Morgunblaðið - 18.11.2004, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 2004 31
ur hvenær, hvernig og hvar, að við-
aðstæðum, uppeldi, næmi og náms-
áðum tilvikum hafa viðkomandi ein-
lft virkt minni, sjónminnið, annmarki
randi gera sér síður fulla grein fyrir
stóra hindrunin. Meir en skiljanlegt
mál gagnist þeim helst sem fæddir eru
lausir/heyrnarskertir, einkum eftir þá
durnýjun sem það gekkst undir fyrir
m áratugum, jók til muna orðaforða
g dýpkaði almenn samskipti. Tákn-
abók sem gefin var út hérlendis 1976
urnýjuðu formi um áramótin 1987–
naði heyrnarlausum/heyrnarskertum
dyr til menntunar til jafns hinum
i með aðstoð táknmálstúlka. Ný tákn
fnt og þétt til svipað og nýyrði mynd-
eyrandi, ekki síst á vettvangi
óunarinnar. En ekki skal litið framhjá
margra kennara með áratuga
af báðum hópunum að baki, að of mik-
n táknmáls á unga aldri meðal þeirra
sa snemma heyrn getur seinkað tal-
Er þá engan veginn og síst af öllu ver-
a að sjálfum tjámiðlinum sem slíkum.
gin ætti að vera skiljanlegt, að hátt-
lesa af vörunum er jafn mikilvægur
m missa heyrnina eftir að málþroska
g hinum táknmálið. Ef ekki er séð fyr-
hlið tjáskipta við heyrandi eiga við-
á hættu að glata smám saman mál-
ni, fara að tala inn í sig og verða með
m nær óskiljanlegir. Hætta að lokum
mæltu máli, einkum ef þeir lifa sig
ega inn í heyrnarleysið, treysta frek-
málinu og/eða skrifuðum orðum. Tómt
eila um hvor tjáskiptamöguleikinn sé
heldur skiptir sem áður segir meg-
vað hentar betur hverju sinni, en auð-
sælast að hafa vald á hvorutveggja.
viðhalda mál- og talminni þarf við-
að sjálfsögðu að vera í stöðugu sam-
ð tal- og ritmál, lesa mikið, vera
líðandi stund með atbeina allra fjöl-
m hann hefur not af. Textaðar kvik-
og hvers konar sjónvarpsefni gegna
u hlutverki við að opna umheiminn og
ónminnið, ekki síst ef viðkomandi
að læra erlend mál. Algengur en full-
misskilningur að sjón skerpist við
missi, hins vegar verða þolendur skilj-
tórum háðari sjónskynjuninni. Þjálfa
álfrátt og taka gaumgæfilegar eftir
gum sig, til muna betur en flestir þeir
nig hafa útvörðinn sér til fulltingis.
skýr dæmi fyrir hendi, að menn
ki endilega og jafnaðarlega heimskir
issa heyrn, haldi öllum sínum guðs-
g geti þroskað til mikilla afreka við
ðstæður. Eitt þeirra er John Warcup
d, sem skrifari hefur áður vísað til og
belsverðlaun í efnafræði fyrir þó
m árum. Ólst upp í Ástralíu, missti
a á unga aldri og fluttist þá til Eng-
r sem fyrir voru fullkomnari skólar
yrnarlausa/heyrnarskerta. Þræddi öll
g til embættisprófs í efnafræði og mun
hafa kynnst konu sinni, sem einnig
afræðinámi. Hún var honum að sjálf-
metanleg stoð, jafnvel til úrslita, en
hinir miklu hæfileikar og afburða gáfur hins
unga manns komu fljótlega í ljós og heilluðu
lærimeistara hans upp úr skónum.
Ekki fleiri endurtekningar, en vísa til ann-
ars dæmis og nú um fullþroska einstakling
sem missti heyrnina í kjölfar misheppnaðs
uppskurðar. Um er að ræða Englendinginn
Jack Ashley, sem ári áður (1967) hafði hlotið
kosningu til neðri málstofunnar í kjördæminu
Stoke on Trent. En svo dundi ógæfan yfir og
hugðist hann þá draga sig í hlé frá þing-
störfum, en það vildu flokksbræður hans og
fjölskylda ekki fallast á, skoruðu á hann að
halda áfram. Kjósendur auðsjánlega sammála
í ljósi þess að hann sat áfram í aldarfjórðung
eða allt til 1992 þá hann var aðlaður, fékk tit-
ilinn lord Ashley of Stoke og vísað til sætis í
efri málstofunni. Samanlagðan feril sinn stóð
hann á brúnni um kjör fatlaðra og allra þeirra
sem minna mega sín og misrétti eru beittir í
þjóðfélaginu, troðið er á. Vann að því að reist-
ar væru fleiri miðstöðvar fyrir konur, fórn-
ardýr ofbeldis, og tók upp stóra vandamálið
varðandi mismunun litaðra í hernum. Einnig
tók Jack Ashley strax upp merkið fyrir fórn-
ardýr Thalidomidlyfsins, sem eins og kunnugt
er var notað af þunguðum konum, allt þar til
menn uppgötvuðu að börn þeirra fæddust
með vanskapaðar hendur og fætur. Í sam-
vinnu við fréttastofur og blöð náði Ashley að
þvinga framleiðendur lyfsins til að borga fórn-
ardýrunum skaðabætur. Má þannig með rétti
halda því fram, að maðurinn sem ekki nam
hljóð á þingpöllum neðri málstofunnar í heil
25 ár hafi ekki setið hjá hljóður og aðgerð-
arlaus allan tímann og horft á hina þenja
raddböndin. Jafnframt að hann hafi að
nokkru gagnast þjóð sinni, verið betri en eng-
inn.
Jack Ashley naut skilnings og sannmælis
og fékk mikilsverða hjálp og stuðning eins og
hann tók fram í blaðaviðtali fyrir tíu árum.
Einn hinna skilningsríku var sjálf Margaret
Thatcher sem hann einkum hrósar, segir
hana hafa verið sérstaklega duglega og
glúrna við að tala við sig. „Við deildum oft, en
hún gætti þess alltaf að snúa sér að mér og
tala skýrt og greinilega, bætti svo við; mestu
hjálpina fékk ég frá Pauline konu minni.“
Ashley telur að heyrnarlausir þurfi á meiri
skilningi að halda, segir blinda njóta mikillar
samúðar fólks meðan það setur iðulega jafn-
aðarmerki við heyrnarleysi og heimsku, en
það væri einmitt ekki tilfellið. Eftir að hafa
verið heyrnarlaus í nokkur ár settist hann nið-
ur og skrifaði bókina „Ferðalag inn í þögn-
ina“, sem út kom 1973 og drjúga athygli vakti,
endurprentuð sama ár. Ritrýnir Daily Tele-
graph skrifaði þá: Jack Ashley hefur sent frá
sér þannig bók að lesandinn verður hreykinn
af að tilheyra mannkyninu. Hreykin af þjóð-
þinginu fyrir að hafa notið og umborið þjón-
ustu manns eins og hans …
Sagan er ekki öll, það merkilega gerðist að
Jach Ashley fékk heyrnina aftur eftir 25 ár!
Gerðist eftir vel heppnaðan uppskurð, er á
ensku nefnist „cochlea-implant“ (kuðungs-
ígræðsla), felur í sér að eitthvað er sett inn í
innra eyrað, farið framhjá skaddaða svæðinu
og elektróða (rafskaut) tengd taugum sem
leiða til heilans. Viðkomandi hafa tæki í
brjóstvasanum sem umforma hljóð í rafræn
merki, en tekur samt tímann sinn að venjast
hinum málmkennda hljómi. Þegar Ashley var
spurður hvort mögulegt væri að hjálpa öllum
heyrnarlausum svaraði hann: „Nei, en mörg-
um, börn þurfa helst að fá hjálp áður en þau
eru níu ára gömul, eftir það hefur taugakerfið
þróast í þeim mæli að allt verður erfiðara.“
Meðal heyrnarlausra er því miður ákveðin
andstaða á móti aðgerðinni vegna þess að
margir vilja viðhalda því sem þeir nefna
menningarheim heyrnarlausra sem ég að
öðru leyti ber mikla virðingu fyrir. Málið er
þó, að líki einhverjum ekki við elektróðuna
getur hann hvenær sem er losað sig við hana.
Í Englandi geta heyrnarlausir fengið þessa
hjálp sér að kostnaðarlausu, en menn þurfa
skilyrðislaust að leita til vel þjálfaðra sérfræð-
inga. Komið hefur fyrir að uppskurðirnir hafi
misheppnast með slæmum afleiðingum, en þá
hafa reynslulausir læknar iðulega verið að
verki. Stefnan er að koma á fót sex til sjö mið-
stöðvum í Englandi til að annast þessar að-
gerðir.
– Alveg rétt, óreyndir læknar hafa komið
óorði á aðgerðina en nú tíu árum seinna
herma fréttir að slíkar aðgerðir séu orðnar
svo fullkomnar, að harði málmhljómurinn sé
horfinn og heilinn nemi flest blæbrigði tón-
skalans. Skrifari hér enginn pottþéttur heim-
ildarmaður en í annarri grein mun hann
meðal annars fjalla um stöðu heyrnarlausra/
heyrnarskertra, á þeim vetttvangi er hann
skiljanlega um margt betur inni í málum.
narleysis
Höfundur er myndlistarmaður.
ð þessa hjálp sér að
ðislaust að leita til vel
rent, missti heyrnina af völdum
og í aldarfjórðung mikilsvirtur
Formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga segir að sveitarfélögin hafi teygt
sig mjög langt, jafnvel of langt, til að ná samningum við grunnskólakennara.
Forsætisráðherra segir það ánægjulegt að samningar hafi náðst milli kennara
og sveitarfélaga og mikilvægt að gerðardómur hafi ekki þurft að taka til
starfa. Í sama streng tekur menntamálaráðherra.
HALLDÓR Ásgrímsson forsætis-
ráðherra segir það ánægjulegt að
samningar hafi náðst milli kennara
og sveitarfélaga
og mikilvægt að
gerðardómur hafi
ekki þurft að taka
til starfa. Það hafi
verið rétt ákvörð-
un til að gefa að-
ilum tíma til að ná
samningum.
„Ég vænti þess
að það geti orðið
farsælt fyrir
skólastarf í land-
inu. Þetta ástand gat ekki gengið
svona lengur, enda voru allir farnir
að merkja það á þjóðfélaginu. Þetta
kom við nær öll heimili í landinu.“
Hann segir að þegar ákveðið var í
ríkisstjórninni að grípa inn í með
gerðardómi og lagasetningu þá hafi
það verið vegna þess að samningsað-
ilar töldu frekari fundi vera tilgangs-
lausa. Gerðardómur hafi verið
nefndur sem eina leiðin.
Hvort samningur við kennara
muni hafa áhrif á aðra hópa laun-
þega segir forsætisráðherra að víða í
þjóðfélaginu hafi skilningur verið
sýndur á sérstöðu kennara. Væntir
hann þess að svo verði áfram.
„En allir vita að ef launahækkanir
eru umfram það sem þjóðarbúið get-
ur staðið undir þá veldur það verð-
bólgu og rýrnun kaupmáttar okkar
allra,“ segir Halldór.
Forsætisráðherra
Rétt ákvörðun
að gefa aðil-
um tíma
Halldór
Ásgrímsson
ÞORGERÐUR Katrín Gunn-
arsdóttir menntamálaráðherra segir
það gott að kjarasamningur hafi
náðst milli grunn-
skólakennara og
sveitarfélaga.
Vonandi skapist í
framhaldinu
meiri friður um
skólastarfið og
það fari að færast
í eðlilegt horf.
Hún segir
deiluaðila hafa
axlað sína ábyrgð
og gert sitt ýtr-
asta til að ná kjarasamningi.
„Okkur fannst afleitt að þurfa að
grípa til lagasetningar og það er gott
að ekki þurfti að koma til kasta gerð-
ardóms. Núna verðum við að horfa
fram á veginn. Af orðum kennara má
ráða að ákveðin örvænting hafi ríkt í
stéttinni. Samfélagið allt verður að
gera sitt til að öllum líði sem best,
bæði börnum, kennurum og öðru
starfsfólki skólanna.“
Hún segir hætt við því að langan
tíma taki að vinna upp nærri tveggja
mánaða verkfall. Því sé áríðandi að
allir reyni að gera sitt besta til að
koma skólastarfinu í eðlilegt horf.
Menntamálaráðherra
Vonandi skap-
ast meiri frið-
ur í skólum
Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir
VILHJÁLMUR Þ. Vilhjálmsson, for-
maður Sambands íslenskra sveitarfé-
laga, segir að sveitarfélögin hafi teygt
sig mjög langt, jafnvel of langt, til að
ná samningum við grunnskólakenn-
ara.
„Sveitarfélögin hafa gengið fram á
ystu nöf við gerð
þessa samnings,“
segir hann. Auk-
inn kostnaður
vegna hans verði
mörgum sveit-
arfélögum þungur
í skauti.
„Ég er ánægð-
ur með að það hafi
náðst samningur
milli sveitarfélaga
og grunnskóla-
kennara og málið hafi ekki þurft að
koma fyrir gerðardóm. Ef það hefði
gerst hefði það getað haft ófyr-
irsjáanlegar afleiðingar,“ segir Vil-
hjálmur. „Það sem skiptir máli núna
er að það skapist friður um skólastarf
í grunnskólum landsins.“
Vilhjálmur segir alls ekki sjálfgefið
að samningurinn við grunnskóla-
kennara verði notaður sem viðmið í
viðræðum sem brátt hefjast um kjör
annarra starfsmanna sveitarstjórna
eða eru þegar hafnar. Þetta eigi eftir
að koma í ljós. „Það gerðist ekki þeg-
ar sveitarfélögin sömdu við kennara
árið 2001,“ segir hann.
Formaður Sambands
íslenskra sveitarfélaga
Ekki sjálfgefið
viðmið í kjara-
viðræðum
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
GRÉTAR Þorsteinsson, forseti ASÍ,
segist fagna því að kennarar og
sveitarfélögin hafi náð samningi
þrátt fyrir erfiðar
aðstæður í kjölfar
lagasetningar Al-
þingis og yfirvof-
andi gerðardóms.
Hann segir
reynsluna af
lagasetningu á
kjaradeilur vera
bitra. ASÍ hafi
ætíð verið á móti
slíkum aðgerðum
og mörg dæmi
þess að lög hafi engu skilað. Í því
sambandi nægi að nefna kjaradeilur
sjómanna. Þar hafi vandamálin hlað-
ist upp og stækkað.
Spurður um áhrif samningsins á
aðra hópa launþega, sem eiga eftir
að semja við sína vinnuveitendur á
næstu mánuðum, segist Grétar ekki
vilja tjá sig um það. Minnir hann á
endurskoðunarákvæði í samningum
aðildarfélaga ASÍ, sem muni reyna á
næsta haust. Þá verði staðan metin.
Forseti ASÍ
Fagnaðarefni
við erfiðar
aðstæður
Grétar
Þorsteinsson
„ÞAÐ er svo sem ekki um margt að
velja. Það er annaðhvort að sam-
þykkja samninginn eða fallast á að
gerðardómur skeri úr um þetta,“
segir Ómar Örn Magnússon, kenn-
ari í Hagaskóla, um samninginn.
Hann býst við að kennarar sam-
þykki samninginn með semingi þó.
Ómar telur samninginn betri en
miðlunartillögu ríkissáttasemjara,
a.m.k. komi hann betur út fyrir
hann. Þá sé ljóst að ákvörðun gerð-
ardóms yrði ekki betri.
„Þetta er ekki samningurinn sem
mun binda enda á kjarabaráttu
kennara og útiloka frekari verkföll í
framtíðinni, því miður,“ segir Ómar.
„Þetta er betra en miðlunartillag-
an og þetta er nær okkar kjörum
heldur en ég átti von á að myndi nást
í samningum,“ segir Anna María
Jónsdóttir, kennari í Vogaskóla.
Hún segist ekki skilja hvers vegna
sveitarfélögin hafi ekki fyrir löngu
lagt það til sem nú er búið að semja
um. Þetta hefði mátt koma miklu
fyrr fram.
Anna María var ekki búin að sjá
samninginn í gær en hafði heyrt um
innihald hans. Það væri ljóst að hann
væri betri en miðlunartillagan,
kennarar yrðu a.m.k. ekki fyrir
launalækkun 1. ágúst eins og til-
lagan hafi gert ráð fyrir. Aðspurð
sagðist hún líklega ætla að sam-
þykkja samninginn.
Kennarar um
samninginn
„Ekki um
margt að
velja“
„ÉG tel að það hafi verið besti kost-
urinn í stöðunni að ljúka samningi áð-
ur en gerðardómur tæki til starfa.
Forsendur hans
voru svo ömurleg-
ar. Við munum
ráðleggja fé-
lagsmönnum okk-
ar að samþykka
þetta á næstu
dögum,“ sagði
Finnbogi Sigurðs-
son, formaður Fé-
lags grunnskóla-
kennara. Hann
sagði grunnskóla-
kennara hafa orðið mjög reiða eftir
að lögin voru sett á Alþingi. Margir
hafi orðið fyrir áfalli og sagðist hann
skilja það að fólk hefði verið komið í
ham víða í þjóðfélaginu. „Við reynd-
um að láta það ekki hafa áhrif á okk-
ur. Við horfðum til þessara leiða sem
voru í stöðunni, annaðhvort að fara í
gerðardóm eða að reyna að ná samn-
ingi. Við völdum seinni kostinn og
náðum saman í [gær]dag.“
Samninganefnd Félags grunn-
skólakennara sendi frá sér yfirlýs-
ingu í gærkvöldi þar sem segir að
samningurinn sé byggður á lagfærðri
miðlunartillögu ríkissáttasemjara.
Verði hann samþykktur sé komið í
veg fyrir að kjör félagsmanna verði
ákveðin af gerðardómi samkvæmt al-
gerlega óviðunandi forsendum sem
tilgreindar eru í nýsettum lögum.
Nefndin ítrekar andstöðu sína og for-
dæmingu á lögum þeim sem sett hafa
verið á kjaradeilu kennara og skóla-
stjórnenda, og segir samningsrétt
launþega fótum troðinn og alvarlegt
fordæmi gefið. Samninganefndin
ráðleggur félagsmönnum að sam-
þykkja samninginn frekar en að
hætta á að málið fari fyrir gerð-
ardóm.
Formaður Félags
grunnskólakennara
Var besti
kosturinn
Finnbogi
Sigurðsson
ÞETTA er bæði léttir og ánægja,“
sagði Gunnar Rafn Sigurbjörnsson,
formaður Launanefndar sveitarfé-
laganna, að lok-
inni undirskrift
samninga í gær.
Spurður hvað
hefði ráðið úrslit-
um um að samn-
ingar tókust að
lokum sagði hann
að hefði verið
góður vilji samn-
ingamanna.
„Fólk gerði
þessa úrslita-
tilraun og notaði vel þann tíma sem
gerðardómurinn gerði ráð fyrir. Ég
er ánægður með að þetta tókst. Við
höfum alltaf sagt að okkur geðjaðist
ekki að fá lög á þessa deilu. Nú var
það einlægur ásetningur manna að
ná saman. Við vonum bara að skóla-
starf í landinu verði með besta
móti,“ sagði Gunnar Rafn.
Formaður Launa-
nefndar sveitarfélaga
Ánægja
og léttir
Gunnar Rafn
Sigurbjörnsson