Frjáls þjóð - 29.08.1959, Qupperneq 4

FRJALS Þ J DÖ
VeJ tur-íátehjki ^iUuÁa^narím
í UiHderÁleij
TTér um bil öld.er liðin síðan
fslendingar tóku að flytj-
ast til Kanada. Á þessum tíma
hafa þeir komið þúsundum
saman, og margur hefur lagt
fram drjúgan skerf til þessa
nýja fósturlands síns.
Einhver einstæðasti skerfur-
inn er frá Stefáni Kolbeinssyni
í Kindersley í Saskatchewan-
fylki. í apríl síðastliðnum
eignaðist háskólinn í * Saskat-
chewan fyrir hans tilstuðlan
fjögur ómetanleg Amati-
hljóðfæri, knéfiðlu, lágfiðlu og
tvær fiðlur. Að baki þessu er
löng saga.
Stefán Kolbeinsson, sem
nú er sjötugur, kom ungur
frá íslandi til Manitoba og síð-
ar til Saskatchewan og settist
að í Kindersley. Hann hafði
mikið yndi af tónlist, og með-
an hann var enn að brjóta
land, seldi hann reiðhjólið sitt
til að kaupa sér fyrstu fiðluna.
Það leiddi til þess, að hann
varð einn þekktasti hljóðfæra-
safnari í heimi.
Árum saman verzlaði hann
með fiðlur líkt og aðrir bænd-
ur verzluðu með hross. Hann
fór að þekkja fágæt hljóðfæri
við fyrstu sýn, og leit hans að
þeim bar hann til fremstu
safnara í Norður-Ameriku og
Evrópu.
★
Cé leikmaður spurður, hver
^ sé frægasti fiðlusmiður,
sem uppi hafi verið, mun hann
undir eins svara ,,Stradivari“.
En sé einhver, sem þekkingu
hefur á tónlistarsögu, spurður
hins sama, mun hann í sömu
andrá og Stradivari nefna
Amati. Hann mundi einnig
skýra frá því, að Nicolo Amati,
sá sem helztur var þeirrar ætt-
ar, hefði einmitt kennt Stradi-
vari að smíða fiðlur. Það er
fágætur töfrahljómur í nafn-
inu Amati, og safnarar leita um
viða veröld að þessum frægu
strengjahljóðfærum, sem smíð-
uð voru á 17. öld í borginni
Cremona á Ítalíu.
Háskólinn í Saskatchewan
greiddi tuttugu þúsund dali
fyrir Amati-hljóðfærin fjögur.
Leikmenn standa á öndinni, er
þeir heyra slíkt verð, og það
gera safnarar raunar líka, en
af alveg gagnstæðri ástæðu.
Þrefalt þetta verð mundi safn-
ara þykja kjarakaup. Hver
einasti safnari veit, að Stefán
bóndi Kolbeinsson seldi háskól-
anum í heimafylki sinu þessi
fjögur dýrmætu hljóðfæri fyrir
minna en hann greiddi fyrir
þau.
★
T^að var fyrir draumsýn Stef-
■*• áns, að háskólanum gafst
kostur á að eignast Amati-
hljóðfærin. Foreldrar hans léku
ekki á hljóðfæri, en höfðu yndi
af góðri tónlist. Þau höfðu
flutzt til Manitoba frá íslandi.
Stefán settist að í Kindersley
árið 1908 og hefur búið þar æ
síðan. Nokkur síðustu árin hef-
ur hann dvalizt í Saskatoon að
vetrmum til. Á sumrin er hann
enn þá á býli sínu, þar sem
hann stundar allmikla korn-
rækt.
Þegar hann hafði keypt
fyrstu fiðluna si'na fyrir reið-
hjólsverðið, lærði hann af sjálf-
um sér að spila og lék svo fyrir
dansi í gamla daga. Kaup einn-
ar fiðlu leiddu til kaupa á ann-
arri betri. Eftir því sem hagur
hans dafnaði, urðu fiðlurnar
sífellt betri. Honum varð á-
stríða að eignast hin beztu
hljóðfæri, og hann öðlaðist
þekkingu til að greina á milli.
Vetrunum eyddi hann við að
kynna sér sögu og sjálfa list
fiðlusmíðanna, unz svo er kom-
ið, að hann er nú þekktur og
virtur af helztu söfnurum
heims.
Fyrir allmörgum árum heim-
sótti Stefán Emil Herrmann að
heimili hans, sem hann nefnir
,,Fiðludal“, í Connecticut. Herr-
mann hefur orð fyrir að vera
einn fremsti hljöðfærasali
heims og verzla með beztu fiðl-
ur veraldar. Meðan Stefán var
gestur Herrmanns, heyrði hann
kvartett leikin á Amati-hljóð-
færi. Þótt það virtist ógerlegt,
varð hann þá staðráðinn í að
safna og koma upp í Saskat-
chewan fjórum slíkum Amati-
hljóðfærum.
'C'yrstu Amati-fiðluna keypti
■*• hann fyrir nálega fjórum
árum af Davíð McCallum, kon-
sertmeistara við Fílharmóníu-
hljómsveit Lundúna. Hún hafði
verið í einkasafni í Frakklandi
og verið smyglað á öi-uggan
stað í Englandi, þegar Þjóð-
verjar ruddust inn í landið í
síðustu styrjöld. Þessa fiðlu
smíðuðu Amati-bræður árið
1607.
Aðra Amati-fiðluna keypti
hann af Daisy Kennedy, sem
heimsfræg er fyrir fiðluleik.
Þessa fiðlu smíðaði Nicolo Am-
ati, sá, sem var kennari Stradi-
varis. Það var árið 1670. Se-
veik, einn af frábærustu kenn-
urum heimsins í fiðluleik, gaf
Daisy Kennedy þessa frægu
fiðlu, er hún hélt fyrstu hljóm-
leika sína í Lundúnum. í fimm-
tíu ár lék þessi nafnkunna kona
á hana í öllum stærstu hljóm-
leikahöllum veraldar.
Vera má, að Daisy Kennedy
hafi orðið hugfangin af hinni
furðulegu leit bónda í Saskat-
chewan að Amati-kvartett. Það
er staðreynd, að Stefán fór til
Lundúna í þeim tilgangi ein-
um að gera kaupin. Er þangað
kom, biðu 300 manns á undan
honum eftir að kaupa fiðluna
frægu. En kaupendunum var
haldið í skefjum, og einni
klukkustund eftir komu bónd-
ans frá Saskatchewan var dýr-
gripurinn í hans eigu. Ungfrú
Daisy skýrði Stefáni svo frá,
að hún væri himinlifandi yfir,
að hann skyldi hreppa fiðluna,
og óskaði honum góðs gengis
við að ná saman kvartettinum.
★
lVræst komu kaupin á kné-
x ’ fiðlunni. Þetta dýrmæti lá !
I
árum saman gleymt og grafið ,
í Englandi. Það var æsifregn í
heimi safnaranna, þegar þarna
í höll jarlsins af PLymouth í
fundust á hanabjálkanum kné-
fiðlan, Stradivari-fiðla og fleiri
hljóðfæri. Stradivari-fiðluna
keypti Fritz Kreisler, knéfiðl-
una Stefán bóndi Kolbeinsson.
Hún var smíðuð árið 1690 af
Hironymusi Amati. Hún ber
sameiginlegt skjaldarmerki
ættanna Plymouth og Clive,
með því að kona af Plymouth-
Þorkell Jóhannesson læknir:
Limlesting, krufning lifandi
fólks og mannakjötsát"
Niðurlag.
,,Góða sögu
að segja“.
í Bushido-riddurunum (síðu
79—81) rekur Russell ritaða
frásögn, er fannst í dagbók jap-
ansks herfanga. Hermaðurinn
lýsir fjálglega, hversu hann
naut þess að vera viðstaddur
aftöku flugmanns (ástralsks?).
Fór aftakan fram nærri sjávar-
strönd. Hann lýsir viðbrögðum
fangans, hversu foringi her-
deildarinnar skildi höfuð frá>
búki í einu höggi og hversu
dökkt blóðið sagði SSh . .. SSh
..., er það gusaðist úr hálsæð-
unum. Hann endar frásögn sína
þannig:
Þessa atburðar mun ég
minnast alla ævi. Komist ég
heim aftur heill á húfi, hef
ég góða sögu að segja, og
því hef ég ritað þetta.
Varðstöðin við Salamua
30. marz ’43. Kl. 10.10, við
nið miðnæturbylgnanna.
Augljóst er, að þessi keisara-
legi stríðsmaður hefur verið frá
sér numinn eftir viðburði dags-
ins, og hann einsetur sér að
festa allt svo vel í minni og
unnt er, og því ritar hann ræki-
lega um atburðinn í dagbókina
(næstum 3 þéttletraðar síður í
meðalstóru broti). Hann ritar
líkt og trúaður kaþólskur mað-
ur, sem hlotið hefur áheyrn
páfa og lifað sælustu stund lífs
síns, eða eins og heitur tilbeið-
andi Marilinnu Monróu, er
snortið hefur barm hennar á
bíkínibaðströnd, svo að hin
ólíkustu dæmi séu nefnd.
Hlutdeild lækna
og hjúkrunarkvenna.
Svo furðulegt sem hugarfar
stríðsmanna og lögreglumanna
hefur verið í þessum einræðis-
ættinni giftist Clive hershöfð-
ingja í Indlandi.
Þrjú af hinum fjórum Amati-
hljóðfærum voru nú fengin —
aðeins eitt vantaði. Stefán vissi
vel, að Amati-lágfiðlunni yrði
erfiðast að ná, því að aðeins
fáar slíkar eru enn til í heim-
inum og því mjög fágætar. En
þegar safnari er einu sinni orð-
inn þekktur, hefur hann stöð-
ugt samband við heimsmark-
aðinn. Stefán fékk hina fágætu
Amati-lágfiðlu hjá ítalskri að-
alsfjölskyldu, sem á heima i
Bandaríkjunum. Þá henti það,
sem verst gat komið fyrir. Það
leit svo út sem Amati-kvartett
mundi aldrei verða til í Kan-
ada. Amati-lágfiðlunni var stol-
ið frá býli Stefáns í Kindersley.
Þjófurinn hefur aldrei fund-
izt. Það verður sennilega aldrei
upplýst, hvort þjófnaðurinn var
framinn í fullri vitneskju um
það, að þarna væri fágætt
hljóðfæri, margra þúsunda dala
virði.
★
ítilsigldari maður hefði nú
J kannski gefizt upp við að
gera draum sinn um Amati-
kvartett að veruleika, en ekki
hinn hægláti og ákveðni bóndi.
Franskur Amati-kvartett var
leystur upp til að fullkomna
Amati-kvartettinn í Saskatoon.
Sögu þessarar lágfiðlu hef-
ur verið auðvelt að rekja, því
að fram að þessu hefur hún
aldrei komizt úr einkasafni.
Fyrir tilstilli Páls páfa V.
komst hún í eigu hinnar frægu
ítölsku Borghese-ættar. Borg-
hese-listasafnið var hertekið af
Napóleon mikla, og það er álit-
ið, að þannig hafi lágfiðlan í
upphafi borizt til Frakklands.
Og þannig hefur draumur
Stefáns Kolbeinssonar, korn-
yrkjubónda í Saskatchewan,
rætzt. En draumar, sem ræt-
ast, eiga það til að stækka enn.
Stefán leggur nú metnað sinn
í að ná til Saskatewan eins
mörgum góðum fiðlum og hon-
um endist ævin til.
★
A uk þess sem hann safnar
•^*- góðum fiðlum, safnar hann
líka góðum fiðlubogum og
smíðar sjálfur fiðlúr. Og það er
honum til mikillar gleði, að
synir hans tveir hafa áhuga á
tónlist. Stuart, eldri sonur hans,
er á býlinu í Kindersley, og
hann á pípuorgel á loftinu,
keypt úr kirkju í Winnipeg.
Hann er nú önnum kafinn að
breyta því í rafmagnsorgel.
Á meðan leikur hann sér til
dægrastyttingar á sekkjapípu.
Lauren sonur hans stundar
nám við háskólann í Saskat-
chewan. Hann hefur lagt stund
bæði á organleik og tónsmiðar
í Lundúnum og Frakklandi.
(Þýtt úr The Icelandic
Canadian 1959).
AD gefnu tilefni
er fólk, sem óskar eftir skoðun í Leitarstöð Krabba-
meinsfélags íslands, beðið að snúa sér til skrifstofu
fclagsins í Blóðbankanum, sírni 16947, en ekki til
Heilsuverndarstöðvarinnar.
Leifarstöð Krabbameinsfélags íslands
löndum, þá er enn furðulegri
hlutdeild lækna og hjúkrunar-
kvenna í glæpaverkum þessara
þjóða. — Læknum, hjúkrunar-
konum og hjúkrunarfólki yfir-
leitt er ætlað að lækna fólk,
lina þjáningar og hugga, en
sízt af öllu að deyða heilbrigt
fólk, kvelja eða niðurlægja. í
hinum gamla læknaeið -Hippó-
kratesar, sem er nefndur faðir
læknisfræðinnar, segir m. a. á
þessa leið:
Forskriftir um mataræði
vil ég nota sjúkum til bóta,
eftir því sem sannast verður
vitað og' réttast óg hæfileik-
ar leyfa mér, en hafna þeim,
er valda kunnu skaðsemd
og ama. Ég mun ekki, þótt
tilkvaddur væri, láta neinum
af hendi banvænt eitur eða
veita nokkurt slíkt ráð, né
heldur gefa nokkurri konu
fóstureyðandi meðöl. Ég vil
lifa skíru lífi og frómu og
varðveita list mína hreina
og flekklausa. — Og enn seg-
ir: í þau hús, er ég kem, vil
ég koma sjúkum til gagns,
þar eð ég firrist allt vitað
í-anglæti og táldrátt ....
Niðurlagsorð eru á þessa leið:
Sé ég í gerðum mínum
þessum eiði samkvæmur og
r/úfi hann ekki, mégi mér
þá hlotnást að njóta góðs af
lífi mínu og list, um leið og
ég nýt virðingar meðal allra
manna um eilífa tíð, en rjúfi
ég þennan eið og gerist
meinsærismaður, þá verði
hlutskipti mitt andstæða
þessa. (Eftir dönskum texta,
er J. L. Heiberg málfræð-
ingur þýddi úr frummálinu).
Þetta eru fögúr orð og hrein-
ar reglur að lifa eftir, enda er
eiður Hippókratesar enn í dag
fyrirmynd læknaeiðs velflest-
um þjóðum.
Fangar notaSir
sem tilraunadýr.
Hversu var svo háttað lækn-
isþjónustu í fangabúðum Þjóð-
verja? Aðeins örfá dærni úr
bók Russells lávarðar, er glöggt
sýna, hve hörmulega læknalið
fangabúðanna þverbraut flest
grundvallaratriði alls mann-
kærleika og læknislistar.
Buchenwald voru illræmdar
fangabúðir skammt ufan við
Weimar. Fangar voru þar not-
aðir til læknisfræðilegra til-