Vikublaðið - 18.03.1993, Síða 10

18
A I |/f t j,T \A j /j 3
FJOLMIÐLAR
VIKUBLAÐIÐ 18. mars 1993
TONLEIKAR
-Gul áskriftarröð-
Háskólabíói
fimmtudaginn 25. mars kl. 20.00
Hljómsveitarstj.:
Avi Ostrowskíj
Einleikari:
Maarten van
der Valk
slagverksleikari
EFNISSKRÁ
Jón Nordal: Langnœtti
André Jolivet: Konsert f. slagverk
og hljómsveit
Johannes Brahms: Sinfónía nr. 4 í e-moll
Miöasala fer fram alla virka daga á skrifstofu
hljómsveitarinnar í Háskólabíói og viö
innganginn viö upphaf tónleika
SINFÓNÍUHUÓMSVEIT ÍSLANDS
Háskólabíói við Hagatorg. Sími 622255. Greiöslukortaþjónusta.
NÖATÚN
- íykkar hverfi!
ÓDÝRT
í helgarmatinn!
Kjúklingar
OQft,
Lambahryggir %
-
pr.kg.
499
Hrossabjúgu
K.Þ.
-Nóatúni 17 - S. 617000 Hamraborg 14, Kóp.- S. 43888
Rofabæ 39 - S. 671200 Þverholti 6, Mos. - S. 666656
Laugavegi 116 - S.23456 Furugrund 3, Kóp.- S.42062
Kenneth Starck: í jjölmiðlum fara frelsi og ábyrgð saman en eru ekki andstœður.
Skem mtifréttamen nska
er hættuleg lýðræðinu
Páll Vilhjálmsson
Það er ekkert leyndarmál
hvers vegna fréttastjóra NBC
var sagt upp störfum. Hann bar
höfuðábyrgð á nýjasta
.„skemmtifrétta-hneykslinu".
Fréttadeildin hafði gert heimild-
armynd um slysahættuna af
pallbílum frá General Motors og
sýnt í fréttaþættinum Dateline.
Gögn lágu fyrir sem sýndu að
við árekstur væri mikil hætta á
að kviknaði í bflunum. Það var
einn hængur á og hann var sá að
sjónvarpsstöðina vantaði mynd-
skeið sem sýndi að við árekstur
kviknaði í pallbflunum. Frétta-
deildin var með efni sem upp-
fyllti öll skilyrði til að verða góð
frétt, nema eitt; án sjónrænnar
framsetningar var fréttin leiðin-
leg, samkvæmt skilgreiningu
bandarískra sjónvarpsmanna.
Og til að fá meiri spennu í frétt-
ina var ákveðið að sviðsetja
árekstur. Pallbfll var keyptur og
hann útbúinn þannig af tækni-
mönnum að það kviknaði ör-
ugglega í honum við klessu-
keyrslu.
NBC var komin með dúndur
frétt. Meinið er að fréttin var að
hluta til tilbúningur. Forstjórar
bflafyrirtækisins höfðuðu mál á
hendur NBC og í fjölmiðlafár-
inu sem fylgdi snerust vopnin í
höndum sjónvarpsstöðvarinnar
og heimildarmyndin hlaut al-
-—fnrHípmineu. Michael
UiCllllU MMM—-----0.
Gartner fréttastjóri missti starfið
og Kenneth Starck varð að út-
vega annan ræðumann í kvöld-
verðarboð blaðamannadeildar
háskólans í Iowa.
Það tókst og á fimmtudag í
síðustu viku var Starck mættur
til að halda fyrsta fyrirlesturinn
á námskeiði Sigrúnar Stefáns-
dóttur lektors í hagnýtri fjöl-
miðlun, en Sigrún skipuleggur
heimsóknina. Starck hefur
hvorttveggja starfað sem blaða-
maður og kennt fagið í þrem
þjóðlöndum: Bandarikjunum,
Kína og Finnlandi. Ástæðan fyr-
ir því að hann er hingað kominn
er sú að fyrir nokkrum árum var
Þorbjöm Broddason, dósent við
félagsvísindadeild og upphafs-
maður að fjölmiðlakennslu við
Háskólann, á ferð í Iowa og
mæltist til þess að Starck kæmi
til Islands.
Eftir fyrirlesturinn á fimmtu-
daginn, sem fjallaði um aðferðir
blaðamanna við upplýsingaöfl-
un, fengum við Starck til að
ræða þróun bandarískrar blaða-
mennsku.
Fréttir og peningar
Talið barst fljótlega að vand-
ræðunum sem NBC sjónvarps-
, stöðin rataði í nýlega. Starck
sagði að það hefðu verið regin
mistök að sviðsetja slys með
‘pallbíl, sérútbúinn til að verða
að eldhafi, því að sjónvarpsstöð-
í vikunni áður en Kenneth Starck hélt til Is-
lands í því skyni að halda nokkra fyrirlestra
við Háskólann hringdi til hans Michael
Gartner fréttastjóri NBC sjónvarpsstöðvarinn-
ar. Gartner sagðist ekki geta mætt í árlegt
kvöldverðarboð blaðamannadeildarinnar við
lowa háskóia, sem Starck veitir forstöðu, en
Gartner hafði fyrir mörgum mánuðum sam-
þykkt að vera heiðursgestur kvöldsins. Og
ástæðan? Gartner var nýbúinn að missa vinn-
una og starfslokasamningurinn kvað á um að
opinberlega segði hann ekki aukatekið orð
um ástæðuna fyrir uppsögninni. Gartner
fannst ómögulegt að mæta þegar hann mátti
ekki segja það sem allir vildu heyra.
in hafði haft gögn sem sýndu að
þessi framleiðsla General Mot-
ors væri hættuleg. Hann rifjaði
upp að skemmtifréttamennska,
sem Bandaríkjamenn kalla
„entertainment news“, er eink-
um tengd við sjónvarpsmiðilinn
en síður við aðra fjölmiðla.
- Á fyrstu áratugum sjón-
varpsins var litið á fréttir sem
nauðsynlega þjónustu sem sjón-
varpsstöðvamar veittu fremur af
þegnskyldu en vegna þess að
þær sæju peninga í því að halda
úti fréttatímum. Það voru aðrir
dagskrárliðir sem áttu að skila
sjónvarpsstöðvunum auglýs-
ingatekjum. Á síðustu árum hef-
ur þetta breyst, fréttatímar og
sérstakir fréttaþættir eru orðnir
* * * Larrl
að mikilvægn tekjunnu. /A.11^1 oi-
an í fréttum hefur breyst vegna
þessa. í sjónvarpi þykja fréttir
ekki standa undir nafni nema
þeim fylgi myndrænt efni, og
það takmarkar miðilinn óskap-
lega, segir Starck.
Starck telur að fjölmiðlar á
Norðurlöndum standi frammi
fyrir verulegum breytingum á
fjölmiðlakerfi sínu í kjölfar þess
að ljósvakamiðlum fjölgar. Fjöl-
miðlakerfið á Norðurlöndum
hefur verið byggt upp á áþekkan
hátt. Til skamms tíma var ríkis-
einokun á ljósvakamiðlum og
dagblaðaútgáfa fjölskrúðug.
Aukið framboð af sjónvarpsefni
dregur úr útbreiðslu dagblaða,
þau komast í fjárhagsvandræði
og þeim fækkar.
- Sjónvarpið hefur tilhneig-
ingu til að leita að lægsta sam-
nefnaranum sem veldur því að
umfjöllun sem höfðar tii af-
markaðra hópa er fórnað fyrir
efni sem hverjusinni dregur sem
flesta að skjánum. Reynslan í
Bandaríkjunum er að dagblöð
eiga undir högg að sækja þegar
sjónvarpsstöðvum fjölgar. Dag-
blöð gegna mikilvægu hiutverki
við að upplýsa almenning í lýð-
ræðisþjóðfélagi og sjónvarpið
getur ekki • komið í stáðinn.
Sjónvarpið höfðar meira til til-
finninganna og gerir fólk að
óvirkum áhorfendum. Skrifaða
' orðið er aftur á móti til þess fall-
ið að fá fólk til að hugsa og taka
þátt. Ég er hræddur við samfélag
sem er algjörlega háð sjónvarpi
og útvarpi með upplýsingar,
segir Starck.
Viðbrögð dagblaða við vexti
ljósvakamiðla hafa verið þau að
leggja meiri áherslu á ítariegri
fréttir þar sem atburðir líðandi
stundar eru settir í samhengi og
mikilvægi þeirra útskýrt. Blaða-
mennska af þessu tagi var lengi
vel umdeild í Bandaríkjunum.
Gagnrýnendur sögðu að blaða-
menn ættu að halda sig við stað-
reyndir en ekki túlka þær, nema
þá á leiðarasíðum dagblaða.
Aðrir færðu rök fyrir því að
staðreyndir einar sér gæfu oft
villandi mynd af atburðum og
þessi hefð væri misnotuð af
cnwf-"-*;Hurn einstaklingum
sem hefðu aðgang umfram aðra
að fjölmiðlum. Skýrasta dæmið
um slíka misnotkun er herferð
öldungadeildarþingmannsins
Joseph McCarthy gegn meintum
kommúnistum í Bandaríkjunum
á sjötta áratugnum. McCarthy
notaði þá aðferð að væna nafn-
greinda einstaklinga um komm-
únistasamúð sem fjölmiðlar
greindu frá án þess að ganga úr
skugga um sannleiksgildi orða
þingmannsins. Þannig atvikaðist
það að ákveðin hefð í bandarísk-
um fjölmiðlum, hlutlægur
fréttaflutningur (objective
reporting), var notuð af óvönd-
uðum mönnum til persónuof-
sókna. Án þessarar hefðar er ós-
ennilegt að McCarthy-isminn
hefði orðið slíkt vandamál sem
raun varð á.
Starck segir umræðuna í
Bandaríkjunum um hlutlæga
fréttamennsku hafa fjarað út.
- Blaðamenn komast ekki
hjá því að beita dómgreindinni
og það er ekkert til sem heitir
hlutlægar fréttir. Það eru önnur
markmið sem blaðamenn setja
sér; að fréttirnar séu ítarlega
unnar á sanngjarnan og ná-
kvæman hátt.
Norrænir fjölmiðlar sýna
meiri ábyrgð
Starck fékk tækifæri til að
bera saman fjölmiðla á Norður-
löndum og Bandaríkjunum þar
sem hann kenndi blaðamennsku
um hríð í Finnlandi. Hann segir
norræna fjölmiðla sýna meiri
samfélagslega ábyrgð en þá
bandarísku.
- Bandarískir stjómendur
fjölmiðla segja fyrstu skyldu
sína að þéna peninga því án
þeirra sé ekki hægt að nýta
prentfrelsið.
Dæmi um ábyrgðartilfinn-
ingu norrænna fjölmiðla, segir
Starck, er að víða á Norðurlönd-
um tíðkast að skipaður sé sér-
stakur umboðsmaður á dagblöð-
um til að gæta hagsmuna les-
enda. Þá em siðanefndir
blaðamanna starfandi á Norður-
löndum, en tilraunir til að setja á
laggimar siðanefndir í Banda-
ríkjunum hafa mistekist.
Starck tók þátt í rannsókn í
Bandaríkjunum þar sem nokk-
urs konar siðanefndir voru settar
á laggimar með þátttöku al-
mennings og ritstjóra og blaða-
manna í viðkomandi bæjarfé-
lagi.
Almenningur fékk tækifæri
til að ræða við útgefendur og
blaðamenn um það efni sem
birtist í fjölmiðlum. Fjölmiðla-
fólk tók því misjafnlega að vera
með í rannsókninni, en að sögn
Starcks höfðu sumir blaðamenn
og ritstjórar orð á því að þeir
hefðu haft mjög gott af því að
heyra fólk segja álit sitt á efni
blaðsins sem þeir störfuðu við.
- Einn lærdómur af þessari
rannsókn er sá að frelsi og
---- °n prn pkki
ábyrgo iara síuuoh, bll VI V. -
andstæður eins og margir virð-
ast halda, segir Starck.
Starck er gagnrýninn á banda-
ríska fjölmiðla en hann sér líka
marga kosti þeirra. Ekki síst
varð vera hans í Kína til þess að
hann mat frelsi fjölmiðla í
Bandaríkjunum meira en áður.
Starck var í Kína þegar stúdent-
ar mótmæltu yfirvöldum á Torgi
hins himneska friðar.
- Yfirvöld í Kína héldu að
mótmælin myndu leggjast af ef
þess yrði gætt að ekkert birtist
um andófið í fjölmiðlum, segir
Starck.
Sú skilgreining á dagblaði
sem Starck er hvað hrifnastur af
er „dagblað er samfélag sem
ræðir við sjálft sig.“ Hann segir
bandarísk dagblöð hafa á síð-
ustu árum lagt aukna áherslu á
samfélagslegt hlutverk sitt með
því að fjalla meira um nánasta
umhverfi lesenda sinna, íbúða-
hverfið og bæjarfélagið, á kostn-
að frétta af alríkisstjórninni í
Washington og erlendra frétta.
Blöðin hafa gert átak til að fá
lesendur til að skrifa greinar og
jafnvel komið á fót nefndum les-
enda sem eru ritstjórnum til
halds og trausts.
Þessi þróun vegur á móti
skemmtifréttamennsku ijós-
vakámiðlanna og Starck er von-
góður um það að frjáls og ábýrg
fjölmiðlun eigi sér framtíð.