Frjáls þjóð - 28.05.1955, Page 5

Laugardaglnn >?. mai 1955
FRJÁLS ÞJÓÐ
5-
Þankar
Sveinbjörn Benteinsson:
um nýja bók og flelra
Ovo kvað Kiljan skáld fyrir
aldarfjórðungi:
Málið, sem kenndi þér hún
amma þin,
það, sem var áður goðamál
í hofum . •. .
Landið, sem hefur fætt hann
föður þinn,
með fjöllin sin og kotið í
dalnum . . .
Þjóðin, sem hefur léð mér
lögin sin
og lagt mér barni kvæði sín
á hjarta . . .
En nýja bókin heitir það,
sem hún er: Ljóð ungra skálda.
Magnús Asgeirsson valdi efni
bókarinnar, og eru því dómar
um hana jafnframt dómar um
bókmenntavit Magnúsar —
með hliðsjón af því, úr hverju
var að velja. Þarna eru Ijóð
eftir tuttugu höfunda, sem allir
eru innan við fertugt. Sennilegt
þykir mér, að fá mætti aðra
tuttugu og gefa út jafngóða bók
eftir þá. En nú er þessi bók til
umræðu, en ekki hin, sem ó-
komin er. Flest þessi skáld eru
hneigð til nýbreytni í formi og
koma víða við í þeim leitum.
Þjóðlegir hættir okkar, svo sem
dróttkvæðahættir og rímna-
bragir, finnast hér ekki, og
ræður þar eflaust nokkru sér-
vizka safnanda, — en fleira
kemur þó til.------
Klæddir í silki, sem mér
ormar ófu,
upp rís ég fölur þessa vökunótt.
Fast reru þeir, er hafa sjóinn
sótt.
Sér eigi blik af daufri leiðar-
stjörnu?
Þessar Ijóðlínur eru úr
Dymbilvöku Hannesar Sigfús-
sonar, sem að líkíndum er
þreklegastur í þessum skálda-
flokki — ásamt Þorsteini Valdi-
marssyni. Dymbilvaka er stórt
kvæði, ekki að öllu frumlegt að
vísu. Ekki veit ég til, að neitt
hinna ungu skálda hafi ort
sambærilegt kvæði að vexti og
afli. Bókin er heldur gleðilaus.
Gestaboð Einars Braga er
skemmtilegt og listrænt kvæði,
sömuleiðis Vorljóð sanra manns.
Kristinn Pétursson er ekki laus
við kímni, en heldur er hún
rislítil og hálf svona tómasar-
leg.
Gaman er að kvæðinu Tveir
mað'kar eftir Þóru Elfu og eng-
inn viðvaningsbragur á því.
Þar kemur fram eins konar
sveitarómantík í nýjum stíl.
TlJrikið fer 'fyrir harmi og
kvíða í ljóðum þessum og
beinist einkum að heimsvanda-
málum. Oft ér nokkurt tóma-
hljóð í þessu stríðs- og kjarn-
orkutali. En þetta er nú einu
sinni komið á gang, og þá er
einsætt að halda áfram, þar til
eitthvað fæst út úr því. Raunar
vottar fýrir list þarna. Allgott
er kvæði Jóns Óskars: Draum-
ur heimsins, svo einfalt sem
það er. Annars eðlis er hið
rammgera kvæði Þorsteins
ValdimarSsoriár: Svarað x surii-
artungl — magnað lj'óð óg satt'.
Æskusöngur Þorsteins er gott
heimskvæði og sannlegt. Friður
er fjarlægara og vafasamara
Ijóð, þótt það hafi mörg ein-
kenni skáldskapar. Hjá Krist-
jáni frá Djúpalæk verður oft
hálftgert rugl úr öllu saman,
enda er honum sýnna um rím
en hugsun. Kristján er annars
miklu betra skáld en fram
kemur í þessari bók, og hefur
ort mörg listræn kvæði og unn-
ið mjög þarft verk með dæg-
uiijóðum sínum.
Kvæði Gunnars Dals eru
mest skrautmælgi, marklítil.
Það er öllum nauðsyn og eink-
um skáldum að hugsa mál sitt.
Mér er sagt, að mörg stefin úr
kvæðinu Sær falli vel við eitt-
hvert dægurlag, og það er vel
syngjandi sem slíkt, en sem
djúpstæð speki duga kvæði Jgkki kemst ég hjá því að
Snorri Hjartarson lærimeistari
hans. — Thor Vilhjálmsson
hefur gert allmerka hluti í
nýjum eða nýlegum stíl ó-
bundnum, og gætir þess enn
hér í bók. Annars á hann varla
erindi í Jjóðasöfn, enn um sinn.
Og óráðið er það enn, hvert
gagn verður að hans gáfum,
sem virðast vera miklar. Ljóð
Jakobínu eru viðfelldin og
sæmilega gerð, en hennar beztu
kvæði eru hér ekki. Rósberg
Snædal á hér eitt leiðinlegt
kvæði, en önnur betri hefur
hann ort. Arnfríður Jónatans-
dóttir, Elias Mar, Ólafur Jóns-
son, Ólafur Haukur og Stefán
Hörður koma hér ekki með
neitt, sem ég hef áhuga á.

Sveinspróf
Skulu fara fram i maí og júní hvarvetna um land, þar
sem iðnnemar eru, sem lokið hafa verklegu námi sam-
kvæmt samningi og burtfararprófi frá iðnskóla.
Meistarar sendi umsóknir ásamt tilskildum gögnum til
foi'manna prófnefnda hver í sinni iðngrein.
IÐNFRÆÐSLURÁÐ.
Gunnars ekki. — Syngur mér
fregn heitir smáljóð eftir Gylfa
Gröndal. Það er „gott hjá
stráknum,“ ekki mjög frumlegt
að vísu, en höfundur er barn
að aldri. Jón úr Vör er vand-
virkur óg hævei'skur mjög.
Kvæði hans eru áhrifavænlegrí
en sumt það, sem meira gusar
um sig. — Kristinn Pétursson
er of rómantískur og litríkur
fyrir mín augu. Ljóð hans
minna mig á postulínskýr og
þess háttar glingur. — Hannes
Pétui’sson er sá eini, sem yrkir
að ráði söguleg kvæði. Hann er
líklegur efth' aldi'i, en hefur
verið lofaður háskalega og
fjarri öllurn sanni, eins og
ræða nokkuð um ljóðaform
almennt. Ég trúi því, að stuðlar
séu höfuðstyrkur íslenzkrar
tungu, og í ljóðum njóta þeir
sín bezt. fslenzk ljóðlist er úr
sögunni sem slík, ef stuðlun
fellur niður. Ekki svo að skilja,
að allur ljóðmáttur byggist á
stuðlum, en íslenzk list er ekki
alveg eins og list annarra þjóða,
og stuðlun er mesta sérkenni
íslenzkra ljóða og þjóðleg sér-
kenni hafa sitt gildi. Um rímið
gildii' nokkuð öðru máli, og
margt af því bezta og fegursta
i ljóðum íslands er órírnað, svo
sem Völuspá, Hávamál, Sona-
ton-ek og fleira, meðal annars
ýmis beztu kvæði Bjarna
Thorarensens og Jónasar Hall-
grímssonar.
Ég kýs helzt, að hrynjandi
og stuðlun greini á milli ljóða
og óbundins máls á íslenzku,
hvað sem aðrar þjóðir láta
gilda um sín Ijóð.
Þetta má ekki skilja svo, að
ég sé á móti Ijóðrænum stíl
óbundnum — því fer fjarri.
Margt gott hefur flutzt með
slíkum stil inn í bókmenntir
okkar og átt þangað erindi.
Átökin milli íhaldssemi og nýj-
ungagirni hafa löngum reynzt
holl fyrir bókmenntir okkar og
mun svo enn verða, ef hvorug-
ur þráðuiinn er stökkur: virð-
ingin fyrir þjóðlegri menningu
eða hrifning frammi fyrir því,
serri nýstárleg't er.
Allmargir ungir höfundar
yi'kja í svonefndum atómstil.
Sumt af þessu er athyglivert.
En undarlegt er það, hversu
♦ A förnnm vegi ♦
Snemmfengin
kartöfluuppskera.
FÓI.K er itndarlega vanabund-
ið. Það er gott, þegar annars
vegar eru gamlir og góðir sið-
ir, en óþarft, þegar það tefur
íyrir gagnlegum nýjungum.
Tökum til dætnis eitt ofur-
einfalt atriði. Nú er langt kom-
ið að setja niður kartöflur.
Flesfir hafa látið útsæðiskai’t-
öflur sínar spira, sem og sjálf-
sagt er. En það er lítt þekkt,
að fólk stytti vaxtartíma kart-
aflnanna enn meira með þvi
að láta þær líka ræta sig inn-
an húss. Það er þó liægt raeð
því handhæga ráði að láta út-
sæðiskartöflurnar liggja í of-
urlithi moldarlagi i spirunar-
kössunum og halda þvi lióflega
röku. Með þessum hætti 'er
hægt að fá matarkartöflur mun
fyri' að sumrinu cn ella, og
fyrirhöfnin er svo til engin.
Þetta gerir til dæmis Jolian
Schröder, garðyrkjumaður i
Birkihlið í Fossvogi, og lxann
byrjar lika að taka upp kart-
öflur í matinn í júlimánuði
- ár hvert.
Hlutleysi ríkisútvarpsins.
RÍKISÚTVARPIÐ sýndi hlutleysi
sitt síðastliðinn vetur, þegar
það rétt drap á 'landsfund
Þjóðvarnarflokks íslands,
flutti. jörstuttau útdrátt > úr
, ■ i r u v» uii * vi ^
s , sljórnnjjíila.úyarpi, , hans og*. ÍIÆSTARÉTTARDÓMUR i ínáR
xninntist aldrei einu orði á
neinar aðrar af samþykktum'
lians, enda þótt lestur slikra
samþykkta frá landsfundum
liinna stjórnmálaflokkanna
glyniji i eyrurn útvarpshlust-
enda jafnvel vikunx saman.
En útvarpið túlkar hlutleysi
sitt oftar á kynlegan hátt.
F'réttaauki þess er að staðaldri
notaður til áróðurs fyrir rik-
isstjórnina, og þingmenn
stjórnarflokkanna fá þar
stundmn þægilega aukatima til
áróðurs fyrir sig i héraði. Er-
lent fréttayfirlit flytja oftast
dyggir áhangendur 'hcrvæðing-
arstefnunnar, og þátturinn uin
daginn og veginn er nær ein-
vörðungu falinri umsjá full-
trúa valdafiokkanna, stundúm
beinlínis ráðstafað af flokks-
ski'ifstofum þeirra. Það er við-
burður, ef þar heyrast raddir,
er ekki liafa v.erið löggittar á
þann hátt. I.oks eru frétlatím-
arnir nötaðir eftir föngum, svo
sem á laugardaginn var, þegar
frá því var skýrt í erlendum
fréttum til varnar bilainn
flutningsstefnu ríkisstjórnar-
innar, að Danir hefðu keypt
30 þúsund fólksbila síðastli'ðið
ár. (Þeir lifa ])ó ekki af sníkj
um og hermangi, og 30 þúsund
bilar til Danmerkur jafngilda
ekki nema tæpum 1000 bílum
til íslands.)
Ðórnar á seinni skipunum
~rrxr
Olíufélagsins var kveðinn upp
fimm árum eftir að málið
hófst. Undirréttai'dómur i máli
Helga Bcuediktssonar kom sex
árum eftir að málarekstur
gcgn Ixonum var hafinn. Þetta
minnir á gullöld þráskákar-
innar í réttarfarsniálum á ís-
landi. Mál Bauka-Jóns voru á
döfinni um 20 ár, og Jón kurl-
inn Hreggviðsson kom liæru-
grár frá Kaupmannahöfn, sýkn
maður, eftir að mál lians höfðu
verið þæfð i yfir 30 ár. linn þá
eiga þvi gömlu mennirnir met-
ið.
Æskulýðshöll.
MIKIL liátiðarstund var það bér
uin árið, þegar byrjað var að
gi'afa fyrir æskulýðshöll Rvik-
ur i görðunum innan við Laug-
arnesveginn og neðan við Suð-
urlandsbraiit. Þar var margt
stórmenni saman komið, lyft-
ing í söfnuðinum og ferskur
blær i lofti. Nú skyldi æsku-
. - fólkinu, dýrasta fjársjóðnurii,
vaxtarbroddi þjóðarinnar,
Iiinu unga íslandi, sýnt, að þvi
var ekkert of gott. ■
í nokkra d.aga var grafið
þarna með stórvirkum vélum,
og kartöflugarðarnir breytt-
ust á svipstundu í heljarmikla
moldarbólstra með regindjúp-
um skurðum á milli. En ein
livern veginn fór það svo, að
síðan hefur ekki verið unnið
■ i að %teskulýðshöllinni. Sfbldar-
'bólstrarnir eru nú orðnir
Framhald á 6. sxðu.
þessi ungu lausaskáld verða
yfirleitt fjarlæg öllum raun-
veruleika í skáldskap sínum og'
lifnaðai'háttum. Þau virðast
vera rótslitin í sínum tíma og
fá ekki stund né stað til við-
náms.
Þetta er slærnt, því að vif£
eigum þessu fólki talsvert aff
þakka. Það hefur losað okkur
við margt, sem úrelt vai', og
vakið til nýrra hugmynda. Ef-
laust verður þessi þakkarskuld
goldin — á landsvísu — í van-
þakklæti og fyrirlitningu. Aðr-
ir hirða svo þau vei’ðmæti,
sem þessir leitendur fundu, og
fá út á þau þjóðskáldatitil. —
-----Fæst af ungu skáldunum.
eru íxxjög Ijóðræn í eðli sína
eftir þessari bók að dæma. Það
væru þá helzt Ki'istján frá
Djúpalæk, Þorsteinn Valdi-
max'sson, Gunnar Dal og,
Jakobína Sigurðardóttir.
Mest foi'mlist er í kvæði Þor—
steins, Auðn, og skortir þar
ekkert af því, senx ljóð nxá
prýða. Flest ungu skáldin eru
nokkuð hixeigð fyrir séi'hæfi,
ekki þó Kristján. Einhæfi
getúr'verið sterk, en heftir þú
stundum góðar gáfur. Annars-
er það leitin, sem fyrst og
freixist einkennir ungu skáldin
og eins og gexist, þá hafa þau
stundum hlaup, en ekki kaup.
★
l%//|'argt hefur verið um bók.
þessa í’ætt og ritað og
reyndar meira en efni standa
til. Þó kemur bók þessi þannig
inn í bókmenntir okkar, að
hún hlýtur að vekja til um-
hugsunar. Nú vérða vegaskil
í ljóðagerð. Skáldin una því
ekki lengur að endurkveða
Jónas og Matthías eða Einar
Benediktsson og Stephan G.
Þau leita sér fanga víða um
heim. Hér íná sjá frönsk og
spænsk áhrif, auk annars nær-
tækara. Þá endurnýjast jafn-
framt nxargt úr fornum stíl, og
er góðs að vænta frá þeirri.
stéfnu, ef vel er á haldið.
Sagt hefur verið, að ljóða-
gerð ætti litlu gengi að fagna
nú um sinn. Þetta er ekki
alls kostar rétt. Sjaldan hefur
verið ort af meiri alvöru en
-nú. Sjaldan hafa skáldin veriði-
fjær því en nú að láta bindast
af hefð og vana. Aldrei hafa
skáldin farið víðar til fanga
en nú. Sagnaskáld og leiklist
taka að vísu nokkuð byr úr
seglum ljóðskálda í bili, en þes-s,
verðui’ e'kki langt að bíða, aðv
mjögsiglandi ljóðlist hafi
fullu tré við aðrar listir.