Frjáls þjóð - 07.02.1959, Blaðsíða 4

4
oCaucjarJaginn 7. pelmíar 1959 — FRJALS ÞJQ£>
þecfar búrií á HetitAMöluj/n
kmn4i á húA^eifjuha
i
gömlum bréfum, sem varð-j
veitzt hafa, er víða getið umj
slys, sem varð í Mýrdal vetur-
inn 1832. Hefur þetta slys ver-
ið mjög á orði háft á sínum1
tíma, og mun margt valda. Það
gerðist með mjög óvenjulegum
atburðum og mátti sjálfskap-
arvíti heita, þar beið bana rosk-
in húsfreyja, sem þótti í
fremstu röð í sinni stétt, kona
svipmikils bónda af lands-
kunnri ætt, og loks þjargaðist
barn, sem var í för með kon-
unni, þótt með ólíkindum væri,
að það skyldi lifa.
Einkum er víða getið um
þennan atburð í bréfum Bessa-
staðasveina, enda var konan,
sem fórst, nýlega orðin tengda-
móðir eins stúdentsins úr
Bessastaðaskóla.
Öðrum þræði þótti þessi at-
burður þó háðulegur, og er
mjög á þá strengi slegið í bréf-
unum, því að ekki varð slysið
úti á víðavangi í vondu veðri
né á neinum þeim stað, þar sem
fullorðnu fólki þykir háski bú-
inn, heldur í búri húsfreyju
sjálfrar. Eigi að síður var þetta
mjög sviplegt slys, sem nokkra
léttúð þurfti til að gera að gam-
anmálum.
T Tm þetta leyti bjó Einar Þor-
steinsson, bróðir Bjarna
amtmanns á Arnarstapa, að
Ketilsstöðum í Mýrdal. Hafði
hann búið þar nokkuð á annan
tug ára. Einar var bróðurson-
ur séra Jóns Steingrímssonar,
eldklerksins á Prestbakka,
og dóttursonur Bjarna sýslu-
manns Nikulássoar og í
þá ætt kominn af Hansi Krúm-
bekk hinum enska, sem settist
að undir Eyjafjöllum í lok
sextándu aldar eða þar um bil.
Móðir Einars, Guðríður Bjarna-
dóttir, var tvígift og hafa
báðir bændur hennar, Þorsteinn
Steingrímsson í Kerlingardal og
Þorsteinn Eyjólfsson í Vatns-
skarðshólum, orðið mjög kyn-
sælir, en börn átti Guðríður
ekki nema með fyrri manni sín-
um.
Einar Þorsteinsson átti þrjár
konur og lifði til hárrar elli.
Fyrsta kona hans hét Sigríður
Guðmundsdóttir, og það er ein-
mitt frá hennar ævilokum, sem
hér segir. Þau áttu allmörg
börn, og meðal dætra þeirra
voru Guðríður sú, sem um get-
ur í Skrifaranum á Stapa —
hún var meira en hálfa öld hjá
föðurbróður sínum, Bjarna amt-
manni — og Steinunn, sem
giftist einmitt um þetta leyti
Birni, syni Jóns sýslumanns
Guðmundssonar í Vík — þess,
sem „með vopnaða Mýrdæli
víkingsins beið og virki hjá
Jökulsá hlóð“ á valdadögum
Jörundar hundadagakonungs,
þótt tvennum sögum fari raun-
ar af því, hvort hann gerðist
svo harðsnúinn andstæðingur
ævintýramannsins, á meðan
hann var „hæstráðandi til sjós
og lands“ eða ekki fyrr en eftir
að honum var steypt. Björn var
á þessum árum nefndur Litli-
Björn af kunningjum sínum, en
síðar á ævinni Roða-Björn^
vegna hátta sinna í mataræði.j
Hann varð prestur á ýmsum
stöðum, en naut Steinunnarj
Einarsdóttur skamma stund, því
að þau skildu.
TTaustið 1831 lagðist vetur
snemma að, en síðan brá til
votviðra, og var oftast þíðviðri
fram á góu. Rigningasamt er í
Mýrdalnum, og hefur þar sjálf-
sagt verið mikið úrfelli.
Þetta haust bar svo til á Ket-
ilsstöðum, að búrið hrundi. Hef-
ur það sjálfsagt verið fornt og
laslegt. Komið var fram undir
veturnætur, er þetta gerðist,
svo að skammur tími var til
stefnu til þess að koma upp
nýju búri. En búrlaust gat Ket-
ilsstaðaheimilið ekki verið. Lét
Einar bóndi því hendur standa
fram úr ermum og hrófaði í
skyndi upp nýju búri. Viði hafði
hann ekki nema ótrausta, en
eigi að síður skaraði hann áreft-
ið hellum, eins og títt var þá
þar um slóðir, og þakti síðan
torfi. Þótti nú bætt úr því ó-
happi, er hent hafði.
Leið svo og beið hinar næstu
vikur, án þess að nokkuð bæri
til tíðinda. Allt gekk sinn vana-
gang, og engan uggði, að mann-
hætta væri að ganga um húsin
á Ketilsstöðum.
K
etilsstaðaheimilið var all-
, mannmargt. Sjálf voru
hjónin mjög jafnaldra, húsmóð-
irin hálfsextug, en Einar fáum
misserum eldri. Heima voru
fjögur uppkomin börn þeirra,
vinnufólk og tíu ára gömul
telpa,- sem þar var í fóstri, Guð-
finna Jónsdóttir.
Nú gerðist það kvöld eitt um
miðjan janúarmánuð, að Sigríð-
ur húsfreyja fór fram í búr til
þess að setja upp mjólk og
skammta fólkinu. Hafði þá ver-
ið þíðviðri um skeið og ef til
vill slagviðri. Fór Guðfinna
litla með henni, og fjdgdi þeim
svartur rakki, sem ætlað hefur
að vita, hverju honum yrði
hyglað í búrinu fyrir fylgispekt
sína við húsmóðurina og fóstur-
dóttur hennar.
Engar frekari sagnir eru um
það, hvað þær aðhöfðust í búr-
inu, en töf varð á, að þær kæmu
aftur inn til fólksins, sem sat
í baðstofu. Þegar það fór að
lengja eftir þeim, stóð einhver
upp og gekk fram. Honum brá
í brún, því að aðkoman var ekki
góð. Búrþekjan hafði öll fallið
niður í tóftina, og hafa viðirn-
ir sjálfsagt brotnað undan
þunga hellutróðsins og vatns-
ins, sem safnaðist í torfið i
rigningunni. Húsmóðirin og
telpan, sem með henni hafði
farið fram, sáust hvergi, og
þótti þá þegar enginn vafi leika
á því, að þær hefðu orðið und-
ir þekjunni.
lVrú varð uppi fótur og fit, og
^ ' var þegar hlaupið að rjúfa
þekjuna og rífa upp úr tóftinni.
Myrkur var á, og enginn vissi,
hvar helzt skyldi leita, svo að
talsverð bið hefur vafalaust
orðið á því, að konan og telpan
fyndust. Loks fundust þær þó,
og var þá konan dáin, en telpa
lifandi og lítt eða ekki sködduð.
Hafði konan setið á kláf eða
öðru setgagni, er þekjan féll á
hana, og kýtzt sarpan þreföld í
sæti sínu undan þunganum, og
var hún öll marin og lemstruð.
Telpan lá við hlið hennar á
gólfinu, og' hafði lík konunnar
borið af henni þunga hellu-
tróðsins og þekjunnar. Hefur
hún sjáanlega staðið hjá kon-
unni, er þekjan kom yfir þær,
og skollið við það flöt á gólfið.
Hundurinn hafði aftur á móti
kafnað eða marizt undir þekj-
unni.
Þóttu þessir atburðir mjög
sviplegir, og hefur ekki aðeins
verið um þá rætt austur í sveit-
um, heldur og víða um land.
Ekki er laust við, að Einari
bónda hafi verið fært það
til lasts, af hve lítilli fyrir-
hyggju hann hafði hrófað upp
búrinu um haustið. „Það var
vel byggt,“ segir í bréfi frá
Arngrími Halldórssyni, sem síð-
ar varð prestur á Bægisá. „Var
þá ekki búrdjöfullinn allur inn
dottinn — ljót aðkoma!“ sagði
aftur á móti Benedikt Þórðar-
son, er síðast var prestur í Sel-
árdal, þegar hann sagði kunn-
ingja sínum fréttirnar.
Einar lét samt ekki hugfall-
ast við þennan atburð. Að hálf-
um níunda mánuði liðnum var
hann kvæntur í annað sinn.
Gekk hann þá að eiga unga
stúlku, Valgerði Einarsdóttur
frá Skammadal. En frá Ketils-
stöðum fluttist hann þó um
sér vel. Með þessu er ekki sagt,
að Einar Þorsteinsson hafi ver-
ið búinn að hugsa fyrir hag sín-
um, áður en fyrri konurnar dóu,
en hitt er jafnaugljóst, að hann
hefur að minnsta kosti undið
bráðan bug að því, þegar þær
voru fallnar frá.
Þriðja og síðasta kona Einars
lifði hann. Hann dó rösklega
áttræður árið 1855, og höfðu
þau Snjófríður þá eignazt tvö
börn. Og Snjófríður fékk í búið
annan eiginmann og lifði hvorki
meira né minna en 55 ár eftir
fráfall fyrri manns síns. Þá
voru liðin 137 ár frá fæðingu
fyrri manns hennar og 230 frá
fæðingu afa hans, Bijarna sýslu-
manns. Konan sem dó 1911
hafði með öðrum orðum verið í
hjónabandi með manni, sem
mundi Skaftáreldana af eigin.
raun og var harla nákominn
hinum sögulegustu atburðum,
er þá urðu, en afi hans var aft-
ur fulltíða maður í stórubólu.
Lengri var ekki brúin til nú-
I tímans frá þessum tveimur
þetta leyti og bjó síðan í Kerl-
ingardal. Þau Valgerður áttu' stóráföUum í sögu þjóðarinnar.
saman fjögur börn, og lifði hið °S enn má bæta við: Fólk> senl
elzta þeirra, Stefán bóndi frá' ekki er nema miðaidra, man
Króki í Meðallandi, langt fram'Þrið->u konu ™™sins, sem
á þessa öld. Að tíu árum liðnum'missti fyrstu konuna’ Þe§ar
missti Einar Valgerði. En hann' búrþekjan á Ketilsstöðum fél).
hugði ekki á einlífi, þótt hann' niður veturinn 1832.
væri um sjötugt. Hann kvænt-
ist í þriðja sinn, tvítugri stúlku,
systur fyrri konunnar, Snjófríði
T7n hver var svo telpan, sem
náðist lifandi undan rof-
Einarsdóttur, en þó varð að inu?
þessu sinni rúmt ár á millij Því er fljótsvarað. Hún var
kvenna hjá honum. Efnaðii-j dóttir séra Jóns Austmanns á
bændur áttu á þessum tímum Ofanleiti í Vestmannaeyjum,
völ ungra stúlkna af bezta en hann var dóttursonur séra
stofni, þótt aldurhnignir væru,j Jóns Steingrímssonar og þeir
því að meira var litið á efna- Einar Þorsteinsson þess vegna
hag eiginmannsins og þjóðfé- j þremenningar að frændsemi.
lagsstöðu en aldur. Það þótti alls^ Hann átti skaftfellska konu og
ekki slæmur kostur fyrir unga^ hafði eitt sinn verið aðstoðar-
stúlku að giftast rosknum og prestur 1 Mýrdal. ,
jafnvel öldruðum manni, sem
átti gott bú og var í góðu áliti,
og að eiginmanninum látnum
náðu ekkjurnar' svo iðulega í
unga menn, þótt þær væru þá
farnar að fella fegurstu fjaðr-
irnar.
Forsjálir bændur voru oft
farnir að hyggja að nýju konu-
efni handa sér, áður en hin
fyrri dó, og jafnvel búnir að
leggja drög að því, einkum ef
konan var heilsuveil éða hrum
orðin. Mannsævin var þá oftast
styttri en nú er og dauðinn
skjótari til höggs, svo að þess
háttar fyrirhyggja gat komið
Guðfinna fór heim til for-
eldra sinna í Eyjum, nokkru.
eftir að Einar fluttist að Kerl-
ingardal, og þar var hún síðan
alla ævi. Hún varð kona Árna
alþingismanns Einarssonar á
Vilborgarstöðum og dó litlu
fyrir aldamótin. Sonarsynip
hennar voru Brynjólfur söng-
stjóri, Árni útgerðarmaður og
Leifur tannlæknir Sigfússynir.
(Helztu heimildir: Lbs. 302
fol., prestsþjónustubækur og
spknarmannatöl Sólheima-
þinga, Reynisþinga og Vest-
mannaeyja, Blanda, AnnálL
nítjándu aldar.)
Gerum við bilaða
krana og klósettkassa.
Vatnsveita Reykjavíkur
Símar 13-13-4 og 35-1-22.
(Geymið auglýsinguna).
HAPPDRÆTTI HÁSKÓLA fSLANDS
DREGIÐ VERÐUR Á ÞRIDJUDAG í 2. FLOKKI.
84.5 vinningar að uppliæð kr. 1,09.1,OOO,oo
IIAPPDKÆTTI HASKOLA ISLAADS