Eintak - 30.03.1994, Síða 20

AA-sanrrtökin á íslandi eru fjörutíu ára á föstudaginn, föstudaginn langa. Ingólfur Margeirsson
blaðamaður og rithöfundur, hefur undanfarið unnið að ritun sögu samtakanna á íslandi og kemur
fyrri hlutinn út núna í tilefni af afmælinu. Sú saga er eðlilega hetjusaga. Saga af fyllibyttum sem
urðu að mönnum. Gerður Kristný ræddi við Ingólf um bókina og þessi samtök sem í raun
it að skrifa
HETJUS9GA
<
um þar sem nafnleyndin er ein
af erfðavenjum AA.
Það er ekki skemmtilegasta
markmiðið sem hægt er að setja sér
að vera ófullur, en ef til vill nauð-
syn hjá sumum. Til eru heil samtök
sem ganga út á það að vera edrú og
aðstoða aðra við það: AA-samtök-
in. Ingólfur Margeirsson hef-
ur nýlega lokið við að skrá sögu
samtakanna og ber hún heitið
Frumherjartiir - saga AA-samtak-
anna á íslandi 1948-1964. Bókin er
skrifuð af því tilefni að á föstudag-
inn langa eru 40 ár liðin síðan
Reykjavíkurdeild AA-samtakanna á
íslandi var stofnuð.
„Ég var efins um að hægt væri að
skrifa bók um sögu AA- samtak-
anna, því þar ríkir nafnleynd og
hvorki er til félagaskrá né neinn
nafnalisti. Ég vissi satt að segja ekki
hvernig ég ætti að fara að,“ segir
Ingólfur.
„En ég komst í fundargerðar-
bækur samtakanna sem gamlir AA-
félagar höfðu forðað frá eyðilegg-
ingu. Þetta er í fyrsta sinn sem þau
gögn koma fram á sjónarsviðið.
Bækurnar eru fádæma skemmtileg-
ar þar sem þar hefur verið skráð
mjög nákvæmlega hverjir tóku til
máls og hvað þeir sögðu. Þetta
lagðist af í kringum árið 1964. Frá
AA-samtökunum í Bandaríkjunum
bárust mér veigamiklar heimildir.
Margar þeirra heimilda sem ég
nota eru frumheimildir sem gerði
verkið erfitt en skemmtilegt.
AA-samtökin í Bandaríkjunum
hafa skráð sögu sína og þangað
sótti ég fyrirmyndina að bókinni.
Þar eru nefndir frumherjarnir og
þeir sem ekki eru alkar svo sem eins
og læknar og hjúkrunarfólk. Ég
kaus að gera slíkt hið sama.“
AA-samtökin voru stofnuð árið
1945 í Bandaríkjunum og boðskap-
ur þeirra barst hingað til lands að-
eins þremur árum síðar. Það var
Guðrún nokkur Camp sem boð-
aði hér fyrst hugmyndafræði AA-
samtakanna. Hún hafði flust vestur
um haf, orðið þar Bakkusi að bráð,
kynnst AA-samtökunum og ætlaði
svo að bjarga föndum sínum. Hún
fékk Gísla á Grund í lið með sér
sem var alþekktur bindindismaður.
Þau söfnuðu saman
sex áfengissiúklinqum
en AA-deiiain iagðist
af begar ailir foru
á fylieri.
„Guðrúnu tókst ekki að koma
þeim á réttan kjöl vegna þess að
frumkvæðið kom ekki frá sjúkling-
unum sjálfum. Þeir voru eiginlega
hálfgerð tilraunadýr," segir Ingólf-
ur. „Þeir Guðmundur Jó-
hannsson, Guðni Þór Ás-
geirsson og Jónas Guð-
mundsson stofnuðu svo AA-
samtökin hér á landi. Þeir voru allir
fyrrverandi alkar. Guðni Þór hafði
kynnst AA-samtökunum í Banda-
ríkjunum og hætt að drekka með
þeirra aðstoð. JÓnaS hafði
siáifur dottið niður á
ieið AA-samtakanna
án þess að hafa hug-
mynd um að þau
Værií t Guðmundur hafði aft-
ur á móti lagt flöskuna á hilluna af
eigin rammleik. Guðni Þór datt
fljótlega út úr selskapnum en hinir
tveir störfuðu ötulir í samtökun-
um.“
Það var orðin mikil þörf á sam-
tökum á borð við AA-samtökin því
íslendingar stóðu ráðþrota gagn-
vart drykkjusýkinni.
„Læknar og bindindishreyfingin
fylgdust með því hvernig sumir
fóru í hundana ef þeir smökkuðu
áfengi og gátu ekkert aðhafst.
Kleppspítali tók aðeins á móti þeim
áfengissjúklingum sem orðnir voru
mjög illa farnir og var sýkin flokk-
þessu og
P<
uð undir geðveiki,“ segir Ingólfur.
Ekki var langt í að fyrsta með-
ferðarstofnun í anda AA- samtak-
anna liti dagsins ljós. Jónas var for-
vígismaður þess að koma Bláa
bandinu á stofn ári eftir að AA-
samtökunum var komið á fót.
„Þeir létu þó AA-samtökin ekki
koma þar of mikið nálægt en fengu
24 AA-félaga til að stofna það sem
sjálfseignarstofnun að Flókagötu
29. Þeir fylgdust gjörla með því
hvernig þeir sem komu af Bláa
bandinu stóðu sig þegar út var
komið. Læknar urðu ekki
hrifnir af því að fylli-
byttur oa amatörar
stæðu í
, sýndu auk þess
árangur," segir Ingólfur. „Þetta
var á miklum verðbólgutímum og
að lokum fór Bláa bandið á haus-
inn. Ríkið var undir pressu frá
Kleppi og læknastéttinni og vildi
ekki létta undir bagga.
Kleppur yfirtók Flókastöðina þar
sem meðal annars fælingarlækn-
ingar við áfengissýki tíðkuðust.
Hún fólst í því að fara þar sem sjúk-
lingarnir voru látnir standa við bar-
inn og fá rafmagnsstuð á meðan.
Það er ekki fyrr en upp úr 1978 að
SÁÁ tók stefnu AA-samtakanna
aftur upp.“
AA-samtökin höfðu frá upphafi
eilítið öðruvísi starfsreglur en tíðk-
uðust í Bandaríkjunum. Meðal
annars var nafnleyndin ekki virt
hér eins og þar.
„Nafnleyndin var frá upphafi
lykilatriði í starfinu vestanhafs. Þar
gerðu forsvarsmenn samtakanna
sér grein fyrir því að enginn kæmi á
fundi ef ekki ríkti nafnleynd. Þá
þótti afar skammarlegt að vera
haldinn áfengissýki. Menn upp-
götvuðu líka að í nafnleyndinni
fólst ákveðin auðmýkt," segir Ing-
ólfur. „Hér á landi var nafnleyndin
aftur á móti ekki virt innan samtak-
anna heldur aðeins utan þeirra.
Forystumenn AA-samtakanna létu
gera spjaldskrá með nöfnum,
heimilisföngum og símanúmerum
félaganna. :*eír VÖrðil
þessa skráninqu með
því að segja að pannig
gætu þeir gripið inn i
fé
gætu
ef
mættu
élagar þ
ekkí á tí
eirra
undi
og grunur léki á að
þeir væru að falla
í gamla farið. Eftiriitskerfið
var enda mjög virkt.“
Ingólfur segir Guðna Þór hafa
gengið sérstaklega hart í að koma
Ingólfur Margeirsson
„Ég var efins um að hægt
væri að skrifa bók um
sögu AA- samtakanna,
því þar ríkir nafnleynd og
hvorki er til félagaskrá né
neinn nafnalisti. Ég vissi
satt að segjja ekki hvernig
ég sétti að fara að.“
Æ
ölkum á AA-fundi. Stundum
hringdu eiginkonur þeirra í hann
þegar mennirnir voru með
drykkjulæti heima við. Mætti þá
Guðni Þór með lögregluna og lét
hana setja mennina í steininn. Þeg-
ar runnið var af ólánsmönnunum
fór hann með þá á AA-fund. Þetta
hafði oftast tilætluð áhrif.
„Stjórnkerfi tíðkaðist ekki í sam-
tökunum í Bandaríkjunum svo fólk
yæri ekki í þeim í eintómri von um
frama. Þannig héldust AA- samtök-
in sem grasrótarsamtök. Aftur á
móti komu þeir Jónas og Guð-
mundur iðulega fram opinberlega
fýrir hönd samtakanna,“ segir Ing-
ólfur.
AA-samtökin mega heldur ekki
velta peningum. Á fýrstu starfsár-
um sínum báðu bandarísku AA-
samtökin John D. Rockefeller
um fjárstyrk. Hann neitaði á þeim
forsendum að pening^r myndu
bara leiða samtökin til hnignunar.
Þar með var ákveðið að AA-sam-
tökin létu allar fjárbeiðnir lönd og
leið. Ingólfur segir Islendinga held-
ur ekki hafa virt þetta boðorð. „Þó
ekki væru nein félagsgjöld fengu
samtökin pening frá Afengisvarn-
arráði og sömuleiðis frá Reykjavík-
urborg. Aðeins eru örfá ár síðan
síðastnefnda fjárveitingin lagðist
af.“
Guð hefur alltaf verið yfir og allt
um kring í AA-samtökunum og frá
upphafi samtakanna var því trúað
að hver og einn yrði að eiga sér al-
mætti sem væri sterkara en hann
sjálfur.
„Það skipti engu hvaða guð það
var. Drottinn, eða þess vegna Karl
Marx, voru lagðir að jöfhu. Trúin
var hluti af auðmýktinni. Þetta
gekk vel á Islandi þar sem ríkti sterk
lúterstrú. Jónas var skemmtilegur
upreisnarmaður sem fýrirleit presta
og kirkjuna þótt strangtrúaður
væri. Hann trúði á kenningar Jesú
Krists og fýrstu ár Reykjavíkur-
deildar AA- samtakanna voru und-
irlögð af trúnni á Jesúm. JÓrtas
tók fólk jafnvei afsíðis
og lét það biðja á
hnianum til Jesú. Ef
það þráaðist við
ráðlagði hann því
að snúa sér til
Djöfulsins. Ekki hef ég þó heyrt
að það hafi fælt neinn mann frá.
Menn létu ekki yfirbugast við svona
látum og tóku Jónasi bara eins og
hann var.
Jónas trúði því líka að til væru
óæðri verur sem drykkju í gegnum
alka. Það hefur verið nefnd
demónakenningin. Islenska spírit-
istasamfélagið trúir henni statt og
stöðugt enn.“
Þetta kemur meðal annars fram í
bók Jóhönnu Kristjónsdótt-
ur, Perlum og steinum, sem kom út
fýrir síðustu jól. Þar er sagt frá því
að Þóra Jónsdóttir, móðir
Jökuls Jakobssonar leikrita-
skálds, hafi trúað því statt og stöð-
ugt að einhver framliðinn drykki í
gegnum son hennar.
Ingólfi bárust margar skemmti-
sögur til eyrna þegar hann vann að
bókinni. Ekki rúmuðust þær allar
þar en þessi er þar á meðal: „Þegar
AA-samtökin áttu fimm ára afmæli
var einn sá alharðasti af félögunum
bakari. Samstarfsmenn hans vildu
gleðja samtökin á afmælinu og
bökuðu stóra köku. Þeir sáu sér leik
á borði og þegar kakan var skorin
gaus upp mikil rommlykt. Þeir
höfðu þá sett ótakmarkað af
rommdropum í uppskriftina. Bak-
arinn reiddist vinum sínum en kak-
an var etin. Ekki hefur þó heyrst að
neinn hafi fallið." ©
20
MIÐVIKUDAGUR 30. MARS 1994