Frjáls þjóð - 30.01.1960, Blaðsíða 4

4____________________
Sveinbjörn Jénsson
*
Tindala - ími
Gísli Konráðsson hefur skrif-
að merkilegan þátt um þennan
einkennilega en auðnulausa
smið, sem Hannes Þorsteinsson
sagnfræðingur lét prenta í
sögusafninu Huld, er út kom í 2.
útgáfu 1935 hjá Snæbirni Jóns-
syni. Heimildarmenn fyrir
þættinum eru ýmsir mætir
menn, auk dómsskjala og gerða-
hóka, svo sem Ingimundur
hreppstjóri, afi Gests Pálssonar
skálds, og séra Pétur, faðir Pét-
urs Jbiskups. Ég ætla að endur-
segja þennan þátt hér, af því,
mér, finnst hann merkilegur og
táknrænn fyrir iðnaðinn í land-
inu.
Bjarni hét maður ríkur, er
hm á Stokkseyri. Honum hurfu
peningar úr kistu, hálfur annar
spesíudalur og 2 sléttir. í stað
þeirra voru komnir tveir tin-
dalir. Ekki vissi Bjarni gerla
hvenær þetta skeði, og sökum
sjóndepru kallaði hann aðra
menn til. Var þá ími Arnórsson
af Rangárvöllum, þá að vist-
um í Sandgerði, grunaður um
verknaðinn. ími þverneitaði, en
er höndla átti hann, var hann
strokinn, og þótti það grunsam-
legt. Mál var upptekið að boði
landfógeta, en lögsögumaður í
Kjalarnesþingi fékk ekki annað
uPPgötvað en það, að menn ætl-
uðu hann sannan að sök um
stuldinn og peningafölsunina
sökum hagleiks hans.
Málið fór til Alþingis 1712
og lögmenn ályktuðu íma rétt-
tækan, hvar sem hann hittist.
Lýsing af honum var send til
allra valdsmanna í landinu og
birt á kirkjustöðum og öðrum
mannamótum.
ími var nú kallaður Tindala-
ími og kom Joks fram í Árnesi
i Trékyllisvík á Ströndum.
Kom hann sér þar í vist hjá
Halldóri presti og tók að smíða
fyrir hann, en laug til nafns
síns. Þótti snilld vera á verk-
um hans. Einnig reri hann til
fiskjar með húskörlum prests
og þótti með afbrigðum liðtæk-
ur til hvers sem var. En Sumar-
l'iði sýslumaður sendi lýsingu
af íma til Árness sem ann-
arra samkomustaða. Þóttist þá
Halldór prestur sjá, að ími væri
hjú sitt og að orð mundi á
koma, hvar hann var.
Var það þá litlu síðar, að skip
mikið sást þar úti fyrir. Lét
prestur þá húskarla sína róa
til fiskjar og íma með þeim,
eftir að hafa talað við hann
hljótt. En sagt er að nær hálf
vika sjávar (um 3,7 km.) væri
til hins útlenda skips, er ími
stökk óvænt útbyrðis. Réru
húskarlar til lands, en prestur
taldi, að æði mundi hafa kom-
ið að manninum eða hann feig-
ur verið, og var hann talinn
dauður. En ími svam fram að
skipinu, og drógu skipverjar
hann upp á skipið, sem talið
var að vera hvalfangaskip
Frakkakonungs. Enginn getur
sagt, hve lengi ímf var með
hvalveiðamönnum, en talið er,
að hann reyndist vel, hvatfær
og sundmaður mikill, og vildu
þeir með engu móti missa hann.
En hversu vel sem þeir létu
að honum, þráði hann mjög að
komast til íslands, en þorði þó
ekki að láta á meiru bera en
því, að hann vildi sjá föðurland
sitt. Gerðu þeir það þá fyrir
hann að sigla undir land eystra,
og þó ekki allnærri. Klifraði ími
þá mastur að hún og renndi sér
þaðan á snærisstreng í sjó nið-
ur. Þóttust skipverjar þá sjá
hvað hann ætlaði sér, og skutu
á eftir honum. Sumir segja, að
þá fengi hann hagl í kálfann.
Engu að síður svam hann til
lands, og var það sund firna
mikið og háskalegt sökum
brims. Komst ími þó á land,
feginn mjög. Er sagt, að fyrst
hafi orðið vart við íma í Húna-
þingi. En þaðan hélt hann á
Strandir og kom á bæ, sem
Drangar heita. Bóndi var ekki
heima, en húsfreyia veitti hon-
um gistingu. Bauðst ími til
starfa, en húsfreyja kvaðst ekk-
ert hafa, nema ef hann kynni
til smíða, þvi maður hennar var
trésmiður mikill af Alexíusar
ætt. ími kvaðst reyna vilja að
greiða fyrir smíð bónda.
Smíðaði hann þá fyrst gjarð-
ir á stórkerald., síðan stafi og
síðast botninn, en setti ekkert
saman. Var það mjög öndvert
atferli annarra smiða. Fór ími
burt, en er bóndi kom heim,
spurði hann, hver smíðað hefði.
Húsfreyja sagði það gest einn
verið hafa. Fór þá bóndi og
setti saman keraldið og stóð
allt heima og féll svo vel, að
eigi lak dropa. Þá mælti bóndi:
„Mun ég með vissu vita, hver
gestur sá var. Mun smíð þessi
einskis manns færi, nema Tin-
dala-íma, er ég vissi smið bezt-
an, áður en hann hyrfi frá Ár-
nesi, og uggir mig, að ekki hafi
hann þá látizt.“
Barst það síðan út, að ími
héldist þar við á Ströndum.
Skipaði þá Ormur Stranda-
sýslumaður, 1718, að grípa íma.
Er þá sagt, að um 30 Trékyll-
ingar hlypu saman og eltu
hann og ætluðu að kvía hann
af á sjávarhamri. En Imi sá
það fangaráð að varpa sér í
sjóinn ofan. Svam hann svo
langt frá landi, eða hvarf þeim
sjónum, að hann komst undan.
Er nú sagt, að ími væri á laun
með Halldóri prestí í Árnesi,
þar til hann réði honum að
fara á fund Odds lögmanns
Sigurðssonar á Narfeyri og var
með honum þrjú ár, og önnur
þrjú með Ormi sýslumanni
Daðasyni í Bæ á Rauðasandi,
og síðan að Innra-Fagradal í
Dalasýslu. Fara þá litlar sögur
af íma, en talið er að þá hafi
hann smíðað margt fyrir höfð-
ingja þessa, því að hann var
jafnan hinn ötulasti starfsmað-
ur í hvívetna.
En 1726 var á Alþingi höfðað
mál á hendur íma um tindalina,
e.r menn vissu fyrir víst, að var
lifandi og á vist með Ormi
oCaufyar daginn 30. janúar 1960 B R: J Á L B Þ JÓÐ
Fyrir allmörgum árum
skrifaði Sveinbjörn Jónsson
forstjóri grein um hinn nafn-
kunna Tindala-Ima í Tímarit
iðnaðarmanna. Notaði hann
frásögnina síðan sem dæmi-
sögu um þann aðbúnað, sem
hinn ungi iðnaður fslendinga
hefur orðið að sætta sig við,
en jafnframt iðnaðarmönn-
um sjálfum til áminningar.
Ekki hefur stórvægileg
breyting orðið síðan Svein-
björn skrifaði þessa grein.
Sagan sjálf verður alltaf í
sínu gildi, og varnaðarorð
þau, sem aftan við hana var
hnýtt fyrir fimmtán árum,
eiga enn erindi til lands-
manna. FRJÁLS ÞJÓÐ leit-
aði því leyfis hjá Sveinbirni
til þess að birta greinina, og
var það leyfi veitt. Fyrir það
kann blaðið . höfundinum
þakkir.
sýslumanni. Sagt er, að amt-
maður skipaði Jón Hjaltalín,
sýslumann í Gullbringusýslu,
málagarp hinn mesta, að sækja
málið. Var ími sjálfur til varn-
ar, en honum síðar skipaður
málafærslumaður, Jón Þor-
steinsson, klausturhaldari að
austan. Níels Kier lögmaður
hafði dæmt í máli íma á Býjar-
skerjaþingi eftir þingskrá, sem
var 13 blöð í arkarbroti. En
vitnum varð ekki við komið, af
því að málið var 12 ára gamalt.
í lögréttu þverneitar ími því,
er á hann var borið.
Málafærslumaður íma krafð-
ist þess, að Jón Hjaltalín fram-
legði dali þá, er íma var um
kennt. Sýndi hann þá tinplötur
tvær í ríksdalsformi, með bók-
stöfum umhverfis, illa gerð-
um, og óþekkijanlegri myndan
innan þeirra beggja megin.
Krafðist Hjaltalín einnig, að
íma væri dæmd refsing fyrir
landhlaup. Þá sönnuðu þeir Jón
og ími, að hann hefði verið á
vist síðan fyrir 6 árum, fyrst
með Oddi lögmanni og síðan
með Ormi sýslumanni, hefði
hann veitt fálka fyrir Orm og
fært til Bessastaða. Jón Hjalta-
lín taldi íma grunaðan fyrir
ÍJjófnað, er hann strauk í öðr-
íim fötum en hann átti. ími
Ifvað þau hafa verið að láni og
^araði viturlega fyrir sig. Páll
Vídalín og Níels Kier dæmdu
fma sýknan. En þá skaut
Hjaltalín málinu til réttar kon-
ungs. En allt fór á sömu leið,
ög varð ími laus við mál þetta.
Ýmsar sagnir eru til um hag-
leik og harðfengi þessa merki-
lega ævintýramanns. Það hef-
ur verið sagt, að Imi reyndi að
smíða sér fjaðraham úr svana-
fjöðrum og hafði völtur á öxl-
unum. En lítt tókst þetta, þótt
það létti honum mikið hlaup
hans og jafnvel handahlaup.
ími er talinn hafa verið með
Ormi sýslumanni um hríð eft-
ir málalokin 1726. Er ími reri
þá eitt sinn í Bjarneyjum, vildi
hann sækja nafar sinn eða ann-
að smíðatól til Búðeyjar. Stór-
flæði var, og vildi hann ekki
X
feiða að fjaraði, þó að þá mætti
ganga þurrum fótum í eyjuna.
fEfði hann og jafnan sund-
þunnáttu sína. Lagði hann þá
| sundið. En er hann kom miðja
leið, réðst að honum allstór sel-
úr og vildi rífa hann. Tók Imi
þá# það ráð, að hann brauzt um
og gerði busl mikið. Stakk sel-
úrinn sér þá og vildi sækja að
íma neðan frá. En ími stakk
sér líka og buslaði enn meir.
Hræddist þá selurinn, að því er
ími hefur sjálfur sagt. Taldi
hann sig aldrei svo voðalegan
hafa verið staddan eða í meiri
lífshættu komizt en þá. Þó er
sagt, að svo mikil hafi dirfska
hans verið, að úr Búðey synti
hann með nafarinn í munni sér
til lands.
ími fluttist í Húnaþing um
fertugsaldur, kvæntist þar og
bjó á Heggstöðum í Miðfirði.
Átti hann jafnan þröngt í búi,
þótt slyngur þætti, og í hví-
vetna vel látinn. Reri hann
mikið til fiskjar, og er sagt, að
eitt sinn, er hann og margir
aðrir sátu að fiski úti á Hrúta-
firði, að rynni að þeim stór-
fiskavaður mikill. Flýðu allir
sem skjótast í land undan vaðn-
um, nema ími. Hann sat kyrr
sem áður. Hafði hann jafnan
smásteina í bát sínum. Háset-
um hans óróaðist mjög, en hann
beið lags og gætti vandlega
hvalanna. Og er minnst varði
hæfði ími með stéini blásturs-
holu eins hvalsins, er sagður
var reyðarhvalur sextugur. Við
það rann hvalurinn beint á
land í Hrútafirði og varð til
bjargar og arðs, bæði íma og
öðrum. Var svo talið, að allt
lægi dautt fyrir íma, þótt litlu
batnaði búsæld hans. Lagðist
þá það orð á, að hann myndaði
eða steypti peninga, þótt ekki
væri um það í grafgötur geng-
ið sökum fátæktar hans.
Eitt sinn, er ími hafði róið
við annan mann, rak á ofsaveð-
ur, og hrakti þá langt norður í
flóa. Háseti hans dasaðist mjög
og lagðist fyrir. Fékk ími þá
ekki varið bátinn, svo honum
hvolfdi. Drukknaði hásetinn,
en ími hugðist lengja líf sitt
með því að synda áleiðis til
lands, þótt lengra væri þangað
en nokkur maður fengi áork-
að. En þá bjó í Skjaldarbjarn-
arvík Hallvarður Hallsson, vit-
ur maður og mikilhæfur og
kallaður mangfróður. Hann
settist upp þann morgun, er bát-
ur íma fórst, og kallaði, að nú
hefði slys orðið og einhver væri
í voða staddur. Hljóp hann til
sjávar, hratt fram bát sínum
og reri frá landi, en veður var
tekið að lygna. Var sem Hall-
varði væri vísað á íma, þar
honum tók mjög að daprast
sundið, og gat bjargað honum í
bát sinn. Var honum hjúkrað
vel svo að hann hresstist og
fluttist heim að Heggstöðum,
eftir þrjá mánuði. Er sagt, að
ími byði Hallvarði peninga í
bjarglaun, en hann kvaðst ekki
vilja nema skíran málm og ekki
ætlast til launa, það væri eitt
af skylduverkum að bjarga ná-
unga sínum og ætti það ekki til
fijár að vinna.
Framh. á 7. síðu.
Svíneyingasögur
Þegar fjandmn sálaðist
og maðurinn varð óléttur
T öllum löndum eru sagðar sögur um afkáralegt fólk
■* og afglapalegt. Á íslandi urðu Bakkabræður tákn
þessa fólks. I Danmörku eru sagðar Molbiiasögur, en
Færeyingar tileinka Svíneyingum bvílíkar sögur. Auð-
vitað þarf að geta þess, að Svíneyingar standa ekki
öðrum Færeyingum að baki. Eigi að síður getur verið,
að einhver hafi gaman af ofurlitlu sýnishorni af hinum
færeysku Svíneyingasögum.
Á Svíney höfðu aldrei verið
til hestar, og enginn Sviney-
ingur hafði séð slíkt undradýr.
Svo bar það eitt sinn við, að
dauðan hest rak á fjörur þeirra.
Allir, sem vettlingi gátu valdið,
söfnuðust saman í fjörunni til
þess að skoða þetta stóra dýr,
sem sjórinn hafði skolað að
landi, og enginn gat látið sér
til hugar koma, hvers konar
skepna þetta eiginlega var.
Menn störðu forviða á ferlikið
og gátu upp á ýmsu, en þó voru
allir jafnnær. Loks var það
einn öldungúr í hópnum, sem
fann laun gátunnar: Það voru
hófar á skepnunni.
„Fjandinn er þá dauður —
o-jæja, skömmin sú arna,“
sagði hann.
★
Svíneyingur tók sér ferð á
hendur á aðra eyju, og þar sá
hann sér til miklilar furðu
hesta. Hann komst að raun um
að þetta voru mestu merkis-
skepnur. Menn gátu setið á
bakinu á þeim og látið þá
bera sig, og menn gátu flutt á
þeim táðið á völlinn. Hann sá
í hendi sér, að hentugt myndi
vera að eiga svona skepnu.
Þess vegna tók hann að spyrj-
ast fyrir um það, hvernig hægt
væri að koma sér upp hesti.
Lánið lék við Svíneyinginri:
Hann var staddur hjá greiða-
fólki. Það gaf honum fræ, sem
það sagði honum, að hann
skyldi sá, og þá yxi upp af því
hestur. Hann yrði aðeins að
gæta þess að vökva vel staðinn,
þar sem hann sáði því, en bíða
yrði hanri næsta árs, því að fyrr
gæti hann ekki vænzt þess, að
hesturinn kæmi upp.
Svíneyingurinn þakkaði fólk-
inu innilega heilræði þess og
góðfýsi og sneri alls hugar feg-
inn á bátnum sínum heim til
Svíneyjar. Hann gerði sér mjög
tíðrætt um hesta og hestafræ,
þegar heim kom, og lét vel yfir
för sinni. Fólkið á eynni hóp-
aðist kringum hann og hlustaði
lotningarfullt á hann. Svo sáði
hann hestafræinu í viðurvist
granna sinna og vakti yfir blett-
inum af mestu samvizkusemi.
Mörgum öðrum varð líka oft
gengið þangað til þess að huga
að því, hvort ekki bólaði á hest-
inum.
Svo var það loks.einn dag, að
menn uppgötvuðu 1M1 blöð, sem