Vikublaðið - 24.11.1995, Qupperneq 2

2
VTKUBLAÐIÐ 24. NOVEMBER 1995
BLAÐ SEM V I T E R I
Útgefandi: Alþýðubandalagið
Ritstjóri og ábm.: Páll Vilhjálmsson
Fréttastjóri: Friðrik Þór Guðmundsson
Púsundþjalasmiður: Ólafur Þórðarson
Auglýsingasími: 551 7500 -Fax: 551 7599
Ritstjórn og afgreiðsla:
Laugavegur 3 (4. hæð) 101 Reykjavík
Sími á ritstjórn: 551 7500 - Fax: 551 7599
Útlit og umbrot: Leturval
Prentvinnsla: ísafoldarprentsmiðjan hf.
i
Nýsjálenska
undrið
Friðrik Sophusson fjármálaráðherra hefur blásið til nýrrar
sóknar í baráttunni gegn „bákninu“. Hann er búinn að vera fjár-
málaráðherra í hátt í fimm ár og sé hann óánægður með árang-
urinn þá lái honrnn hver sem vill. Einkenni á hans fjármála-
stjóm hefurverið óstöðvandi halli á rekstri ríkissjóðs ogíslands-
met í skuldasöffnm erlendis annars vegar. Hins vegar hefur það
einkennt aðgerðir Friðriks og félaga hversu viljugir þeir em til
að ráðast á velferðarkerfi fólksins.
Friðrik hefur ekld kippt sér upp við að vera gagnrýndur fyrir
árásir á þá verst settu í þjóðfélaginu. Hann grípur til aðgerða
sem skerða hag sjúklinga, öryrkja, ellih'feyrisþega, atvinnu-
lausra, námsmanna og annarra hópa sem handhægt er að sparka
| í. Rfldsstjómin byggir efnahagsbata sinn á því að sækja í tóma
vasa þeirra sem minnst mega sín, svo vitnað sé í orð Ögmundar
Jónassonar þingmanns og formanns BSRB í Vikublaðinu í dag.
Friðrik og félagar æða um velferðarkerfið með niðurskurðar-
sveðjumar og hlífa engum nema sérvöldum fyrirtækjtun.
En tmdanfarið hafa ungliðamir í Sjálfstæðisflokknum beint
spjótum sínum að Friðrik vegna árangursleysisins í baráttunni
við „bákrdð“. Og þá, já þá tekur Friðrik við sér. Ungliðamir vita
hvar Akkilesarhællinn er á annars órjúfánlegum skráp þessa
fyrrum formanns unghðasamtaka flokksins.
Og Friðrik dugar ekkert minna en „hugmyndastefna um ný-
skipan í ríkisrekstri" þar sem aðalstjaman er öfgakona ffá Nýja-
' Sjálandi, sérpönmð fyrir tmghðana. Ruth Richardsson var íjár-
| málaráðherra Nýja-Sjálands og persónugervingur kerfisbylt-
ingar sem kölluð hefur verið nýsjálenska tilraunin. Ruth þessi er
; sjálf afskaplega stolt af verkum síntun, en samherjar hennar í I-
haldsflokknum sáu sig knúna til að fjarlægja hana úr fjármála-
ráðuneytinu 1993 þegar þeir sáu að „umbætur“ hennar höfðu
nær fellt ríkisstjóm þeirra.
Það er að vonum að sjálfstæðismönntun líki tónninn í Ruth
Richardsson. Leiðarljós hennar vom einkavæðing og árásir á
kjör og réttindi launþega. Auðvitað má finna ýmsar jákvæðar
hhðar á nýsjálensku tilrauninni. En neikvæðu hliðamar em ein-
faldlega yfirgnæfandi. Þótt atvinnuleysi hafi minnkað þá hefur
kaupmáttur launa fólksins dregist mjög saman og fólk býr við
mun hærri vexti en áður. Og eins og á Islandi hefur stórum
hluta vandans verið velt yfir á komandi kynslóðir. Þótt íhalds-
flokkur Nýja-Sjálands kunni að vera ánægður þá er fólkið í
landinu það ekld. Það er verr sett en áður. Þetta hefur David
Thorp formaður samtaka opinberra starfsmanna í Nýja-Sjá-
landi vitnað um í heimsókn sinni til Islands.
Kannsld versta hhðin á stefnu íhaldsmanna Nýja-Sjálands sé
miskunnarlaus árás þeirra á verkalýðshreyfinguna. Samtök op-
inberra starfsmanna tóku þátt í því að meiri rekstrarábyrgð
færðist til einstakra ríkisstofnana og ríkisfyrirtækja. En síðan var
komið aftan að samtökunum með lögum um ráðningarsamn-
inga. Slíkir samningar era jafirréttháir almennum kjarasamn-
ingum og vinnuveitendur hafa í æ ríkara mæli knúið launþega
til að gerast verktakar og afneita stéttarfélögunum, enda skyldu-
aðild afnumin. Kaupmáttur hefiir minnkað, launamunur kynj-
anna aukist og knúið er á um breytingu á vinnulöggjöfinni sem
þýðir fleiri unna tíma á dagvinnutaxta.
A því er ekld nokkur vafi að það má taka til í ríkisrekstrinum.
I því sambandi má ekki gleyma því hverjir hafá byggt upp
„bálouð“. Sjálfstæðisflokkurinn hefiir að mestu stýrt uppbygg-
ingunni á lýðveldistímanum, ýmist með Alþýðuflokldnn eða
Framsóknarflokkinn sér við hlið. Það er því ósköp eðhlegt að á
kerfinu séu ýmsir ágallar. En við þurfum síst á því að halda að
fára að herma eftir einhverjum öfgasmnum hinum megin á
I hnettinum.
Siðanefndin og íslensk
blaðamennska
Þorsteinn Gylfason prófessor í
heimspeki við Háskóla íslands hefur
skrifað margt það besta sem til er á ís-
lensku um heimspeki. Fyrir ungan
mann sem byrjaði að grauta í pólitísk-
um textum fyrir hálfum öðrum áratug
var Skírnisritgerð Þorsteins „Hvað er
réttlæti?" hrein opinberun. Sá sem
þetta skrifar naut þess að sækja tíma
hjá Þorsteini og fær seint
fullþakkað honum kennsl-
una. Illu heilli er Þorsteinn
líka formaður siðanefndar
Blaðamannafélags Islands og
hefur haft þar hugmyndalegt
forræði um hríð. Með góð-
um ásetningi, rökvísi og
snjöllum athugasemdum hef-
ur Þorsteinn valdið íslenskri
blaðamennsku tjóni og tor-
veldað ffamþróun hennar að
svo miklu leyti sem blaða-
menn taka mark á úrskurð-
um siðanefndar.
Megineinkenni íslenskrar
blaðamennsku er hversu
heimildastýrð hún er. Klass-
ísk hugmyndaffæði vest-
rænnar blaðamennsku geng-
ur útá það að hún skuli vera
sjálfstæð gagnvart valdamið-
stöðvum og fjármálahagsmunum.
„Without fear or favor,“ heitir það á
amerísku og þýðir að fjölmiðilí skal
hvorki vægja fyrir pólitísku valdi né
láta viðskiptasjónarmið hafa áhrif á rit-
stjórnarstefhuna. I hátíðarútgáfu sömu
hugsunar er talað um að fjölmiðlar séu
fjórði meiður ríkisvaldsins. Vinnu-
brögðin sem fylgja þessari afstöðu eru
t.d. þau að blaðamenn birta ekki hrá
sjónarmið stjómmálamanna heldur
vinna úr fleiri en einni heimild ffétt
sem skrifuð er fyrir lesendur en ekki"
viðmælendur blaðamanna. Hug-
myndaffæðin á upphaf sitt að rekja til
Bandaríkjanna og náði þar nokkrum
þroska um og efdr síðustu aldamót.
Þaðan seytlaði hún til Vestur-Evrópu
en án þess að hafa viðkomu á Islandi
þar sem fjölmiðlar voru einn angi
stjómmálakerfisins og ekki var htið á
blaðamennsku sem starf heldur stökk-
pall fyrir upprennandi pólitíkusa.
Flokksblaðamennsku hnignaði hér-
lendis á áttunda áratugnum. Leiðandi
fjölmiðlar, t.a.m. Morgublaðið, Sjón-
varpið og síðar DV, tóku upp á arma
sína hugmyndina um hlutlæga blaða-
mennsku að bandarískri fyrirmynd.
Hugmyndin er sú að aðgreina skoðan-
ir ffá fféttum og ef vel á að fara þarf að
beita henni í samhengi við hugmynda-
fræðina, sem drepið var á að ofan. Áís-
landi aftur á móti vantaði allar for-
sendur fyrir hlutlægri blaðamennsku. I
ffamkvæmd reyndist-hún þannig að
fjölmiðlar litu á það sem sitt helsta
blutverk að endurvarpa sjónarmiðum
viðmælenda sinna. Einnar-heimildar
fféttir eru eitt algengasta form ís-
lenskrar blaðamennsku og á DV
tíðkast að hafa heilu fféttirnar beina
ræðu viðmælanda.
Hlutlæg blaðamennska hyglar þeim
sern hafa greiðastan aðgang að fjöl-
miðlum, jj^. stjórnmálamönnum, tals-
Pólitízkan
Framsókn víll ritskoða
Þrír þingmenn Framsóknar
flokksins, Drrfa Sigfús-
döttir, Jön Kristjánsson og
Siv Friðleifsdóttir. hafa lagt
fram fillögu til þingsályktunar um endur-
skoðun á meiðyrðalöggjöfinni. í greinar-
gerð kemur fram að þingmennirnír hafa
hug á því að þrengja að tjáningarfrelsi f
landínu vegna þess að fjölmiðlar „verða
sífellt öflugri og ná til fleiri notenda.“ Nið-
urlag greinargerðarinnar verðskuldar at-
bygli fyrir snarpa og skýra hugsun þing-
manna lýðvéldisins: „Að gefhu tillefni telja
flutningsmenn því rétt aðendurskoða
meiðyrðalöggjöfina sem sett
mönnum hagsmunasamtaka og emb-
ættismönnum. Sjónarmið sem ekki
eiga sér málsvara eru einfaldlega ekki
með í umræðunni. Að sama skapi á
margur skrýtinn málstaðurinn inn-
hlaup í ijölmiðla, sé hann kynntur með
formlegum hætti. I síðustu viku var í
Vikublaðinu gert grín að ff étt í Morg-
unblaðinu þar sem sagt var frá vitnum
að heimsókn fljúgandi furðuhluta til
Reykjavíkur í ágúsmtánuði síðastliðn-
um. Frásögnin í blaði allra landsmanna
var tekinn hrá upp úr fféttabréfi Félags
áhugamanna um fljúgandi furðuhluti.
Fréttin í Morgunbíaðinu er dæmi um
þá gjá sem getur myndast á milli hlut-
lægni og heilbrigðar skynsemb
Til .að hægt sé að vinna sig út úr
hlutlægu hefðinni þarf að gera tilraun-
ir í íslenskri blaðamennsku. Liðinn
vetur reyndi Helgarpósturinn að draga
upp mynd af ungri konu, Yrsu Sigurð-
ardóttur, sambýliskonu Olafs Þ. Þór-
hallssonar sem var dæmdur árið 1991 í
fangelsi fyrir kókaínsmygl. Hann flúði
land áður en til afþlánunar kom'og
hefur verið á flótta síðan. Tilefni um-
fjöllunarinnar er samband Yrsu við
Olaf en aðaláherslan er á persónunni
Yrsu. Frásögn Helgarpóstsins var kærð
til siðanefndar sem úrskurðaði að ffá-
sögnin bryti alvarlega í bága við 3.
grein siðareglna BÍ um vönduð vinnu-
brögð og tillitssemi í vandasömum
málum og að myndbirting af húsi for-
eldra Yrsu bryti alvarlega gegn 4.
grein, sem tekur til nafhbirtingar.
Siðanefndin féilst á að Yrsa væri op-
inber persóna og ætti þar af leiðandi
ekki að njóta sambærilegrar vemdar
gagnvart fjölmiðlaumfjöllun og
meðaljóninn. Hugmyndin um að að-
greina einstaklinga sem eru viðfangs-
efni fjölmiðla í opinberar persónur og
prívatmanneskjur er erlend. Eftir ffægt
dómsmál í Bandaríkjunum (New York
Times gegn Sullivan, 1964) hefur að-
greiningin jafnffamt falið það í sér að
opinberar persónur geta ekki krafið
fjölmiðil um bætur nema á þeirri for-
sendu að fjölmiðillinn hafí vitandi vits
farið með meiðandi ósannindi um við-
komandi eða sýnt sannleikanum víta-
vert skeytingarleysi.
Grundvöllur úrskurðar siðanefiidar
var fyrir 55 árum. Fleiri hliðar eru á málinu
og hafa fréttamenn oft vakið athygli á að
lögin þurfi að endurskoða. Flutningsmenn
telja rétt að virða einnig sjónarmið þeirra."
Verdur kjarasamning-
unum sagt upp?
Um helgina ræðst það hvort ASÍ mun
segja upp kjarasamningurn. Eftir fund íor-
ystu ASÍ með Davíð Oddssyní
og Halldórí Ásgrímssyni juk-
ust heldur líkumar á uppsögn enda gáfu
• viðbrögð Davíðs og Halldórs ekki tilefni til
annars. ASl telur að ríkisstjórnin hafi ekki
staðið við sinn þátt í kjarasamningunum
ög bendir á níu atriði í yfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar frá 21. febrúar sem ekki
hafa verið efhd. Meðal þessara atriða eru
í máli Helgarpóstsins var að heimildar-
vinna blaðamanna hefði verið ófull-
nægjandi. Ymislegt hefði betur mátt
fara í umfjöllun Helgarpóstsins. En
jafhffamt verður að hafa í huga að hér
var á ferðinni tilraun til að stunda
blaðamennsku samkvæmt öðrum hug-
myndum en ríkjandi eru hérlendis.
Þrátt fyrir það: Miðað við þá forsendu
að Yrsa sé opinber persóna
stenst ekki að úrskurða að
siðareglur hafi verið brotnar
í máli hennar með tilvísun til
skorts á heimildum.
Auðvitað er það alvarlegt
þegar siðanefnd úrskurðar á
hæpnum forsendum. Þor-
steinn og siðanefndin geta
ekki skýlt sér á bakvið siða-
reglurnar. Þær eru svo al-
mennt orðaðar að mjög gott
svigrúm er til túlkunar. Ur-
skurðurinn sjálfur er þó smá-
munir miðað við forræðis-
hugsunina sem að baki býr.
„Þegar um er að ræða út-
tektir af því tagi sem hér er
fjallað um er eðlilegt að
þlaðamenn velji sér sjónar-
hom og skýringartilgátur.
Það er ákaflega mikilvægt að
blaðamenn láti ekki slíkar tilgátur leiða
sig afvega við efnisvinnsluna og kanni
af jafhri alvöru þau atriði sem kunna að
styrkja tilgátuna og það sem á móti
henni kann að mæla,“ stendur skrifað í
úrskurði siðaneíndar. Hér er kennari
að tala við nemendur imi ritgerðasmíð
en ékki um blaðamennsku eins og hún
er skilin og iðkuð í nútímanum. í
kennslustofu hljómar þessi ræða ágæt-
lega en í úrskurði siðanefndar Blaða-
mannafélagsins er hún tiiraun til rit-
skoðunar.
Forræðishugsunin er ekki tilviljun. I
Morgunblaðsviðtali fyrir tveim árum
(31. okt. ’93) útskýrir Þorsteinn vinnu-
brögð siðanefhdar. Þegar nefhdin íjall-
ar um íféttaskýringar „er aðferð
nefndarinnar sú að hún setur sig í spor
blaðamannsins og vinnur part af verk-
inu upp á nýtt. Talar við heimildar-
menn hans að svo miklu leyti sem
trúnaður kemur ekki í veg fyrir það,
rengir ályktanir hans og rengir það
hvemig hann setur hiutina í samhengi
og tekur eftir hvort honum hefur yfir-
sést eitthvert annað samhengi hlut-
anna en ffam kemur."
Skilaboð fomtanns siðanefhdar
Blaðamannafélags Islands era þau að
blaðamenn skuh halda sig við hludæga
og heimildastýrða blaðamennsioi.
Geri blaðamenn tilraun til að greina
eða túlka félagslegt og menningarlegt
umhverfi sitt eiga þeir á hættu að siða-
nefnd komist í spilið og rengi þá. Siða-
neíhd er komin langt út fyrir eðlilegt
valdsvið sitt. Engin ástæða er til að ef-
ast um að starf siðanefhdar sé unnið af
góðum hug og með velferð blaða-
mennskunnar fyrir brjósti. Hug-
myndaffæðin sem nefndin starfar eftir
er hinsvegar þess eðlis að starf siða-
nefhdar er íslenskri blaðamennsku til
óþurftar.
PáU Vilhjálmsson
hækkun tryggíngargjalds, afnám tenging-
ar bóta almannatrygginga og atvinnuleys-
isbóta við launahækkanir og að ekki hafi
verið lagt fram fé til aðgerða á syiðí verk-
menntunar og starfsþjálfunar, Þar með
eru komin goð rök til að segja upp samn-
ingum. Fari svo að Vinnuveft-
endasambandið fallist ekki á
viðræður um að hækka kaupiaunafólks
er einhugur um það i verkalýðshfeýfing-
unní að látið skuli sverfa til sfáls. öánægja
launafólks er við suðumark og trúnaðar-
menn verkalýðshreyfingarinnar vita hvað
til síns friðar heyrir. Á sunnudag mun
samninganefnd iands-
sambanda ASÍ hittast og á mánu-
dag.kemur sambandsstjórn Al-
þýðusambandsins saman til að taka á-
kvörðun um framhaldið.
Skilaboð formanns siðanefndar Blaðamannafé-,
lags íslands eru þau að blaðamenn skuli halda
sig við hlutlœga og heimildastýrða blaða-
mennsku. Geri blaðamenn tilraun til að greina
eða túlka félagslegt og menningarlegt umhverfi
sitt eiga þeir á hœttu að siðanefhd komist í spil-
ið og rengi þái. Siðanefnd er komin langt át Jyr-
ir eðlilegt valdsvið $itt. Engin ástœða er til að
efast um að starf siðanefndar sé unnið afgóð-
um hug og með velferð blaðamennskunnar fyrir
bijóstl Hugmyndafrœðin sem nefndin starfar
eftir er hinsvegar þess eðlis að starf siðanefhd-
ar er íslenskri blaðamennsku til óþurftar.