Vikublaðið - 03.03.1994, Blaðsíða 8

8
VIKUBLAÐIÐ 3.MARS 1994
Stjómvöld í Peking reyndu ný-
verið að koma í veg fyrir að í
Hong Kong yrði sýnd heim-
ildarmynd um fyrrverandi leiðtoga
kommúnista í Kína, Maó-tse-
Tung. Breska ríkisútvarpið, BBC,
stendur að gerð myndarinnar sem
íjallar hvorttveggja um einkalíf
hins látna leiðtoga og hörmung-
amar sem hann leiddi yfir þjóð
sína. Meginlandskínverjar munu fá
Hong Kong afhenta eftir þrjú ár frá
Bretum og sú staðreynd fékk ýms-
ar stofnanir í smáríkinu til að taka
undir það með Pekingstjóminni að
sýning heimildarmyndarinnar væri
óheppileg.
Það er vert að íhuga tilraun kín-
verskra kommúnista til að koma í veg
fyrir sýningu heimildarmyndarinnar í
samhengi við orð sem Stefán F.
Hjartarson formaður Félags íslenskra
sagnfræðinga lét falla á ráðstefnunni
Sagan og samtíminn, ráðstefna um
söguskoðun Islendinga sem haldin var
J 9. febrúar síðasdiðinn á Kornhlöðu-
loftínu við Bankastræti í Reykjavík.
Stefán sagði undir lok ráðstefnunnar -
þegar talið barst loks að sjálfii tilefni
samkomunnar, sjónvarpsþáttunum
Þjóð í hlekkjum hugarfarsins - að ekki
fyrr en sagnfræðingar fengju vald yfir
sagnfræðilegri heimildarmyndargerð
væri hægt að koma í veg fyrir sögu-
fölsun hliðstæða þeirri sem er að finna
í nefndum sjónvarpsþáttum.
Frásögnin um ritskoðunartilburði
kínversku stjórnarherranna er fengin
úr Far Eastern Economic Review og
þar kemur ekki fram nákvæmlega
hvað eftirmenn Maós hafa við heim-
ildarmyndina að athuga. En vísast
hafa þeir kvartað undan því að ekki
hafi verið dregin upp „rétt“ mynd af
formanninum, minningu hans sé ekki
sýnd tilhlýðileg virðing og annað í
þeim dúr. Réttlæting fyrir ritskoðun
er áþekk hvort heldur er í Kína eða á
Islandi. Eftir að Þjóð í hlekkjum hug-
arfarsins var sýnd í Sjónvarpinu máttí
víða heyra þau sjónarmið að svona
þættí ætti nú bara að banna. Bergmál
af þessum viðhorfum endurómaði hjá
leikmönnum á ráðstefnu Sagnfræð-
ingafélagins.
En þegar formaður félagsins segir
það upphátt að nauðsynlegt sé að
sagnfræðingar fái vald yfir því sagn-
fræðilega efni sem tekið er til umfjöll-
unar í sjónvarpi er komin fræðileg
þyngd á bakvið kröfuna, það er ekki
lengur nafrilaus almenningur sem
hana gerir. Ilugmyndin sem Stefán
ýtti á flot gefur vísbendingu um
kreppu sagnfræðinnar á íslandi.
og fortíðin á
Islandssagan var lengi skoðuð úr glugga torfbcejarins og á ráðstefnu Sagnfræðingafélags Islands komfram að menn eiga í erf-
iðleikum með aðfinna nýjan útsýnisstað. Mynd: Ol.Þ.
Kínverska heitið á Bókinni um Veginn er
„Dao De Jing“ sem má t.d. þýða sem
„Bókin um Veginn og Dyggðina“ eða
„Biblía Dyggðarferlisins". Dao (Tao) þýðir
upphaflega vegur eða leið en var síðar notað í
merkingunni stefna, umfjöllun, frásögn eða lögmál
og í Bókinni um Veginn má hugsanlega þýða það
sem ffumeðli eða frumferli.
De (l'e) þýðir hins vegar dyggð, en það hefur líka
aukamerkingarnar kostur, að öðlast eitthvað eða
jafnvel að búa yfir styrk. Sainkvæmt Laotse er dyggð
fólgin í því að fylgja ffumferlinu, Tao, hinni eilífu
og óhöndlanlegu leið sem flæðir í gegnum tílveruna
og tengir öll fyrirbæri og ferli umheimsins í eina
heild. Með öðrum orðum er dyggð fólgin í því að
fylgja réttri leið í lífinu. Kannski er þetta ekki eins
fjarri nútímahugsunarhætti og ætla mætti við fyrstu
sýn.
21. brot úr Bókinni um veginn
Æðsta dyggðinfelst í því að fy/gja einungis fruinferl-
inu. Hlutrœnt er frumferlið aðeins óljóst og ógreinilegt.
Það er bœði ógreinilegt og óljóst, samt býr þaðyfirformi.
Það er bæði óljóst og ógreinilegt, samt býr það yfir hlut-
lœgni. Það er bæði djúpt og dulið, samt býr þaðyfir eðli.
Eðli þess er alveg fólskvalaust. Það má treysta þvt' sem í
því býr.
Fra' nútíð allt aftur til fomaldar hefur nafit þess
aldrei glatast. Af því má kynna sér fóður fjöldans. A
hvem hátt veit ég hvemig faðir fjöldans er? Einmitt
með þessum hætti.
Umritun þýðanda
Dyggðum prýddir menn fylgja fordæmi frum-
ferlisins (Tao) í einu og öllu. I hlutveruleikanum er
frumferlið (Tao) óljóst og ógreinilegt. Þrátt fyrir
hvað það er þokukennt og eins og í móðu mótar
óljóst fyrir formi þess og hlutrænni tilveru. Þrátt
fyrir hvað það liggur djúpt grafið og virðist fjarlægt
býr það yfir eðli eða anda sem alveg fölskvalaus.
Auðvelt er að sannreyna trúverðugleika eðlis þess.
Frá ómunatíð hefur það (Tao) ávallt staðið undir
nafni. Það má grafast fyrir um uppruna allra fyrir-
bæra umheimsins með athugun á því. Hvernig gæti
ég annars öðlast skilning á uppruna allra
hluta ef ekki þannig.
Þýðandi: Ragnar Baldursson.
Sagan er stjórnmálaafl
Lengi framan af öldinni var aðeins
til ein íslensk sagnfræði í þeim skiln-
ingi að almennur einhugur var meðal
sagnfræðinga og þjóðarinnar um
megindrættina í sögu landsins. í
stuttu máli var viðtekið að íslensk saga
snerist um barátm þjóðarinnar við að
ná sjálfstæði sem hún tapaði á 13. öld.
Lífseigar kennslubækur Jónasar Jóns-
sonar frá Hriflu og Jóns J. Aðils
predikuðu gildi sjálfstæðisbaráttunnar
með því að upphefja tímabilið ffá
landnámi til afsals sjálfstæðis í hendur
Noregskonungs 1262 og að sama
skapi voru aldirnar þar á eftir heldur
aumar í sögu þjóðarinnar. A 19. öld
tók að rofa tíl eftir því sem sjálfstæðis-
baráttunni miðaði áffam. Hluti þess-
grar söguskoðunar er hetjudýrkun á
þeim mönnum sem þóttu hafa gagn-
ast þjóðinni vél.
Sögulegar tilvísanir eru algengar í
stjórnmálum og í ljósi hatrammra
pólitískra átaka fyrr á öldinni hefði
mátt búast við að til yrðu tvær eða
fleiri söguskoðanir sem tækju mið af
hugmyndafræði stjórnmálaflokkanna
og innbyrðis baráttu þeirra. Því var
ekki að heilsa og allra flokka kvikindi
gátu lært sögu framsóknarmannsins
Jónasar frá Hriflu sem var skrifúð fyr-
ir fullveldið. Þegar sósíalistinn Einar
Olgeirsson skrifaði sagnfræðiritið
Ættarsamfélag og ríkisvald í Þjóðveldi
Islendinga var takturinn hinn sami og
í bókum Jónasar. í bókinni, sem kom
út í miðju kalda stríðinu, fellir Einar
þjóðernissinnaðar hugmyndir að
konnnúnískri hugmyndafræði og
þvingar saman þessa ólíku tvennd.
Stéttabaráttan, samkvæmt útgáfu Ein-
ars, hefst ekki fyrr en yfirvaldið á ís-
landi er orðið útlent. Þá fyrst er
marxísk þjóðfélagsgreining við hæfi.
Viðtekin söguskoðun þjóðarinnar
var nægilega sterk og afgerandi til að
stjórnmálaflokkar beygðu sig undir
hana. Sagan var ekki nomð tíl frekari
aðgreiningu á hugmyndastraumum
samtímans. Hún var eitt þeirra sviða
opinbers lífs sem menn gerðu ekki á-
greining um, sennilega vegna þess að
þá stóðu menn berskjaldaðir gagnvart
ásökunum um að vera óþjóðlegir. Þar
sem mestallt andlegt líf var á ábyrgð
stjórnmálaflokka eða þreifst í skjóli
þeirra voru engir aðrir til að endur-
skoða söguna, að minnsta kosti engir
sem tekið var mark á.
Ný viðmið
Hefðbundin söguskoðun kennir að
sjálfstæðisbaráttan hafi verið megin-
viðfangsefni þjóðarinnar fram á þessa
öld þegar stéttabarátta hélt innreið
sína í íslenskt samfélag sem síðan
leiddi til þess flokkakerfis sem við
búum við í dag.
Bók Olafs heitins Asgeirssonar
sagnfræðings, Iðnbylting hugarfars-
ins, var ein fyrsta alvarlega tilraunin
hin síðari ár til að hnekkja viðtekinni
söguskoðun. Olafur skoðar fyrsm ára-
mgi 20. aldar út frá átökum milli þétt-
býlissinna og dreifbýlissinna. Þeir
fyrrnefndu voru hallir undir stóriðju
og borgarmyndun og hinir síðar-
nefndu smáreksmr og sveitalíf. Þessi
greining hafnar skiptingunni í hægri
og vinstri flokka sem grundvelli til að
skilja stjórnmálaþróun á íslandi. Hin
raunverulegu átök voru milli þéttbýl-
issinna og dreifbýlissinna en ekki milli
hægri- og vinstrimanna og þaðan af
síður rnilli stétta.
Olafur vann að bókinni þegar hann
var í námi við sagnfræði í Fláskólan-
um um miðjan síðasta áramg. A þess-
um árum var Vilmundur Gylfason á-
berandi í opinberri urnræðu en hann
skoraði flokkakerfið á hólm með
stofnun Bandalags jafnaðarmanna.
Sagnfræðideildin er til húsa í Arna-
garði og í kaffistofunni á fyrsm hæð-
inni voru hugmyndir Vilmundar oft á
dagskrá. Sumir félagar Olafs í sagn-
fræðinni voru samstarfsmenn Vil-
mundar. Það andrúmsloft breytinga