Sunnudagsblaðið - 19.05.1963, Blaðsíða 10

Frh. af bls. 2.
og fordæmi það, sem er rangt aíS
mínu viti og fjarstæðukennt. Eins og
ég sagði áðan, stefnan, stíllinn verður
mikill af manninum, en ekki maður-
inn af honum. En það eru falsspá-
mennirnir, sem hafa slegið ryki í aug-
un á fólkinu, og þess vegna þekkir
enginn hróp þeirra sönnu innan um.
Stundum hef ég heyrt því fleygt, að
listamaður hafi vandað sig svo og svo
mikið við þetta og þetta verk, að hann
hafi í upphafi ætlað sér mikið o.s.frv.
Það er hin mesta firra, að listamaður
hafi annað í huga, þegar hann byrjar
við eitt verk en annað. Alltaf hlýtur
listamaðurinn að brenna í skinninu við
byrjun hvers verks af þessari þrá, sem
hefur fleytt listunum í gegn um ald-
irnar: Nú ætla ég að gera mitt bezta.
Nú ætla ég að vanda mig meira en
,nokkru sinni fyrr. Það er þessi þrá,
sem gerir það að verkum, að lista-
maður vex af verkum sínum. Ef hann
segði við sjálfan sig: „Nú ætla ég að
vanda mig,” við annað hvert verk sitt,
þá mundi hann aldrei ná langt á lista-
brautinni.
Þessi þrá, að gerg mitt bezta, og
vonin um að sjá meistaraverkið fæð-
ast í hvert einasta sinn, hefur haldið
í mér lífinu og gert það að verkum, að
ég er enn að byrja á einni stórri mynd,
þrátt fyrir sjötugs aldurinn.”
„Hvaða mynd?”
„Eg skal sýna þér hana uppi í kúl-
unni á eftir. Þú kemur upp í kúlu með
mér, og svo fáum við okkur kaffi.”
Og Asmundur, bergmálið og ég
færumst æ lengra inn eftir skemmunni,
og æ fleiri myndir blasa við mér í
nýju ljósi. Það er gaman að heyra og
sjá meistarann útskýra sín eigin lista-
verk. Járnið hefur nötrað af innblæstri
hans við mótun þess. Gluggarnir
skjálfa undan orðgnótt hans og ó-
mennskum hlátri.
„Það er tvennt, sem hefur haft mikil
áhrif á mig um dagana, og til þess hef
ég að sækja hugmyndirnar að mörgum
verkunum hérna inni. Eg hef alltaf
haldið mikið upp á Egypta hina fornu,
trú þeirra og menningu. Þríhyrningur-
inn, sem þú sérð hér víða, eins og t. d.
f Pýramídiskri abstraktsjón, er kominn
frá Egyptum. Þegar Móses var að al-
ast upp hjá egypsku hirðinni var
sterk tilhneiging í landinu til eingyðis-
trúar. Móses var gáfaður maður, snill-
ingur, spámaður og mikilmenni. En það
má ekki gleyma því, hvað hann ólst
upp við, og hvar hann nam sína speki.
Vissulega hjá Egyptum. Það hefur
margt gott komið frá Egyptum.
Einnig hefur Asatrúin haft mikil á-
hrif á mig, og ég hygg, að svo sé um
fleiri. Við höfum aldrei opinberlega
hafnað Ásatrú. Þegar kristni var lög-
tekin á íslandi, máttu menn jú blóta
á laun! Og enn þann dag í dag eru bók-
menntir Asatrúarinnar lesnar af hverj-
um menntuðum islendingi. Það er eng-
inn lærður nema hann hafi lesið Eddu.
Tilfellið er. Eg hugsa að sumir, sem
hafa Iesið Eddu spjaldanna á milli, hafi
aftur á móti ekki lesið Biblíuna. Jú, ef
menn kynna sér verk mín, sjá þeir, að
þar gætir víða áhrifa frá heiðinni trú.
Eg er mikill baráttumaöur gegn.
stríði, og þá baráttu er víða að sjá í
myndum mínum. Og hættan sem yfír-
vofandi stríð skapar, er ekki aðeins
blóðsúthelling. Ottinn við atómstyrjöld
nagar hjörtu mannanna og drepur þá
þannig án hljóða. Þannig drepur stríð-
ið án þess að vera, aðeins ef það kemst
inn í vitund fólksins. I þessu sambandí
dettur mér í hug ein gömul vfsa, sem
mér var kennd í bernsku. Hún er svona:
„Við skulum ekki hafa hátt,
hér er margt að ugga.
Eg hef heyrt í alla nátt
andardrátt á glugga.”

tr
Maðurinn verður ekki mikili af stílnum, Held

ur stíllinn af manninum
lUIWe

Vísan er gömul, en samt ber hún
í sér nýjan ótta, sem kvelur mannkynið
í dag. Þessi ótti er andardráttur stríðs-
ins á glugga. Og við skulum ekki hafa
hátt......
En — — vist verðum við að hafa
hátt. Við verðum að kveða niður æðið,
vitfirringuna!
Við skulum fara upp í kúluna! Og
listamaðurinn lokar vandlega dyrun-
um að lífsstarfi sínu og við göngum
upp í kúluna. Það er til einskis að
reyna að lýsa þessari kúlu. Þetta er
aðeins hálfkúla, full af því, sem borg-
arinn myndi kalla „drasi". I þessari
undarlegu byggingu vinnur Asmundur
mótív og frumdrætti verka sinna. —
Þarna fá hugmyndir logun.
„Rödd Asmundar hljómar annarlega
í kúlunni, hláturlnn ekki síður: Hérna
sérðu myndina, sem ,ég vinn að núna.
Þetta er mynd af Þór með hamarinn,
— áhrif frá Ásum. Hamarinn ætla ég
að láta snúast í vindf Þá sveiflar Þór
hamrinum, þegar gustar, Þessi mynd
verður að vera risastór. Og standa ein-
hvers staðar úti undir berum himni.
Annars sagði einhver við mig, að ham-
arinn yrði manndrápstæki ef hann.
fengi að njóta sín. Eg satt að segja hef
litla trú á því. Og svo held ég menn
hafi ekkert við að gera að reka haus-
inn undir hann, er hann sveiflast,
Konan kallar upp á skörina, að það
sé komið kaffi. Og við göngum eftir
dágóða stund niður og kaffið er í boll-
unura og kökurnar óhreyfðar á kringl-
óttum diskum.
„Já, ég ætlaði að tala við þig um
listasafnið. Ég hef verið kosinn í nefnd
til að ýta á eftir byggingu listasafns
hér í borginni, og ég get sagt það með
sanni, að það er mín heitasta ósk í ell-
inni, að mega sjá reisulegt og stórt
listasafn rísa á góðum stað í borginni.
Og þetta verður að.vera mikið safii,
með mörgum deildum, og það á að
vera eign þjóðarinnar, helgidómur þjóð-
arinnar.
Safnið þarf að rísa á góðum stað, þar
sem rými er gott og varandi, og þó má
það ekki vera afskekkt. Það er úr
vöndu að ráða, en ég hef fundið, að
vilji ráðamanna til að leysa vandamál-
ið er mikill, enda er hér um sálarheill
þjóðarinnar að ræða.
Ásgrímur heitinn lifði. ekki að sjá
draum sinn rætast, en til-að flýta fyrir
því, að hann yrði að veriileika, þá gaf
hann íslenzku þjóðinpi dýrlegu mál-
verkin sín, sál sína. Og getum við
svikið Ásgrím Jónsson? Getum við lát-
ið verk hans liggja eins og blaðabunka
á háaloftum, þangað sem enginn rekst
nema rottur og mölur?
Og Kjarval hefur ánafnað ríkinu
\ verk sín. Eigum við líka að svíkja hann?
Ég veit, að það vili enginn íslending-
ur.
Við sjáum það af dæmum, að lista-
söfn eru helgidómur hverrar þjóðar.
Þegar stríðið var, komum við í nokk-
ur risastór listasöfn erl^ndis; konan mín
og ég. Við komum m. a. í British Muse-
um og skóhljóð okk ' bergmálaði um
tóma sali: Það var búið að flytja öll
Ustaverkin á óhultan stað. Þjóðin ætlaði
ekki að láta óvinina flekka það sem
henni var helgast.
Já, þú mátt segja það, að mér er
mest í mun nú, að komið verði upp
góðu listasafni, ríkissafni. Og þessi sal-
ur sem ég á hér, ég byggði hann ekki
fremur en aðrir listamenn sínar
skemmur til að draga úr listasafns-
byggingu. Auðvitað vil ég, að beztu
verk mln séu í rikissafninu. Þannig er
nú það”.
Og Ásmundur Sveinsson lýkur úr
kaffibollanum og breytir um umræðu-
efni með heitara kaffi:
„Það liggur mér dálítið á hjarta
viðvíkjandi höggmyndalistinni. Nútíma
höggmyndalist er geysilega dýr, enda
er vart hægt að ætlast til að einstakl-
ingar kaupi stór og fyrirferðarmikil
verk. Það er aftur á móti skylda rík-
isins og borgarinnar að láta liöggmynda-
list verða þátt í mótun borgarinnar.
Þannig getur höggmyndalist nútímans
þróast eðlilega. Og stórar höggmyndir
eiga að vera eigfi fólksins alls. Þær
eiga að gnæfa upp úr ryki borgarinn-
ar, en vera þó í samræmi við stíl
hennar, þannig eru þær eins og þær
eiga að vera, og verða. Annars getur
þú séð hvað hann Halldór Kiljan seg-
ir um þetta í bókinni:
„Svona myndlist getur orðið til þess
að reka smiðshöggið í fagurfræðileg-
um skilningi á nútíma verksmiðjur,
verzlunarstórhýsi, leikvanga, íþrótta-
skála, orkuver, skipasmíðastöðvar, stór-
brýr, hafnh’ og önnur mannvirki teingd
stórborgarlífi þar sem lífræn náttúra
hefur vikið fyrir verkfræðilegu hug-
viti, vélgeingi og nytjastefnu. Það virð-
ist vera innborið eðli þessarar listar að
teingja tæknina við undur geimsins”.
Og þegar ég gekk út í hvítan skír-
dagSsnjóinn og lieyrði Ásmund skella
frosinni hurðinni að stöfum á eftir mér,
þá var ég mjög sammála skáldinu á
Gljúfrasteini: „Það virðist vera inn-
borið eðli þessarar listar að teingja
tæknina við undur geimsins".
Br.-G.
J.

**
' <> ' í'í"!
mmm