Frjáls þjóð - 07.07.1956, Blaðsíða 3

lamgarv-'^inn. 7. júli 1956.
FR3ALS J'JÖÐ
Þj65 og saga
X>ah4kcHH<iHarkuf(ir á VeM-
ÁjctÍufh fyti? 130 árum
i þriðja tug nitjándu aldar
valt á ýmsu á íslandi. Tíð-
arfar vár nokkuð misbresta-
samt, en þó með þeim hœtti, að
á skiptust góðir kaflar og örðug
véðrátta. Þrátt fyrir þetta var
hagsæi'd með meira móti í
landinu, enda höfðu menn í
fersku minni til samanburðar
vandræðin á árum Napóleons-
styrjaidanna, er hungur var í
landi, svo að viða sá stórlega á
íólki.
Um miðjan þennan áratug
barst ginklofaveiki i ungbörn-
iim, sem iengi hafði legið í
landi i Vestmannaeyjum, upp
á land og varð viða að meini á j
Suðurlandi, en sá sjúkdómur
á rætur sínar að rekja til
srlertingar við fiður fýls, þótt
það væri ókunnugt þá. Um
Norðurland varð nokkur far-
■aldur að kynsjúkdómum, og
viða um land herjaði landfar-
sótt, sem vafalaust hefur verið
inflúenza, og varð börnum og
öldruðu fólki að fjörtjóni. En
ísland var þá land marghátt-
aðra sjúkdóma og barnadauða,
svo að slíkt þótti ekki stórtíð-
indum sæta. Það var frernur
vorhitgur í mannfólkinu en
hitt, þótt þeirrar mikiu vakn-
ingar, sem varð nokkru síðar,
væri ekki fekið að gæta að
mun.
k þessum árum var uppi sú
skoðun, að hin forna
Eystribyggð á Grænlandi hefði
verið á austurströnd landsins.
Scoresby hinn enski hafði þá
nýlega siglt inn i fjörðinn Öll-
umlengri, þar sem nú er nefnt
Scoresbysund, og talið sig finna
þar minjar mannabyggðar, og
allmörg hvalveiðiskip höfðu
komið upp að íslausri strönd
á þessum slóðum. Var það
skoðun margra á íslandi og
víðar, að íslenzki kynstoíninn !
kynni enn að halda velli í ein- j
angrun í Eystribyggð, og fýsti;
því margan að freista bess að
sigla til austurstrandar Græn-
lands og leita uppi byggðina,
scm þeir töldu vist, að væri á
þeim slóðum.
Það má telia vitnisburð um
mikið áræði og framkvæinda-
hug, að nokkru eftir haust-
leitir árið 1825 settust tveir
íslenzkir kaupmenn á Vest-
fjörðum niður og skrifuðu
stjórnarráði Dana bréf, þar
sem þeir buðust til þess að
sigla til Eystribyggðar á Græn-
landi, ef Danastjórn vildi veita
þeim þann styrk, sem þeir
töldu sig þurfa að fá til þessa
fyrirtækis.
Kaupmenn þessir voru Frið-
rik Jónsson Svendsen og Ólafur
Þórðarson Thorlacíus. Hafa
þeir sannarlega haft húg á þvi
að brjotast i ýmsu, er þeir
gengu fram fyrir skjöldu og
buðust til slíkrar landkönnun-
arferðar á ókunnar slóðir með
þeim fararbúnaði, sem íslenzkir
menn gátu átt völ á fyrir 130
árum.
T\anska stjórnin velti þessu
tilboði fyrir sér næstu ár-
in, og veturinn 1828 kom loks
úrskurður hennar. Sá styrkur,
sem Danakonungur bauð til
þessarar landkönnunarferðar,
voru fimmtán skotvopn og eitt
hundrað pund af púðri. Að
öðru leyti virtust kaupmenn-
irnir vestfirzku eiga að kosta
ferðina sjálfir. Hins vegar var
þeim heitið þúsund ríkisdölum
í verðlaun, ef þeir gætu tekið
land á austurströnd Grænlands
vestur af íslandi eða þaðan
suður um til Hvarfs, og gefin
von urn tvö þúsund ríkisdali til
viðbótar, ef meiri árangur yrði
af þessari rannsóknarferð. För-
in skyldi farin sumarið 1829
og endurtekin 1830, ef mistök
yrðu.
Kaupmennirnir vestfirzku
treystu sér þó ekki til þess að
íirvttVjukór ft. f . 17. »f.
K A U i» >1 A \ \ A IIÖ F \
hcldur söngskemmtun í Austurbæjarbíói þnðjudag-
ínn 10. júlí ki. 7 síðdegis. — Kirkjutónleikar verða
í Dómkirkjunni miðvikudaginn 1 1. júlí kl. 9 síðd.
i,., Aðgöngumiðar fást hjá
|§! Bókav. Sigfúsar Eymunds-
!§ sonar, Hljóðfærav. Sigríðar
Helgadóttur Vesturveri og
í Austurbæjarbíói.
Ennfremur syngur' kór-
inir'i Selfossbíói 6. júlí og
i Bcejarbiói Háfnarfirði 8.
júlí.
hefja landkönnunarferð á ísa-
slóðir við svo lítilfjörlega fyr-
irgreiðslu. En áhugi þeirra á
þessu máli var samur og áður.
Þeir skrifuðu dönsku stjórn-
inni annað bréf þegar í ágúst-
mánuði þetta ár, og um haustið
fór Friðrik sjálfur til Kaup-
mannahafnar til þess að flytja
málið. Virðast þeir félagar hafa
farið fram á peningastyrk og
fyrirheit um skaðabætur, ef
þeir yrðu fyrir tjóni.
Friðrik skrifaði hlutaðeig-
andi stjórnardeild hvert bréfið
á íætur öðru og segir meðal
annars frá því, að árið 1828
hafi skipstjóri á skipi hans séð
auðan sjó með löndum fram
við Grænland. En engan ár-
angur báru þessir eftirgangs-
munir allir.
'IT'riðiik og Ólafur létu þó
•*- ekki aftra sér. Sumarið
1830 bjuggu þeir skipið
Thykvebay og hugðust kom-
ast á þvi upp aö austurströnd
Grænlands. Skotvopn þau,
sem danska stjórnin vildi láta
í té, höfðu verið send til ís-
lands, en annað tvegg.ia hafa
þau ekki komizt þeim félögum
i hendur i tæka tíð eða þeir
ekki viljað þiggja þau, þvi að
Bjarni Thorsteinsson amt-
maður seldi þau síðar á upp-
boði.
En það er af þessari tilraun
vestfirzku kaupmannanna að
segja, að skip þeirra náði
hvergi landi á austurströnd
Grænlands. Hafa ísar vafa-
laust bannað siglingu upp að
ströndinni.
Þeim Friðrik og Öiafi auðn-
aðist því ekki að inna af hönd-
um neina landkönnun, er gildi
hefði á Grænlandi. En hiðíang-
vinna þjark þeirra við Dana-
stjórn og tilraun sú, sem þeir
gerðu að lokum á eigin kostn-
að, sýnir, hvílíkt áhugamál
þeim hel'ur verið þetta. Ekki
munu þeir félagar þó hafa
endurtekið tilraun sína, enda
snerist brátt annað fyrir hjá
Friðriki.
•
TT'riðrik sá, sem mest kemur
við þessa sögu, var sonur
Jóns sýslumanns Sveinssonar
lögmanns Sölvasonar, en móðir
hans var Soffía Erlendsdóttir
ísfirðingasýslumanns Ólafs-
sonar frá Stað í Grunnavik.
Friðrik var hálfbróðir Kjart-
ans Isfjörðs, er kaupmaður var
á Austfjörðum, og lærði hjá
honum verzlunarstörf. Um eða
laúst eftir 1820 settist Friðrik
að á Flateyri við Önundarförð
og gerðist kaupmaður þar.
Hann lét reisa þar hús það,
sem seinná var kennt við Torfa
skipstjóra Halldórsson, og hlaðá
við það skáns eða svalir úr
grjóti, er sótt var suður í Vatn-
eyrarhlíð við Patreksfjörð,
Orðsending
frá Styrktarfélagi lamaðra og fatlaðra
Þar sem ákveðið hefur verið að veita innflutnings- og"
gjaldeyrisleyfi fýrir 30 bifreiðum frá Ítalíu handa fötluðu
og lömuðu fólki •— og óskað er eftir að stjórn félagsins
mæli með hverjir skuli fá bifreiðarnar, biður stjórnin þá
sem hug hafa á að fá leyfi, að senda umsóknir til:
Styrktarfélags límiaðra og fatlaðra,
Sjafnargötu 14, Reykjavík,
fyrir 14. júlí n.k. og verða umsóknir senr síðar berast ekki
teknar til greina.
Þeir sem sent hafa umsóknir til Innflutningsskrifstof-
unnar ásamt læknisvottorðum skulu skrifa bréf til félags-
ins og nægir að vísa til fyrirliggjandi umsókna, en aðrir
sem fengið hafa neitun um innflutningsleyfi skulu nú
senda umsóknir sínar til félagsins ásamt vottorðum.
Þar sem i þetta sinn er eingöngu um mjög fáa bíla að
að ræða, sem veitt verða leyfi fýrir, er tilgangslaust fyrir
aðra en þá sem mjög brýna þörf hafa fyrir bifreið, að
senda umsóknir.
Þeir sem þúrfa á bifreið að halda atvinnu sinnar vegna
munu að öðru jöfnu ganga fyrir. Þeir sem fengið haí’a inn-
flutningsleýfi árið 1953 og síðar geta ekki fengið leyfi nú.
Stjórn Styrktarfélags lamaðra og íatlaðra.
Augíýsíng nr. 5 -1B56
j'á J^Mijlcitnin&óábrijátí
ojiuuu
Sainkvæmt lieimild í 22. gr. reglugerðar frá 28. desern-
ber 1953 um skipan innflutnings- og gjaldeyrismála, fjár-
festingarmála o. f 1., hefur verið ákveðið að úthluta skuli
nýjum skömmtunarseðlum, er gildi frá 1. júlí til og með
30. september 1956. Nefnist hann „ÞRl-DJI SKÖMMTUN-
ARSEÐILL 1956“, prentaður á hvítan pappir með svörtum
og rauöum lit. Gildir hann samkvæmt þVí, sem hér segir:
REITIRNIR: Smjörlíki 11—15 (báðir. meðtaldir) gildi fyrir
500 grömmum af smjörlíki, hver reitur.
REITIRNIR: SMJÖR gildi hvor fyrir sig fyrir 250 ’grömrrt-
urn af smjöri (einnig bögglasmjöri). Athuga
verður, að auða reitinn, sem er ofan við smjöf-
reitina, má ckki skcrða.
Verðið á bögglasmjöri er greitt niður jafnt og mjólkur-
og rjómabússmjör, eins og verið hefur.
„ÞRIÐJI SKÖMMTIJNARSEÐJLT, 1956“ afhendist að-
eins' gegn því, að úthlutunarstjóra sé samtíniis skilað stofni
af „ANNAR SKÖMMTUNARSEÐILL 1956“ méð árituðu
nafni og heimilisfangi, svo og fæðingardegi og ári, cins
og form hans segir til um.
Reykjavík, 30. júní 1956.
InnfKutningsskrlfstofan
Hamr lét og gera á Flateyri
skipakví, er þilskipum v7ar
fleytt inn í á haustum til vetr-
ai’lægis. Og á hans vegum voru
smíðuð þau tvö þilskip, sem
einna fyrst voru smiðuð hér á
landi. Lét hann sækja í þau
rekavið norður á Hornstrandir.
Hét annað Föðurlandið, en hitt
Eifíkur rauði, og er það nafn
vitni um þáð, hve hugsætt hon-
um hefur verið Grænland og
sá maður, sem þangað réðst
fyrstur til landnáms.
Nálægt 1833 urðu þáttaskil í
ævi Friðriks. Fram að þeim
tírna hafði honum gengið allt
í vil, en þá tók að brydda á
geðveiki hjá honum, og mun
það hafa verið kynfylgja frá
móðurömmu hans danskri,
sýslumannSfrúnni. Magnaðist
geðveikin skjótt, og lýsti hún
sér svo, að ’ Friðrik taldi sig
borinn til .þess að þjást fyrir
þjóð sína og mannkyn allt, og
skyldi hann með því létta öll-
um syndum af hrjáðum lýð.
Þjáði hann sjálfan sig, svefti:
sig og barði sig sv'ipum og
gleypti hluti úr málmi. Var
loks farið með hann til Dan-
merkur til lækninga árið 1834-
eða 1835, og var þá fjárhag
hans svo komið, að hann varð
gjaldþrota.
Fjórum árum síöar kom
hann aftur til Önundarfjarðai’
og settist að á Flateyri. Sneri
hann sér þá einkum að búþ
skap, en var þá bæði drykkþ
felldur og vangæfur á skapsf-
munum. Hann andaðist 1856. {
Svo raunaleg urðu síðari áý
þess manns, sem ætlaði að fetý
í fótspor Eiríks rauða og annj-
arra sæfara fornra og finnþi
Eystribyggð að nýju. ■',