Frjáls þjóð - 23.08.1958, Side 4

-ioCaugarcfaginn 23. áýUrf 1958 ~ FRJALS ÞJÖð
Gestur i sveits
INIábúarnir í dalnum — gamli
bóndinn og hrafninn
að var logn í dalnum, en
uppi á fjallinu náði vind-
urinn sér. Ég sá, að það mundi
vera hvasst þar uppi, því að
lækirnir fengu ekki að renna
eðli sínu samkvæmt fram af
bjarginu, heldur þeytti vindur-
inn bununum öfugum upp á
brúnina. Þarna uppi, þar sem
golan var snörpust, voru fimm
hraínar á flökti. Þeir flugu
snös af snös, svifu í löngum
bogum og görguðu hátt, og ég
þóttist vita, að þetta væru ung-
ar — fimm systkini í æsku-
blóma, sem væru að leika sér
að því að láta storminn við
hamrana bera sig uppi. Þau
brýndu goggana, hoppuðu út á
hlið, hölluðu undir flatt og
flugu svo nýjan spöl með miklu
gargi og' hávaða. Það stirndi á
kolsvört brjóst og bláslikjaða
vængi í sólskininu. Ég undi mér
lengi við að horfa á leik hrafn-
anna og óskaði mér þess, að ég
skildi mál þeirra. En nú er ekki
framar uppi maður á íslandi,
sem kann hrafnamál, hugsaði
ég. Hér kunna menn ensku og
þýzku og frönsku og rússnesku,
og Sören Sörensson kann
sanskrít og Jóhann Hannesson
kínversku og Guðmundur Þor-
láksson grænlenzku og Kjartan
Ólafsson túngumál, sem nefn-
ist úrdu, en enginn skilur fram-
ar hrafnamálið, sem hljómað
hefur á hverju bæjarhlaði á ís-
landi í þúsund ár.
★
flaug taminn hrafn á undan
skrúðgöngunni. — Norræn.ir
menn, Gyðingar, Grikkir, Róm-
verjar og Egyptar hefðu haft
hrafninn í metum, Nói gamli
hefði sleppt hrafni út um
glugga arkarinnar á fertugasta
degi til þess að leita frétta um
það, hvort flóðinu væri ekki
tekið að linna, á sama hátt og
Flóki Vilgerðarson sleppti
hröfnum sínum sér til leiðbein-
ingar á siglingunni yfir úthafið.
Sjálfur Jehóva hefði kjörið
hrafninn til þess að færa Elíasi
spámanni mat að læknum Krít.
„Og hrafnarnir færðu honum
brauð og kjöt á morgnana og
brauð og kjöt á kvöldin, og úr
læknum drakk hann.“ Alla þá,
sem íslendingar hugðu vitrasta,
töldu þeir skilja mál hrafns-
ins, líkt og sjálfan Óðin alföð-
ur, og hafa af honum vitneskju
um orðna hluti og óorðna. Þor-
leifur Skaftason var einn þeirra
og hafði þá fregn síðasta af
hröfnum, að hann myndi liggja
dauður í mýrarlæk að aftni.
— Já, — það var ekki komið
að tómum kofunum hjá gamla
bóndanum, þegar talið barst að
hrafninum, og þegar ég hafði
orð á því, að hann gæti áreið-
anlegá skrifað doktorsritgerð
um hrafninn, sagði hann með
sömu hægðinni og áður:
„Lítið fer fyrir ritmennsk-
unni minni, en við hrafninn
höfum við búið svo lengi hérna
í dalnum, að við vitum orðið
sitt af hverju hvor um annan
— og þarna kemur þá mjólkur-
sopinn þinn.“
★
g hitti gamla bóndann í bað-
stofu, þegar ég sótti mjólk-
ina næsta dag. Hann lá aftur
á bak í rúmi sinu og hafði
hendur undir hnakkanum, en
reis upp og settist framan á,
þegar ég kom — fór sér þó
ekki óðslega að neinu. Við
skiptumst fyrst á nokkrum
orðum um veðrið og töðufallið,
og svo barst í tal brúargerð í
sveitinni. Ég heyrði það á
gamla irjíanninum, að hann dró
í efa, að brúarstæðið hefði ver-
ið sem heppilegast valið. Og
svo upp úr þurru eftir alllanga
þögn:
,,Hann hefur kunnað laklega
kristindóminn sinn, presturinn
fyrir sunnan, sem lét steypa
undan hrafninum, þegar hann
gerði sér hreiðrið í kirkjuturn-
inum hér um árið. Ég hefði ekki
viljað sitja undir blessuninni
hjá honum sumarið það. O-já,
— Heródes lét myrða börnin.“
Þennan dag sagði bóndinn
mér, að hann gæti næstum því
trúað, að hrafnar vissu fyr-
ir náttúruhamfarir, og hann
þyrði ekki að vísa því á bug, að
hrafnar hefðu bjargað lífi fólks,
þegar yfir vofðu válegir at-
burðir. Hví skyldi andrúmsloft-
ið ekki geta verið þrungið svo
mikilli vá, þegar illt væri í að-
sigi, að jafnnæmur fugl og
hrafninn skynjaði það? Og svo
sagði hann mér söguna af því,
þegar góðkvendið Vilborg Herj-
ólfsdóttir, sem og hyglaði oft
bæjarhröfnunum og gaf fátæk-
um mönnum vatn í forboði föð-
ur síns, sat úti á hlaði í Herj-
ólfsdal í Vestmannaeyjum og
gerði sér skó og hrafn kom
fljúgandi og hnuplaði frá henni
öðrum skónum. Tók hún þá að
elta hrafninn til þess að ná skó
sínum, en fuglinn flögraði und-
an, unz hún var komin spotta-
korn frá bænum. Þá féll skriða
úr fjallinu yfir bæinn og þá,
sem í honum voru, en Vilborg
hélt lífi og bjó síðan á Vilborg-
arstöðum. „Sjálfsagt góður
kvenkostur, hún,“ sagði gamli
maðurinn, stakk höndum undir
rasskinnarnar, reri dálítið og
horfði upp um þiljurnar í bað-
stofunni.
★
ftir þetta átti ég nær dag-
lega tal við gamla bónd-
ann um hrafna, en oftast var
það þó ég, sem hóf þær umræð-
ur. Einu sinni sagði hann mér af
hvítum hröfnum, sem brygði
fyrir í Færeyjum, en taldi, að
þeir hefðu líka stöku sinnum
sézt hér á landi. Víða væri sú
þjóðsaga til, að allir hrafnar
hefðu verið hvítir í öndverðu
og Rómverjar hefðu talið svarta
haminn til kominn, þegar
Apollón bannfærði hrafninn,
sem ginnti hann til þess að reka
í gegn unnustuna með spjóti,
er henni varð á að gera gælur
við annan. Hann sagði líka, að
síðasti höfðingi Pikta, horfins
þjóðflokks, sem átti heima á
Bretlandseyjum og hefur látið
eftir sig merkileg mannvirki,
hinar svonefndu Piktaborgir og'
fleira, hefði heitið Hvíti-Hrafn.
„En líklega eru hvítu hrafn-
arnir ekki annað en einhvers
konar mistök hjá náttúrunni,
svona eins og þegar menn fæð-
ast með sex tær,“ sagði hann.
„Hvítingjar eru víða til í ríki
náttúrunnar — vantar líklega
í þá litarefnið.“
★
amli maðurinn fylgdi mér
niður fyrir tún, þegar ég'
fór burt eftir nær hálfs mán-
aðar veru í tjaldi mínu. Ég
held, að ég hafi notið hjá hon-
um hrafnsins. Hrafnarnir voru
enn á flögri við klettana, og nú
var komið í þá einkennilegt
hljóð. Það hvomsaði í þeim eins
og þegar vatn vellur upp um
þröngt op. Gamli bóndinn
skyggndi hönd yfir auga, dálítið
hokinn í hnjáliðum og lotinn i
herðum. „Hann ber vatn í nef-
inu, skarnið," sagði hann. „Það
þótti boða regn hér áður —
ekki tekur þó Teresía líklega
mark á því.“
Og þetta veit ég síðast um
gamla manninn og hrafnana —
hann stóð þarna með hönd fyr-
ir auga og gaf til skiptis gætur
að hátterni bæjarhrafnanna og
ungviðis þeirra og blikunni út
til hafsins. Því að nú bar mig'
áleiðis þangað, sem enginn
skeytir um fugl Óðins og Seifs,
Nóa og Flóka Vilgerðarsonar,
bjargvætti Vilborgar Herjólfs-
dóttur, viðmælanda séra Þor-
leifs Skaftasonar, trúnaðarfugl
Jehóva og vin spámannanna,
nema hvað þar hefur verið lagt
fé til höfuðs honum.
TT’g hafði orð á því við gamla
bóndann á bænum, þegar
ég sótti mjólkina, hvort hon-
um væri ekki illa við, að hrafn-
inn verpti þarna í klettunum
og hræddur um, að hann freist-
aðist til þess að leggjast á ung-
lömbin á vorin, þegar gráðugir
ungarnir í hreiðrunum heimt-
uðu mat og meiri mat. Gamli
bóndinn renndi augum upp í
hamrana ofan við bæinn, leit
svo með hægð á ,mig og sagði:
„Aldrei veit ég til, að þeir hafi
unnið mér tjón, greyin, en oft
hafa þeir verið mér til skemmt-
unar og stöku orðið mér að
liði. Nei, — ekki held ég, að ég
amist við þeim.“
Og svo hófust langar sam-
ræður um hrafninn. Gamli
bóndinn sagði, að hrafninn
væri eiginlega fugl íslands, því,
að um hann væri getið fyrstan
fugla í sögu þessa lands, og
hann byggist við, að þá væri
saga íslands öll, ef þar gætti
ekki framar hrafns. En ekki
þar fyrir — víða hefði virðing
verið lögð á hrafninn. Hans
væri sjö sinnum getið í Gamla
testamentinu, og hvar sem
merkileg menning hefði þróazt,
þá væri hrafnsins getið. Hann
hefði verið fregnberi Óðins og
Apollóns og fugl Seifs. Nor-
mannar hefðu haft hann í
merki sínu, þegar þeir fóru með
báli og brandi um England, og
þegai' Ágústus keisari .. kom
heim úr sigursælli herför,
Landhelgismáliö i erlendum blööum
Dagur, sem vekur geig
Þessa dayana er skrijað um landhelgismál íslendinga í blö&
um alla Vestur-Evrópu. Þessi blaðaskrij eru nœr einróma íslend-
ingum öndverð. Fátt eitt aj þeim hejur birzt í íslenzkum blöð-
um, nema þá helzt glejsur, sem upp hafa verið teknar í einhverju
áróðursskyni til þess að ala á pólitískri togstreitu innanlands.
Eigi að síður er íslendingum hollt að vita, hvað sagt er og bolla-
lagt um þetta á erlendum vettvangi. — FRJÁLS ÞJÓÐ birtir hér
grein úr sœnsku timariti, Svenska vástkustjiskaren, og er höjund-
urinn ábyrgðarmaður blaðsins, Georg Áberg. Greinarhöfundur
er að sjálfsögðu andstœðingur landhelgisstœkkunarinnar og tek-
ur hispurslaust til orða, en heldur sig viö ejnið aj rólegri hlutlægni.
íslandi heppnaðist að ýtá
rækilega við útgerðarsamtök
unum með þeirri ákvörðun
sinni að færa enn út fiskveiði-
takmörk sin — að þessu sinni
í tólf sjómílur. Örlagadagsins,
1. september, er beðið með vax-
andi spennu og ókyrrð í ærið
mörgum Vestur-Evrópulönd-
um. Eðlilega hafa viðbrögðin
orðið hörðust og heiftúðlegust í
togaraútgerðarlöndunum, svo
sem Englandi, Vestur-Þýzka-
landi, Hollandi, Frakklandi og
víðar, þar sem íhugað er að
beita mjög ströngum aðgerðum
við tilteknar kringumstæður.
Fulltrúar útgerðarsamtak-
anna hafa fyrir nokkru komið
saman í Haag til þess að-leggja
áherzlu á, hvern kvíðboga
fiskimenn beri fyrir framtíð-
inni, og þar var samþykkt mjög
harðorð ályktun, er beint var
1 til ríkisstjórna hlutaðeigandi
landa og óskað aðgerða af ein-
hverju tagi. Öllum er að sjálf-
sögðu ljóst, áð þetta getur
hrundið af stað atburðarás, sem
hefur í för með sér stórpólitísk
átök. Hugsanlegt er ef til vill,
að fiskiskipin verði látin njóta
herverndar, er þau veiða á
svæðum, sem áður voru alþjóð-
leg, en íslendingar leggja nú
undir sig. Hættan við þetta er
þó sú, að'voldugt tólfmílnaríki
skerist í leikinn hinu hlutfalls-
lega litla fslandi til styrktar.
Erfitt er að sjá nú fyrir, hvaða
afleiðingar það gæti haft.
í vissu sambandi hefur verið
um það rætt að beita ísland
fjárhagslegum þvlngunum á
þann hátt, að sala íslenzkra
sjávarafurða yrði algerlega
stöðvuð meðal annarra fisk-
veiðiþjóða. Jafnvél þótt slíkar
aðgerðir væru kannske álitlegar
frá vissu sjónarmiði, er eigi
síður vafasamt, hvort þær yrðu
nægjanlega áhrifaríkar. Hér
ber líka þann skugga á, að
hinn stóri bróðir í austri, sem
er svipaðrar skoðúnar í land-
helgismálum, ylli ókyrrð. Hvað
er því til hindrunar, að slíkt
ríki kaupi allar sjávarafurðir
íslendinga?
Svíþjóð tók því miður ekki
þátt í fundi útg'erðarsamtak-
anna í Haag. Fundinum var þó
gefið til kynna, að við stæðum
fast á því, að útfærsla fisk-
veiðitakmarka, sem snerti hags-
muni annarra ríkja, gæti þá
fyrst átt sér stað, er samkomu-
lag hefði tekizt um það milli
landa, er þetta varðaði.
Noregur átti ekki heldur
neinn fulltrúa á Haag-fundin-
um. Útgerðarmenn og fiskimenn
í því landi eiga nú örðugt um
vik, því að þar er skoðanamun-
ur •mikill. Þar eru ákafir mál-
svarar þess, að Noregur fari að
dæmi íslands. Aðrir fullyrða
aftur á móti, að slík ákvörðun
myndi verða fiskveiðum Norð-
manna til tjóns í framtíðinni.
Þegar svo er ástatt, er skiljan-
legt, að Noregur átti erfitt með
að taka þátt í mótmælaráð-
stefnu.
Danmörk átti íulltrúa á fund-
inum, og þeir túlkuðu afdrátt-
arlaust þá skoðun danskra
fiskimanna, að slík útfærsla
ifiskveiðitakmarka væri óheilla-
l
vænleg. Dönsku fiskimennirnir
hafa líka með meðalgöngu sam-
taka sinna mótmælt eindregið
við dönsku stjórnina þeirri
ákvörðun hennar að ganga til
móts við kröfur Færeyinga um
að þeim verði leyft að fylgja
fordæmi fslendinga.
Hinn 1. september 1958 nálg-
ast samt sem áður og vekur
geig.
Samtök sænskra fiskimanna
á vesturströndinni hafa átt við-
ræður við hina konunglegu
fiskimálastjórn um fiskveiði-
takmörkin og lagt áherzlu á
þær afleiðingar, sem hinar ís-
lenzku ráðstafanir geti haft
fyrir sænskar fiskveiðar. Við
munum ekki ræða þetta nánar
hér, en nefna má aðeins, að við
bentum á, að síldveiðarnar fóru
fyrir nokkrum árum að öllu
leyti fram fyrir innan hin
komandi tólfmílnatakmörk. —
Línuveiðar, sem nýlega hófust
við ísland og gefið hafa til-
tölulega góða' raun, geta farið
í hundana jafnskyndilega og
þær hófust.
ískyggilegust er þó hættan,
sem á því er, að hinar íslenzku
ákvarðanir hleypi af stað skriðu
og hvert landið af öðru reyni að
verja sig og bæta sér upp skað-
ann með því að lýsa yfir út-
færslu. Við skulum þó vona, að
svo langt færist skörin ekki
upp í bekkinn.