Sunnudagsblaðið - 04.07.1965, Síða 6

VONLEYSI
ÆSKUNNAR
HAUSTIÐ 1964 efndi GjeUerup
forlag til stílakeppni í öllum skól-
um landsins, sem þrír efstu bekk
ir barnaskólans, 8,—10. bekkur,
og 1.—3. bekkur gagnfræðaskól-
anna gátu tekið þátt í. Efnið var:
Smásága eða ljóð — skilið í víð
asta skilningi. Þetta þýddi að
heimilt var að skrifa um hvað
sem var, á bundnu máli eða
óbundnu. Tilgangur þessarar sam-
keppni var samkvæmt bréfi for
lagsins til skólanna m. a. sá, að
hvetja nemendur til persónulegr-
ar tjáningar. Alls bárust um
1750 „smásögur” og ljóð frá 600
skólum, Móðurmálskennarar skól-
anna völdu úr þrjár beztu sögurn
ar og þrjú beztu ljóðin og sendu
til forlagsins og dómnefndar. Til
þess að drekkja ekki dómnefnd-
inni skipti forlagið haugnum
milli tveggja ipanna, sem höfðu
það hlutverk að lesa ritsmíðirnar
og flolcka þær eftir vissum reglum,
sem forlagið setti, þannig að um
100 smásögur og nokkru færri
ljóð komu til lokadóms. Ég var
annar þessara frumdómara og las
þess vegna yfir 1036 smásögur og
ljóð.
Málfarslega skiptust ritsmíð-
irnar í' tvo flokka: þær vanmátt-
ugu, klaufalegu, illa stafsettu —
og þær lipru, smellnu og vel stíl-
uðu. En inntakið, sem reynt var
að tjá, var hið sama bæði í klaufa
legum og liprum stílum: sektar-
kennd, angist og einmanaleiki. —
Það var eftirtektarvert, að gæðin
metin eftir reglum forlagsins,
voru óháð forminu. Flestir hinna
ungu höfunda höfðu tekið verk
efnið: smásaga eða ljóð alvar-
lega, en þær ritgerðir, sem voru
samdar sem esseiur eða svip-
myndir eða venjulegir skólastílar
um sjálfvalið efni voru ekki frjáls
ari að formi og inntaki en smá-
sögurnar. Ljóðin höfðu mjög lítið
fram að færa. Þau voru flest flat
rímuð, fáein stælingar á gullald-
arljóðum og einstaka tilraun til
nútímaljóða. Ljóðin voru um
þriðjungur allra verkanna, og þar
sem sumar frásögurnar fylltu
tvær eða þrjár stílabækur, bar
mjög lítið á ljóðlistinni í heild
inni.
Ritsmíðirnar voru mjög líkar að
hugblæ, mörg ákveðin efni komu
hvað eftir annað fyrir í nær því
algjörlega sama búningi, oð ákveð
in áhrif mátti þekkja mjög víða.
FLESTIR stílanna fjölluðu um
samskiptavandamál af einhverju
tagi: þá, sem voru útundan heima
fyrir, þá, sem voru útundan í skól
anum og meðal félaganna á göt-
unni, og yfirleitt enduðu þeir
hörmulega. Stúlkan, sem átti vond
an stjúpföður og drykkfellda móð-
ur, hóf nám í nýjum skóla, var þar
ákærð fyrir þjófnað „og lét sig að
lokum falla niður í svartan,
skvampandi sjóinn í höfninni”.
Drengurinn, sem byrjar á inn-
brotum með slæmum félögum til
þess að sýna, að hann sé maður
með mönnum, verður uppvís að
þessu, faðir hans flengir hann og
„nú situr hann í unglingafang-
elsi og iðrast illgjörða sinna“.
Aðrir hlupu að heiman frá óþol-
andi heimilum og höfnuðu á barna
heimilum o. s. frv., o. s. frv. Allar
slíkar stofnanir koma oft við sögu
sem hótanir, sem refsing. Margt
benti til þess, að barna og ung-
lingaverndin taki á sig hreina
miðaldamynd í vitund þessa unga
fólks — og í smásögunum er
refsað fyrir smáyfirsjónir, sem 1
„veruleikanum" myndu oftast af-
greiddar án afskipta lögreglunn
ar, með margra ára vatni og
brauði.
Þessi hugmynd um járnhart
„réttlæti" þjóðfélagsins gagnvart
börnum kemur einnig fram í mörg
um barna og unglingabókum. en
þó einkum í vikublöðunum, þött
atburðirnir séu þar að vísu látnm
gerast í öðrum löndum. Önnur
vikublaðamynd, sem greinile§a
hefur haft áhrif, er „lífsreynslu-
saga“, (fyrirsögnin kom hvað eft
ir annað fyrir) — svo kölluð sönn
saga um einhverja homreku ÞÍ°D
félagsins: Gamall flakkari finnst
látinn með höndina kreppta vlð
hjartastað utan um mynd af dótt-
ur sinni, frægri leikkonu.
það er krypplingur, yfirgefinn a
börnum sínum, sem hugsar til 11
innar ævi á andlátsstundinni-
útslitin húsmóðir, sem tekur ,0
margar svefntöflur, af því að dótt-
ir hennar er farin „að selja sig‘ •
Ég rakst einnig á nokkrar rit"
gerðir, þar sem sælulífi ýfir'
stéttanna í glæsilegum höllum var
lýst, félagi minn var alveg a
drukkna í slíkum lýsingum-
einmn stað lék ungur, einmana
greifi Chopin-lög fyrir fátæ^3;
blinda stúlku; það var nærri ÞV1
hægt að sjá glansmyndina úr vik11
blaðinu fyrir framan sig: 8re'
jnn skrautklæddur, en unga, fa
lega stúlkan í tötrum.
Dæmigerð fyrir allan þennan
flokk var sagan um vandamál kyn
blendingsdrengs eða -stúlku, en
hún kom svo oft fyrir og i sV®
líku gervi, að manni varð ljóst, a
einmanaleikinn, vitundin um a^
vera öðru vísi og vekja athygl1’
eins óafmáanlegur og dökkt 110
und, og að það er ei hægt að hu88
ungling með því, að einmanale1
inn hverfi, fremur en kynblen
ing með því, að hörundslitur
dofni. Aðeins í fáum þessara 6
kom fram nokkur verulegur sJUu*
470 SUNNUDAGSBLAÐ - ALÞÝÐUBLAÐXÐ