Frjáls þjóð - 28.05.1955, Blaðsíða 4

FRJÁLS ÞJÓÐ
Laugardaginn 28. maí 1955
*
FRJÁLS ÞJÓÐ
Útgefandi: Þjóðvarnarflokkur íslands
Ritstjóri: Jón Helgason, sími 6169.
Afgreiðsla: Skólavörðustíg 17. Rvík. Sími 2923. — Pósthólf 561.
Áskriftargjald kr. 6,00 á mánuði. — Verð í lausasölu kr. 2,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Breytt kjördæmaskipun
Úr vííðri reröid
Portógalinn, er ætlaði aö kaupa þjóðbanka
þessi síðustu misseri hafa íslendingar hlotið ríkulega uppskeru
fullþroskaðra ávaxta af limríku tré íslenzkrar fjármálastarf-
semi: Átján milljónir í Austurslræti, 1200 þúsund í Olíufélaginu,
1100 þúsund í Ingimarsskólanum, nokkur hundruð þúsund hjá
Helga Benediktssyni og auk þess okurmálin, Vatneyrarmálið (sem
virðist hafa týnzt í rannsókn), og mörg fleiri glóaldin, er ekki
hafa verið borin fram á fati. En þótt þetta sé stórmannlegt á ís-
lenzka vísu, vantar samt þann rómanska tignarsvip er ger-
ir fjármálahneykslið að ódauðlegu ævintýri. Við skulum því litla
stund bregða okkur suður í Portúgal, þótt úr ýmsu sé að moða
heima fyrir.
Innan Framsóknarflokksins
hefur verið látinn í Ijós ótti við
það, að flokkurinn tapi fylgi í
næstu kosningum. Aðalblað
Framsóknarflokksins, Tíminn,
tilnefndi í forystugrein í fyrra-
haust sjö eða átta þingsæti, er
það sagði í hættu. Erindrekar
Framsóknarflokksins, sem á
ferðalagi eru um landið, hafa
talað óspart um þessa hættu, og
í útvarpsumræðunum á dögun-
um kom einnig fram hjá ræðu-
mönnum Framsóknarflokksins,
að hugsanlégt væri, að Sjálf-
stæðisflokkurinn næði meiri-
hluta þingmanna í næstu kosn-
ingum.
Nú vita allir, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur verið
' og er í miklum minniliiuía
! í landinu. Hann hefur ekki
I nema rúman hriðjung kjós-
enda á bak við sig. Engum
dettur í hug, að hann hafi
unnið á síðustu misseri.
Kvíði Framsóknarforingj-
( anna byggist á því, að hann
I hafi tapað tiltölulega minna
i en Framsóknarflokkurinn í
! kjördæmuin úti á Iandi og
geti með fjáraustri í fá-
mennuni kjördæmum svælt
' til sín meirihluta þingmanna
með stórum minnihluta at-
kvæða.
I útvarpsumræðunum á dög-
unum gerði Gils 'Guðmundsson
Framsóknarflokknum tilboð
fyrir hönd Þjóðvarnarflokksins.
Hann hét samvinnu Þjóðvarn-
arflokksins við* Framsóknar-
fiokkinn um það að breyta á
sanngjarnan hátt kjördæma-
skipuninni, ef raunverulega
teldist hætta á því, að einn
flokkur næði, í skjóli fjármagns
síns og smæðar kjördæmanna,
meirihluta meðal kjósenda í
landinu.
Þjóðvarnarflokkur íslands
er algerlega aíidvígur því, að
lögum sé skipað með tilliti
< til flokkshagsmuna. En sé
raunveruleg hætta á því, að
stjórnmálaflokkur fái kos-
• inn meirihluta þingmanna
með aðeins þriðjung at-
kvæðamagnsins í Iandinu á
bak við sig, bá er lýðræðið
sniðgengið og rík ástæða til
- mótaðgerða.
Slik kjördæmabi-eyting, sem
Þjóðvarnarflokkurinn . hefur
boðizt til að vinna að méð
Framsóknarflokknum, þarf
ekki að rýra sanngjarnan hlut
landsbyggðarinnar. Vegna sér-
eðstöðu Reykjavíkur til áhrifa
á stjórnarfarið, umfram beinan
atkvæðisrétt íbúanna, má eðli-
legt heitá,- að þar þurfi fleiri
kjósendur bak við hvern þing-
mann en í afskekktum héruð-
um. Vandinn væri þá að finna
eðlilegt 'hlutfall þar á milli, en
minna má á, að með uppbótar-
kerfinu fær Reykjavík nú
raunverulega 11—13 þingmenn,
auk þess sem þorri allra þing-
manna er þar búsettur.
Eðlilegt virðist, að kjördæmi
Sitan R^ykjáý&uf ' yrðu thuh;
stærri en nú tíðkast, því að með
þeim hætti má bezt verjast því,
að skefjalaus áróður og fjár-
austur úr kosningasjóðum geti
riðið baggamuninn með örfáum
atkvæðum. Peningakosningum
af því tagi, er Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur tekið upp, er mikl-
um mun örðugra að koma við í
stórum kjördæmum.
Framsóknarflokkurinn hefur
ekki enn svarað tilboði Þjóð-
varnarflokksins, enda eðlilegt,
að hann þurfi nokkurt ráðrúm
til þess að velta málinu fyrir
sér.
En álíti leiðtogar Fram-
sóknarflokksins í rauninni
yfirvofandi þá hættu, að
Sjálfstæðisflokkurinn geti í
skjóli kjördæmaskipunar-
innar marið meirihluta
þingsæti út á það
eitt, að fylgi hans liafi
hrakað hlutfallslega minna
en Framsóknarflokksins, þá
er hess að vænta, að Fram-
sóknarmenn hafni tilboðinu
ekki, án þess að kannað sé,
hvaða breytingar flokkarnir
gætu orðið ásáttir um.
★
Við vegamót ?
Fyrir nokkru birtist í
Þjóðviljanum athyglisverð heil-
síðugrein um nauðsynina á
því, að vinstriflokkarnir þoki
til hliðar ágreiningsmálum, er
gerir samstarf þeirra ókleift,
og taki upp stjórnarsamvinnu
á vinstri grundvelli. Ber það
til tíðinda, að í þessari Þjóð-
viljagrein er rækilega bent á, að
vegna Moskvutrúar sinnar hafi
kommúnistar verið einangraðir
í þjóðfélaginu og leiðtogar
Framsóknarflokksins og Al-
þýðuflokksins síðan ginntir af
bragðarefum íhaldsins til sam-
' vinnu við það.
Síðan bendir greinarhöfund-
ur á, að sumir hafi dálæti á
Norðurlöndum, aðrir á Ráð-
stjórnarrikjunum og enn aðrir
hafi mætur á bandarísku þjóð-
inni. Síðan segir:
„Vinarhugur til annarra
landa er eðlilegur, en það er
hins vegar óeðlilegt, að við-
horf til erlendra ríkja skipi
íslendingum í flokka eða
varni þeim að gcta unnið
saman. Þar eiga íslenzk
sjónarmið ein að ráða.
Vinstriflokkarnir fjórir eiga
samleið, a. m. k. eiga kjós-
endur þeirra samleið, hvað
sem leiðtogum þeirra líður.
Leið þeirra liggur í allt. aðra
átt en leiðir íhaldsmanna.“
Það er nýstárlegt, að slík
ummæli birtast á síðum Þjóð-
viljans. Þar kemur hvort
tveggja greinilega fram, að
Moskvutrú hinna innlifuðu
kommúnista sé bölvaldur ís-
lenzks þjóðfélags og sagt
skýru'm orðum, að íslenzk
sjónarmið eigi .ráða
fl'okkaskiptmgu. ; ,
í Stóra-AVincliesterstræti 26
í Lundúnum er gamalt og virðu-
legt fyrirtæki, Waterlow & Sons,
sein prenlar peningaseðla fyrir
erlend riki. Eins og gefur að
skilja, þarf slíkt fyrirtæki oft að
umgangast viðskiptavini sína af
skilningi og nærgætni, því að við
ríka er að etja. Hjá þcssu fyrir-
tæki er það, að við hefjum Portú-
galsför okkar.
Gestur hjá Waterlow.
pjórða dag désembermánaðar
1924 kom virðulegur, hollenzk-
ur kaupsýslumaður, Karel Marang
van Ysselveere, á fund herra Vil-
hjálms Waterlows og kynnti sig
sem sérlegan erindreka portú-
gölsku rikisstjórnarinnar. Hann
sýndi trúnaðarskjöl sin og tjáði
forstjóra peningaprentsmiðjunn-
ar, að þjóðbankinn portúgalski
þyrfti tafarlaust að láta prenta
200 þúsund 500 escúdóa seðla. Af
stjórnmálalegum ástæðum yrði
þetta að fara mjög leynt, og þess
vegna hefði forstjóri þjóðbankans
fremur kosið að láta leynilegan
erindreka fara með jicssi mál en
fela þau umsjá portúgalska sendi-
ráðsins.
Villijálmur Waterlow var fús til
þess að taka að sér prentunina,
enda staðfesti forstjóri jijóðbank-
ans í Lissabon þessi tilmæli og
gerðir væru venjulegir samning-
ar. Hollendingurinn lineigði sig
kurteislega og liét þvi, að öll gögn
skyldu þegár i stað koma frá
Lissabon.-
Framhald sögunnar.
Mæstu vikur bárust hin virðu-
legustu skjöl frá Lissabon, allt
trúnaðarmál. Meðal þeirra var
bréf mcð innsigli og undirskrift
Camachos Rodrigues, forstjóra
þjóðbanka Portúgals, og umboð
til lianda Marang að taka við pen-
ingunum og koma þeim til Lissa-
bon, þar sem þeir skyldu afhend-
ast trúnaðarmönnum ])jóðbank-
ans og ríkisstjórnarinnar og send-
ast síðan til portúgölsku nýlend-.
unnar Angóla i Vestur-Afriku.
Þar sem þá átti einvörðungu að
i.'ota i Angóla, voru notuð sömu
mót og númer og á seðlum, er áð-
ur höfðu verið prentaðir fyrir
Portúgal. Sjálfur ætlaði þjóðbank-
inn að láta yfirprenta þá með
orðinu „Angóla“. Sanmingurinn
um prentunina kom undirritaður
af landstjóranum i Angóla og
þekktustu bankamönnum Portú-
gals.
Síðan voru prentaðir seðlar,
sem að verðgildi jafngiltu um
fimmtíu milljónum íslenzkra
króna, og afhentir Marang, er
flutti þá til Lissabon i farangri,
sem var ekki tollskoðaður, þvi að
maðurinn var heiðurs-ræðismað-
ur Persa i Haag.
Á næsta ári voru prcntaðir á
sama hátt seðlar, sem námu ti-
faldri þeirri fjárhæð, er byrjað
var með.
Borgin hrynur.
pimmta Mag .deseiabermánaðar
1925 gerði, po.rtúgáláka
reglan lnisrannsókn í Óportó hjá
útbúi nýs banka, er gerzt liafði
mjög umsvifamikill. Fyrirtæki
þetta var grunað um ólögmæta
meðferð erlends gjaldeyris.
Við húsrannsóknina fundust
ekki aðeins sterlingspund og
dollarar, heldur einnig kynstrin
öll af 500 escúdóa seðlum þjóð-
bankans — mörg þúsund bindi.
Allt geymslurými var fullt af
slíkuin seðlum. Sérfræðingar sáu
þegar, að seðlarnir voru ekki
falsaðir, en samt var liald lagt á
þá, og þegar þeir voru bornir
saman við sams konar seðla, er
þjóðbankinn hafði sjálfur í fór-
um sínum, fundust fjórir seðlar
með sama númeri.
7. desember komst allt i upp-
nám i Portúgal, því að þá fluttu
blöðin tíðindin. Fólk þyrptist í
bankana með 500 escúdóa seðla,
er það heimtaði innleysta, portú-
gölsk mynt féll óðfluga á erlend-
um peningamarkaði og Portúgals-
stjórn sat dag og nótt á ráðstefn-
um.
Rannsókn málsins leiddi i ljós,
að hinn nýi banki hafði verið
stofnaður með hinum sviknu pen-
ingum, en auk þess hafði glæfra-
maðurinn, sem að þessu stóð,
keypt ókjörin öll af hlutabréfum
í mikilvægustu fyrirtækjum
Portúgals, sölsað undir sig mikl-
ar jarðeignir og liafizt til mik-
illa valda. Loks hafði hann kórón-
að verk sitt með því að kaupa
FYRIR hálfri öld voru ítalir ein
frjósamasta þjóö heims. Árið
1901 fœddust þar 32,1 bar?i á
hverja þúsund íbúa. Árið
1936 var þessi tala komin
niður í 22,4. Árið 1953 var
talan 17,2 á hvert þúsund.
Barnsfœðingum á Ítalíu
hefur því fœkkað um nœr
helming á rösklega fimm-
'tíu árum.
★
BANDARÍSKAR rannsóknir,
sem gerðar voru í síðasta
stríði, sýndu þá furðulegu
niðurstöðu, að aðeins 12—
20% hermanna, sem sendir
voru til áhlaupa eða vörðust
í fremstu víggröfum, hleyptu
nokkru sinni skoti úr byss-
um sinum. Sjáljur Marshall
hershöfðingi stjórnaði rann-
sókn á þéssu fyrirbœri. Hann
komst að raun um, að menn,
sem pnjddir voru œðstu
heiðursmerkjum fyrir hug-
prýði og hreysti, vorú í hópi
þeirra, er aldrei skutu. Með
því að koma hermönnunum
til þess að öskra og œpa sig
mcginhlutann af hlutabréfum
þeim í þjóðbanka Portúgals, er
voru í einkaeign. Hefði liann get-
að haldið iðju sinni áfram svo
sem einum mánuði lengur, hefði
hann verið búinn að ná þeim tök-
um á þjóðbankanum, að honum
var i lól'a lagið að ryðja öllum
hindrunum úr vegi.
Maðurinn að tjaldabaki.
Pá, sem þessu öllu stýrði, heitir
Arthur Yirgilo Alves Reis,
fæddur i Lissabon 1896, sonur
tollþjóns þar. Að loknú verk-
fræðiprófi í I.issabon komst hann
í stöðu i Angóla með þeim liætti,
að hann falsaði handa sér próf-
skirteini frá Lundúnaháskóla, þvi
að enskmenntaðir voru þá mest
metnir.
Hann kom til Angóla i þjón-
ustu járnbrautanna árið 1916, en
tveimur árum siðar var liann orð-
inn forstjóri járnbrautanna þar.
Litlu siðar varð hann yfirmaður
allra ríkisframkvæmda i nýlend-
unni, þá 25 ára að aldri.
í Angóla eru demantanámur og
gullnámúr, og landið er gott til
gúmræktar og baðmullarræktar.
Þegar Reis kynntist landinu,
liugði hann á stórvirki. Hann
vildi virkja vatnsföll, leggja járn-
brautir um þvert landið og hefja
stórfenglega námavinúslu. Hann
sagði þvi af sér hinu liáa embætti,
varð sér úti um einkaleyfi til
þess að kanna námaauð landsins
og stofnaði lilutafélag til fram-
kvæmda.
En það reyndist honum örðugt
að fá fjármagn til athafna. Hann
hafði ásett sér að ná í sex millj-
ónir sterlingspunda, enhann fékk
hvorki áheyrn hjá bönkum i Eng-
landi né Hollandi.
mátti fá upp undir helming
þeirra til þess að skjóta.
Eina skýringin, sem fannst
á þessu fyrirbœri, var sú, að
manndráp vœru svo andstœð
eðli og lífsviöhorfum flestra
manna, að þeir gœtu ekki
fengið sig til þess að skjóta
á menn, þótt þeir hefðu verið
þjálfaðir til hernaðar og
vœr'u sjálfir í lífsháska á
vígvelli.
★
FLOTASTJÓRNIN danska aug-
lýsti fyrir nokkru eftir ung-
um Fœreyingum í sjóliðið, og
var svo að orði komizt i
auglýsingunni, að ungir
Fœreyingar gcetu komizt í
góða framtíðarstöðu í þeirri
þjónustu. Þessi auglýsing
hefur valdið mikilli hneyksl-
un í Fœreyjum, þar sem
nienn telja það œskumönn-
um lítinn framaveg að gerast
málaliðar annarrar þjóðar.
En hið raunverulega atvinnu
ástand i Færeyjum er áþann
hátt, að hundruð , manna
verða gð ráðast i$}eiifik,
norsú og 'ensk skip, ,,
lögJlb trtyltta, er þéir■gerðú'áhltiup, *
Framh. á 7. síðu.
* tflaryt Afnátt +