Frjáls þjóð - 20.12.1958, Qupperneq 7

FRJ ALS ÞJ □ -Ð
cJJauqarlatjinn
20. les. 1958
Srint fijrnist sá stund,
cr í Fanneijjar Innd
koin ftdsyreifinn sæmdar
oy dyggöa án.
l>á tandnrhrein sól |
hak viö tjöld sig fól
og táraðist ijfir jungfrúar j
smán.
Yíst lélti j)ó til
með tjósbros oy ijl,
un: lausaský öll voru
burtu flæmd.
Jin skýbólstrar þeir
eigi skerðast meir,
er skuggum nrpu á
Fanneyjar sæmd.
J>að lá snjór um völl
oy snivin fjöll,
er snúðugt hann gekk
yfir mó og sund.
Og glögg sáust mót
eftir greifans fót
um götustíginn í
Fanneyjar lund.
Jirátt fauk í þá slóð,
er fatsgreifinn tróð,
sá er Fanneyju beilii
svikum og slægð.
En nær skulu mást
þau mörk, er sjást
á méyjar snæhvítu tig'n
og frægð?
'wm
T íklega þarf ekki skýringar
við, hvað fyrir mér vakti,
þegar ég orti þetta ljóð. Það skal
þó gert, svo að enginn gangi
þess dulinn, hvert ég er að
fara. Fanney er nafn á Islandi,
eitt af mörgum. Lundur Fann-
eyjar getur táknað andans auð
þjóðarinnar, sem feður okkar
og mæður hafa ávaxtað og þró-j
azt hefur í skauti landsins öld-,
um saman, allt, sem er okkur'
heilagt og gefur fólkinu í þessu
landi tilverurétt sem sérstakri
þjóð. Greifinn, sem getið erj
um í kvæðinu, táknar erlend
hvers kopar ógæfu. í Finnlandi j
hafa verndarar þessir verið!
grénitré. í fagurri þjóðsögu ís-J
lenzkri segir frá rauðviðar-
I
runni, sem ox hja bænum Sult-,
um í Kelduhverfi og drengur
einn reif upp með rótumogfékk
af því visna hönd, því að runn- j
inn var helgilundur huldufólks,
sem hefndi mótgerðarinnar á
þennan hátt. í íslenzkri þjóð-
trú er annars reynirinn helg- !
astur trjáa og ímynd sakleysis-
ins. Allir kannast líka við blett-
ina, sem bannað var að slá
vegna helginnar, sem á þeim
hvíldi. i
T TiS þykjumst vera of góðir
' til að veiða fiskinn og
mjólka kýrnar okkar sjálfir, en
ráðum Færeyinga og Dani til
þess. Af skemmtunum og þæg-
indum fáum við aldrei nóg.
Auður og hóglífi eru eftirsótt-
ust allra verðmæta, næst á eft-j
ir glaum og glaðværð, sem oft
vill verða ærið innantóm, af
því að hun er fölsk. Við höfum j
gleymt þeirri staðreynd, að^
sannrar gleði og hamingju er
aldrei hægt að afla sér nema
með baráttu fyrir lífsverðmæt-
um. Við erum að eyðileggja far-j
sæld ungu kynslóðarinnar á of
vígi fyrir her og vítisvélar, sem
notaðar yrðu í gereyðingar-
stríði? j
Fyrir 1939 lifðum við í heið-
ursfátækt. Það, sem gert var
fram að þeim tíma fyrir lítið,
en heiðarlega fengið fé, voru
sannarlega hetjuleg afrek, sem
eiga eftir að vekja aðdáun
seinni tíma fólks. í nærri tvo
áratugi höfum við hins vegar
Jifað í smánarallsnægtum. Blóð-
peningum stríðsins, gjafafénu
eftir það og andvirðinu fyrir
seld landsréttindi var okkur
aldrei samboðið að veita við-
L
IJ
J'Jóroclclur CjuónumcL
jrá JLanJi
aon
IJ
ft
FÆNNEYJÆM
yfirráð yfir íslenzku landi, kon-
ungsvald, verzlunaránauð, her,
eða varnarlið, hverju nafni sem'
nefnist.
Meir en 4 ár eru nú liðin, síð-,
an þetta kvæði var ort og 7
misseri, síðan það birtist. Því
var heldur fálega tekið af rit-!
dómurum, höfundinum álasað
fyrir að óvirða Ijóðagyðju sína
og rugla saman skáldskap og
skoðunum á viðkvæmu máli,
sem ekkert erindi ætti inn í
bókmenntirnar. Eitt af beztu
skáldum okkar komst þó svo að
orði við mig, að það væri sann-
kallað landvarnarljóð. En víkj-
um aftur að tilefni þess.
Greifinn, sem um getur í
kvæðinu, þykist ætla að vernda
heiður Fanneyjar, en veldur
henni kinnroða. í augum hvers
frjálshuga og góðs íslendings
hlýtur lundur Fanneyjar að
vera heilagur. Á landnámsöld
var farið um hann ginnhelgum
eldi. Til hans ætti enginn ó-
þveginn augum að líta, hvað þá
að ganga í hann óboðinn á járn-
uðum skóm. Gróður helgilunda!
er viðkvæmur. Af því eru marg-1
ar sögur. í nágrannalöndum
okkar hefur hver bær átt sér
verndartré. Við dönsk, suður-
sænsk og norsk heimili, hafa ^
fx’á alda öðli vaxið eikur og
verið hlífiskildir þeirra gegn
En klettar og fjöll voru líka '
heilög. Nægir að nefna Helga-
fell á Snæfellsnesi í því sam-
bandi. Þangað mátti enginn
óþveginn augurn líta. Og þeir,
sem ganga á það fjall án þess að
líta við á leiðinni, hitta á óska-
stund þar uppi. Skammt það-
an er Þórsnes, sem ekki mátti
vanhelga með heiftarblóði eða
öðru. Bannað var að sigla til
landsins skipum með gapanda
höfði og gínandi trjónu. Einar
Þveræingur vildi ekki láta gefa
erlendum konungi Grímsey, af
því að þar mátti fæða her
manns. Og ráðum hans var
fyigt.
Nú er öldin önnur. Ráðandi
mönnum finnst sjálfsagt, að hér
skuli dveljast erlendur her ár-
um saman, þó að það sé skýlaust
brot á áður gefinni yfirlýsingu
um ævarandi hlutleysi lands-
ins, skerðing á frelsi þjóðar-
innar og feli í sér hættu fyrir
tunguna og þjóðernið, atvinnu-
vegi okkar og menningu. Mér
hefur alltaf fundizt þyngra en
tárum taki, hvernig við höf-
um farið að ráði okkar, íslend-
ingar, síðan landið var selt á
leigu og sjálfstæðið um leið. Á
meðan setuliðið brezkg dvaldist
hér gegn vilja okkar og dvöl
þess var mótmælt af yfirvöld-
unum, gátum við haft góða sam-
vizku. En eftir að við báðum
annað stórveldi um hervernd,
þágum síðan af því ölmusur
eins og aumustu beiningamenn
og verzluðum loks með það, sem j
ætti að vera okkur heilagt, get-j
ur samvizka okkar síður en svo j
verið hrein. Stríðsgróðinn, Mar- j
shall-aðstoðin, varnarliðsgullið
— allt þetta hefur verið okkur
til óbætanlegs vansa og sljóvg-
að virðingu okkar fyrir gildi
peninga og þvi, að þeirra sé afl-
að á heiðarlegan hátt, svæft
r,:álfsbjargarviðleitni okkar, i
rýrt heilbrigðan metnað.
□
miklu dekri. 1 stað trúar og til-
beiðslu fyrri kynslóða hefur
komið skurðgoðadýrkun á nýja
vísu. Og þeir hjáguðir, sem við
tignum, eru flugvélar, bifreiðir,
ísskápar, skrauthýsi, fín hús-
gögn og öll möguleg .heimilis-
tæki. Sannarlega dönsum við í
kringum gullkálfinn hvcrt í
kapp við annan, þó að á annan
hátt sé en um getur í Mósebók.
Ættum við ekki að koma okkur
saman um að hætta þeim
ósæmilega leik?
Áður fyrri trúði fólk á dýrl-
inga, verndarvættir og helgi-
staði. Og mér er nær að halda,
að sú trú sé ekki með öllu út-
dauð, enda ólíkt fegurri en
tignun hinna nýju hjáguða úr
stáli, alúminíum og steinsteypu,
svo gagnleg sem þau efni ann-
ars eru, réttilega notuð. Ekki
verð ég heldur var við, að nú-
tímafólk sé neitt ánægðara með
gljáfægðan bíl, rafmagnstækin
öll og skrauthýsin en húsbænd-
ur og búalið var áður með hest-
ana, svarðareldavélina og torf-
bæinn, og kostar þó hið fyrr-
nefnda með öðru, sem krafizt er,
margfalt gjaldeyrismagn á við
það, sem við áður þörfnuðumst.
Um framfarir og aukin þæg-
indi væri auðvitað ekkert nema
gott að segja, ef við værum
sjálfum okkur nógir, íslending-
ar, með öflun gjaldeyris á heil-
brigðan og heiðarlegan hátt. En
þegar verzlunarjöfnuðurinn er
óhagstæður um hundruð millj-
óna á ári og við þurfum að láta
varnarliðið jafna hallann með
hervirkjum, sem gert geta land-
ið okkar að skotspæni í þeim
ægilega hildarleik, sem næsta
styrjöld hlýtur að vei’ða, ef hún
skellur á, þá þykir mér sá
gjaldeyrir fulldýru verði keypt-
ur. Áhættan er svo geigvænleg.
Talað hefur verið um, að á-
byi’gðarleysi væri að hafa land-
ið óvarið. En er ekki hitt meira
ábyrgðarleysi að gera það að
töku. Er ekki kominn tími til að
snúa við á þessari óheillabraut?
□
í- Odysseifskviðu Hómers seg-
ir frá því, er hin þrautgóða,
ágæta hetja, Odysseifur, gekk á
fund kappans Akkilless, sem dá-
inn var, og leitaði ráða yfir-
manns drauganna, sem hann
taldi sælan af valdinu yfir þeim.
Akkilles svaraði: ,,Gerðu það
fyrir mig, frægi Odysseifur,
nefndu ekki dauðann við mig.
Heldur mundi ég kjós að lifa í
sveit og vera kaupamaður hjá
einhverjum fátæklingi, sem
ekki hefði stórt fyrir sig að
leggja, en ráða yfir öllum
draugunum." Þegar ég hugsa
til áranna fyrir striðið, finnst
mér oft, að haustið 1939 hafi
hamingjusól okkar gengið til
viðar, í bili að minnsta kosti,
síðan höfum við gengið í eins
konar svefni. Svo sælt var að
lifa fram á það haust, borið
saman við það, sem síðar hefur
verið í öllu peningaflóðinu.1)
Nú höfum við fallið í þá íreistni
að vilja heldur þjóna draugum
stríðs og dauða en styðja lifs-
öflin í landinu af heilum huga.
Margan hefur auður apað.
írska Nóbelsverðlaunaskáld-
ið William Butler Yeats lætur
í einu leikriti sínu, Kaðlínu
greifafrú, fólk í írlandi selja
sálir sínar tveim kaupmönnum,
sem voru umboðsmenn fjand-
ans, þegar hallæri var, fyrir svo
hátt verð, að fólkið gat lifað í
allsnægtum. I síðasta þætti sel-
ur sjálf greifafrúin sál sína fyr-
ir of fjár til að bjarga fólkinu
frá hungursneyð. Leikritið var
frumsýnt í Dýflinni árið 1899,
og varð sýningin söguleg. 40
kaþólskir stúdentar mótmæltu
i) Enginn skyldi ælla, að ég
hafi gleymt örðugleikunum, sem
steðjuðu að eftir 1930. En við
leystum sjálfir þann vanda — og
vörum bá menn að meiri.
leikritinu opinberlega. Leikhús-
gestir voru af blaða- og stjórn-
málamönnum æstir til að gera
uppþot á sýningunni, svo að
nokkrir tugir lögregluþjona.
kornu á vettvang til að halda
uppi reglu. Yeats var ákærður
fyrir guðlast og föðurlandssvik,
af því að hann lagði öndum ó-
guðleg orð í munn og lét írskt
fólk selja sál sína og sleppa við
hegningu.
Mér hefur alltaf fundizt, síð-
an ég las þetta leikrit i fyrsta
sinn — en það gerði ég um þær
mundir, sem Keflavíkursamn-
ingurinn var gerður — að við
íslendingar hefðum einmitt far-
ið svipað að og Yeats lætur
írska fólkið gera. Þá seldum
við landsréttindi og um leið
sálir okkar í vissum skilningi.
Irska fólkinu var vorkunrx
vegna hallærisins. Meira að^
segv:a gerði greifaírúin þetta í
göfugum tilgangi. En okkur
var engin vorkunn. Iieita má,
að hér hafi verið góðæri marga
áratugi, að undanskildu ein-
staka óþurrkasumri og örfáumc
snjóavetrum. Engin skaoleg
eldgos hafa orðið, og ekki hcf-
ur kornið hafís síðan 1918.
Gera má ráð fyrir, að ein-
hverjir segi eða hugsi sem svo,
að við höfum aðeins gert varn-
arsamning og landið megi ekki
vera óvarið. En er ekki þetta
sagt eða hugsað gegn batri vit-
und? Mundum við hafa haft hér
erlent lið hátt á annan áratug,
þar af 13 ár á friðartíma, ef við-
heíðum ekki haft upp úr því
peninga? Ég held ekki. Og um
leið og við sejdum landsrétt-
indi'n, biðum við tjón á sálum
, okkar. Hafið þið gert ykkur
grein fyrir, hvaða sljóvgun
þetta hefur haft í för með sér,
sljóvgun á heilbrigðum metn-
aði, ættjarðarást, sjálfsbjargar-
hvöt, sljóvgun á virðingu fyrir
fé og meðferð þess? Hafið þið
gert ykkur grein fyrir, hvaða
áhrif Keflavíkurútvarpið hefur
haft á hugsunarhátt, mál og
framkomu unglinga, þó að öll-
um siðferðispredikunum sé
sleppt?
Ekki má heldur gleyma
þeiri’i sjúklegu truflun, sem
vinnan í þágu hers og varnar-
liðs stöðugt hefur á stai-fslíf til
sjávar og sveita. Útgerð botn-
vörpunga stöðvaðist, ef ekki.
fengjust til að vinna á þeim
færeyskir sjómenn. Mörg
sveitabýli, jafnvel heilir hi’epp-
ar, hafa farið í eyði, síðan þetta
ástand skapaðist, þrátt fyrir
mikla fólksfjölgun í landinu.
Bændur vantar alltaf fólk, með-
fram af því að svo mikil vinna
I hefur verið á Keflavíkurflug-
! velli og við aðrar varnarliðs-
I framkvæmdir.
j Geigvænlegust er þó hættan,
sem ölJum þo'rra þjóðarinnar
stafar af því, að landið okkar
| skuli hafa verið gert að vig-
hreiðri. Lýsir það raunar furðu-
legri lítilsvirðingu á íslending-
um, að nokkurn tíma skyldi
vera farið fram á slíkt, og er
hugsunarháttur leiðandi manna.
hjá stórveldunum blygðunar-
laus í því efni, þegar smáþjóð-
ir eiga í hlut. Eftirfarandi
1 dæmi skýra þetta vel.
I Fyrir tæpum áratug heim-
sótti ég milli 10 og 20 skóla í
Bretlandi og kynnti mér störP
þeirra. Mér var alls staðar vel
fagnað og sýnd persónuleg
1 Frh. á 9. s.