Sunnudagsblaðið - 04.07.1965, Blaðsíða 4

skógi; cn þat5 má skilja aS skógurinn sé táknmynd
mannlegs lífs, vegurinn sem hann týndi sá þröngi
og hlykkjótti. Þessar inngangshendingar kviðunnar
þýddi Ágúst H. Bjarnason í grein um Dante (í Ið-
unni 1921):
Á miðju skeiði mannsævinnar ég
í myrkum skógi villzt hafði til muna 1
og gat ei lengur greint hinn rétta veg.
Æ hversu erfitt veitir mér að muna *
þær mörgu ógnir sem þá fyrir bar; —
því ennþá finn ég í mér skelfinguna,
sem engu minni en dauðans angist var.
En til að lýsa frelsun þeirra, er fann ég,
í firnum þeim, sem lifa varð ég þar,
mig lýsa fýsir því sem frekast man ég.
Þetta er á föstudaginn langa. Sólin er að koma
upp handan við hæð eina framundan sem ferða-
langurinn reynir að klífa, en þrjú óargadýr varna
honum vegarins, hlébarði, ljón, úlfynja sem hann
'"•æðis' miklu mest. Hann hrökklast undan þeim inn
í skcginn aftur. í þessari neyð ber skyndilega fyrir
hann mann sem virðist hafa þagað langalengi, en
skáldið biður um hjálp hvort sem hann sé heldur
maður eða vofa. Þarna er Virgill kominn og býðst
til að hjálpa Dante áleiðis. En þeim er ekki auðið að
komast rakleitt framhjá ófreskjunum þremur; þeir
hljóta að taka á sig langan krók í neðra, fyrst niður
gegnum alla píslarstaði vítis, síðan upp um hreins-
unareldinn, áður en þeir komist upp í sóiskinið
framundan. Þar er hin jarðneska paradís, Edensgarð-
ur gamli. Lengra en svo fær mannleg skynsemi
ekki leiðbeint Dante; vilji hann komast lengra þarf
hann leiðsagnar guðlegrar náðar. Þar mun Beatrice
koma til móts við hann. Og það er raunan hún sem
hefur sent Virgil að hjálpa honum í þessum þreng-
ingum.
Kvæðið hefst sem sagt á miðju skeiði mannsæv-
innar: ferðalangurinn. eða pílagrímurinn, Dante sem
þar segir frá er 35 ára gamall. En skáldið sem yrkir
um för hans er orðinn fimmtugur að aldri, lífsreynd-
ur, landflótta stjórnmálamaður. Honum hefur hlotn-
azt sá skilningur sem píiagrímnum auðnast fyrst að
kvæðislokum, sem veruleiki kvæðisins staðfestir. —
Pílagrímurinn er villtur vegar, hræddur og hikandi;
skáldið fær- honum leiðsögn mannlegrar og guðlegrar
vizku og náðar: en þeir taka báðir þátt í kvæðinu;
raddir þeirra hljóma stundum saman, stundum má
greina þær aö. Pílagrímurinn Dante ferðast um
dánárheima: kvæðið er frásögn af raunverulegu fólki,
atvikurh og fyrirbærum þar. En hvert atriði kvæð-
isins hefur miklu víðtækari merkingu en ferðasög-
unnar einnar; við hókstaflega merkingu þess bætist
r^arghæH táknlee merking. Dante hefur sjálfur út-
'■•c*,,* : hróf' f‘l vinar s’ns oe vehmnara, Can Gran-
-ir'h h"orn'e hann vilii að kvæðið sé lesið.
ereint sundur fjögur merkingarsvið þess, bókstaf-
legt, allegóriskt, móralskt og anagógiskt. Hann tekur
til dæmis upphafið að 114da sálmi í saltaranum —
sem hinir dauðu syngja í Purgatorio á leið sinni
yfir veraldarhafið að strönd hreinsunareldsins:
Þegar. ísrael fór út af Egyptalandi,
Jakobs ætt frá þjóðinni, er mælti á erlenda tungu.
varð Júda helgidómur hans,
ísrael ríki hang.
Bókstaflega er hér sagt frá brottför ísraelsmanna
frá Egyptalandi með Móses. Allegóriska merkingin
er endurlausn mannsins fyrir Krist. Móralska
merkingin er að manninum beri að leita guðlegrar
náðar. Anagógiska merkingin segin fyrir eilífa frels-
un sálarinnar frá fjötrum holdsins. Þessi þrjú síðar-
töldu merkingarsvið, sem öll greinast frá bókstaflegu
eða sögulegu merkingunni geta öll saman kallazt
allegórisk; þau eru öll útlegging hins bókstaflega,
innifalin í því og óaðgreinanleg frá því. Og á þenn-
an hátrt á að lesa hans eigið kvæði. Merkingarsvið þess
eru kannski ekki öll virk í senn; lesandinn verður
að fara fyrirhafnarlaust milli þeirra ætli hann
sér að hafa full not kvæðisins; en þau eru öll
saman óriúfandi þáttur þess. Það er hægt að lesa
^an'e með "msn móti alveg eins og menn fara með
vmSum hætti tii Ameríku fljúgandi, á skipi, í kaf-
bát. En í þessu dæmi þurfa menn að vera við því
búnir að skipta fyrirvaralaust um farartæki eða fafa
með þeim öllum í senn — sem ekki væri ráðlegt
4- venjulegri Ameríkuferð.
Með þessu móti segir Divina Commedia bókstaf-
lega frá för Dantes um dánarheima, þar sem öllu
er skipað niður af stærðfræðilegri nákvæmni sem
sjálft form kvæðisins endurspeglar, táknlega frá leið
mannsins til guðs, ævarandi frelsis frá jarðneskn
áþján. Dante í kvæðinu er skáldið, heimspekinguf'
inn, stjórnmálamaðurinn frá Flórens, en hann er
líka ímynd allra manna, leið hans skilningsleið
mannsins á sjálfum sér. Virgill er skáldið sem lof'
söng Rómaveldi og sagði fyrir kristindóminn og ÞV1
allra manna beztur leiðsögumaður til guðsríkis; hann
er ímynd mannlegrar vizku, eins og Beatrice er í'
mynd guðlegrar náðar; hún er líka stúlkan sem Dante
elskaði í bernsku, jarðnesk ímynd himneskrar dýr®'
ar. Víti er trektlaga gímald undir norðurhveli jarðan
þar sem syndarar taka út réttmæta refsingu sina
hring fyrir hring niður í jarðarmiðju þar sem Satan
er freðinn fastur í eilífri kvöl og bryður
ógnarkjiiftum sínum þrjá höfuðsyndara heimsins«
Júdas sem sveik Krist, Kassíus og Brútus sem svikU
Caesar. Júdas var ívið verstur: því veit höfuð hanS
inn en hinna út. Hreinsunareldurinn gnæfir sta ^
fyrir stall á ofurháu fjalli á suðurhveli jarðar, mitt1
sjálfu veraldarhaflnu með Edensgarði efst; þaðaö
liefst Dante með Beatrice á hærra stig, til himna
siálfra þar sem hinir útvöldu eru eitt með drottm
sfn'’m við ævarandi föenuð. Þetta er ferðalag °m
-f1-’ ci'o-fnrur f-vrffViriF' mannipes hnga. mannleg^
Hfs g”ðfræði pkáldsins skilningsform mannieg®
ven’deika. Og það er mannlegur veruleiki kvseðis
ins, bókstaflegur og táknlegur, sem heillar lesendur
öld eftir öld: ógnir heljar, kvalafull barátta hreinS
unareldsins, hrein andleg tilvist hinna hólpnu
himnum bar sem allt líf er ný og ný tilbrágði líesS'
4@8 SiJNMUDAGSBLAÍ) - alþýðublaðið