Frjáls þjóð - 27.02.1960, Blaðsíða 5

FRJÁLS ÞJÓÐ <jCaugardaginn 27.
ebntar
/960-
Þegar um mikilvæg utanrík-
ismál er að ræða, sem ríkis-
stjórn tiltekins lands þykir um
vert að skýra fyrir umheimin-
um eða til þess að réttlæta
vissar aðgerðir, sem gerðar hafa
verið, er ekki fátítt, að hlutað-
eigandi ríkisstjórn láti gefa út
sérstaka skýrslu um málið, svo
kallaða „hvíta bók“ eins og það
er kallað hjá okkur. Raunar eru
slíkar útgáfur kunnari sem
,,bláar bækur“, vegna þess að
þær eiga uppruna sinn að rekja
til hinna svojtölluðu bláu bóka,
sem brezka parlamentið hefur
hlutast.til um, allt frá því 1681,
að gefnar væru út um tiltekin
mál og lagðar fyi’ir þingið. Nafn
sitt bera þær af því, að þær eru
jafnan með bláa kápu, þó get-
ur komið fyrir að slíkar útgáf-
ur séu með hvíta kápu. í fyrstu
voru ’.þéttá utgáfur, sem inni-
héldu milliríkjaskjöl, hagræn-
ar upplýsingar um eina eða
aði'a grein stjórnarfarsins, og
venjulegast hafði sérstök þing-
nefnd undirbúið verkið. Allt
frá því 1835 hafa þessar bækur
einnig verið til sölu fyrir al-
menning. Þjóðvepjar hófu að
gefa út slíkar sérstakar skýrs-
ur um tiltekin mál 1884 og
kölluðu sínar útgáfur „hvítar
bækur“. Síðan hafa aði’ar þjóð-
ir fylgt á eftir og tilsvarandi
skýi’slur frá frönsku stjórninni
kallast „gular bækur“.
Á Spáni og í Austurríki eru
slíkar útgáfur rauðar, einnig
eru amei’ískar stjórnai’skýrslur,
sem snerta einungis millix-íkja-
mál rauðar.
Japanir og Danir hafa sínar
skýrslur með grárri kápu.
Ástæðulaust er að gei’a frek-
ai’i grein fyrif lit stjórnar-
skýrslna hinna ýmsu ríkja, en
auk Þjóðverja og okkar, er mér
óhætt að fullyrða, að Norðmenn
og Sviar hafa kápuna á sinum
skýrslum hvítar og gefa því út
hvítar bækur.
Ái'ið 1931 hlutaðist ríkis-
stjórnin til um tvær útgáfur sem
sem telja má fyi’stu íslenzku
hvítu bækurnar, sú fyrri
„Skýi’slur um nokkrar fi'am-
kvæmdir ríkisins 1927—1930
hafði hvíta kápu og varð al-
kunn undir nafninu „Verkin
tala“, og var hún gefin út af
atvinnumálaráðunevtinu. Sú
síðari var gefin út sama ár að
tilhlutan ríkisstjórnarinnar,
eins og fram var tekið á káp-
unni, sem raunar var blá, og
hét hún „Nokkrar skýrslur og
dómar“.
Frá þeim tíma hafa
hvítar bækur verið gefnar út
allt fram til þess, að ísland
hafði fært út landhelgi sína í
4 mílur, enda átti ísland ekki
í miklum orðaskiptum við aðr-
ar þjóðir né þurfti það að rétt-
læta neinar sérstakar aðgerðir
gagnvart umheiminum.
veruleg gréin háfi verið gerð
fyrir þessum hvítu bókum, og
er mér ljúft að verða við til-
mælum Frjálsrar þjóðar, og
gera nokkra grein fyrir öllum
hinum fimm hvítu bókum. —
Vissulega hefði verið eðlilegt
að hinar íslenzku hvítu bækur
hefðu einnig verið gefnar út á
islenzku, þar sem greinilegt er,
að þær eru samdar á því tungu-
máli og sjálfsagt að þjóðinni
væri gefinn kostur á að fylgj-
ast með því máli, sem hún læt-
ur sig svo miklu vai'ða.
Fyrsta hvíta bókin.
Fyrsta „hvíta bókin“, „The
icelandic efforts for fisheries!
fiskveiðilandhelgina íslenzku.
Hinni sögulegu sérstöðu ís-
lands er sem næst gerð engin
skil og fljótt farið yfir sögu,
þegar fjallað er um tímabilið
1901—1951, þegar samning-
urinn um 3ja sjómílna fisk-
veiðilandhelgi var í gildi, en á
því tímabili voru gerðar ítrek-
aðar tilraunir til þess að fá
landhelgina stækkaða,
Þá er t. d. ekki sagt frá dóm-
um hæstaréttar 1931 né þátt-
töku íslands í Haagráðstefnunni
um landhelgismál, en þar hélt
fulltrúi íslands, Sveinn heitinn
Biöi'nsson, sendiherra, síðar foi'-
séti, fram 16 sjómílna landhelgi.
Fjórði hluti verksins er um
íslendingar telja sig eiga í þessu
mikilvæga máli.
í grein um hina fyrstu hvítu
bók, í Tímariti lögfræðinga 1955
fórust mér orð á þessa leið:
„Þótt hin hvíta bók geti orðið
málstað íslands að einhverju
liði, þá hefði hún getað gert
meira gagn, ef hún hefði verið
betur unnin og hætt er við því,
eins og hún er úr garði gerð, að
hún geti auðveldlega oi’ðið ís-
lenzku þjóðinni til óþurftar,
þegar hún fer að gera tilkall- til
síns forna réttar. í þessu sam-
bandi má benda á það, að höf-
undur bókarinnar hefur haslað
sér völl einmitt á þeim vett-
vangi, sem brezku útgei'ðar-
,2)r. CjLmníauaitr' J^órcí,
aróon.
Hvítar bækur
og landtielgismáli!
conservation“ kom út tveim ár-
um eftir að fiskveiðilandhelgi
var færð út í fyrra sinn og
löndunarbann Breta hafði stað-
ið í tvö ár.
Hefði mátt búast við að þar
væru birt gögn þau, sem hinir
ei'lendu sérfi’æðingar fengu í
hendur til athugunar í sam-
bandi við aðgerðirnar í land-
helgismálinu, en svo var þó
ekki.
Það vekur jafnan athygli þeg-
ar rikisstjórn gefur út „hvíta
bók“ um tiltekið mál og er þá
jafnan vel til verksins vandað
og leitast við að láta allt koma
þar fram sem máli skiptir. Frá
því að ríkisstjói-nin gaf út fyrstu
hvítu bókina varðandi friðun-
araðgefðirnar frá 19. marz 1952,
hafa verið gefnar út þi'jár bæk-
ur til viðbóíar. Bi'ezka stjórn-
in hefur hins vegar aðeins gef-
ið út éi'na „hvíta bók’* uni mál
Bókin skiptist í sjö megin-
kafla.
í fyrsta hluta hennar, inn-
gangi, er gerð grein fyrir ástæð-
um fyrir útgáfu bókai’innar.
Annar hluti verksins er helg-
aður því hve mikilvægar fisk-
veiðarnar eru íslenzku þjóðinni
og hefði þar mátt tína til margs
konar gögn allt frá því að hol-
lenzka stjórnin deildi við
dönsku stjórnina um landhelgi
íslands á árunum í kringum
1740 — og hefði mátt sýna
fram á það, á fleiri en einn veg,
með ljósum rökum hve mikið
engar | ,gienzka þjóðin á undir því að
búa ein að fiskimiðum sínum,
en þessi hluti verksins er harla
efnisrýr og einungis miðaður
við allra síðustu tíma, þ. e. a.
s. um hlutdeild fiskafurðanna í
útflutningnum.
Þriðji hluti verksins ber fyr-
irsögnina „íslenzka fiskveiði-
lögsagan". Óljóst er hvað felast
á í því heiti og er það villandi.
Hefði verið öllu nær að kaflinn
hefði heitið „íslenzka fiskveiði-
landhelgin“, því þar er vikið
nokkrum orðum að sögu land-
helginnar. Þar tekst þó svo til
að íslenzka fiskveiðilandhlegin
er ranglega bendluð við hina
svokölluðu skandinavisku í’eglu
um fjögurra mílna landhelgi
og því haldið fram, að þeirri
reglu hafi verið beitt varðandi
ið sem- svax' við hinni fyrstS' íafi’ÖKélgi' íslands, á síðari
hvítu bók íslenzku ríkisstjórn-
arinnar.. . -•
Mér er ókúnnúgt úm, að nein
helmingi 19. aldár, sem er áí-
rangt, þyí aldrei hafa v.erið nein
slik ákvæði í gildi varðahdi
aðgerðirnar fi'á 19. marz 1952
og er sá kafli aðallega byggður
á skýrslum Breta um auknar
fiskveiðar hér við land.
Fimmti hluti verksins var
helgaður löndunarbanninu við
Breta og hefði sá kafli þurft að
vera þung ákæra á hendur
Bretum, en á það virðist vanta
nokkuð. Þar hefði t. d. átt að
geta um t.ión íslendinga á mönn-
um og skipum við fiskflutninga
til Bretlands á stríðstímanum o.
fl.
Sjötti hluti bókarinnar fjall-
ar um þjóðaréttarlegu hlið máls-
ins og er þar stuðzt við dóm al-
þjóðadómstólsins í Haag í deilu-
máli Norðmanna og Breta og
að því leyti er það bezti hluti
hvítu bókarinnar.
Það er athyglisvert, að í þeim
kafla er viðurkennt að grunn-
línurnar frá 19. marz 1952 hefðu
mátt liggja töluvert utar, eins
og ég benti á skömmu eftir að
afmörkunin var gei'ð. Hins veg-
ar eru engar ástæður tilfæi'ðar,
hví vér treystumst ekki til að
halda fram óskoruðum rétti
vorum í því efni.
Afleiðing þessarar viður-
kenningar varð líka sú, að á Al-
þingi næsta ár á eftir var flutf
tillaga til þingsályktunar um
að friðunarsvæðið vei'ði stækk-
að í samræmi við þann rétt, er
„hvíta bókin“ telur okkur. Síð-
ar voru fluttar breytingartillög-
ur við þá tillögu og stóðu 15
þingm. úr öllum þingflokkum
að því. Hefðu tillögurnar náð
fram að ganga á þinginu, hefði
sárrflítill hluti grunnlínunnar
frá 1952 staðið óhaggaður, en
því miður varð svo ekki. Og
svo illa tókst til, að þegar fisk-
veiðilandhelgin var færð út í 12
mílur, var ekkert tillit tekið til
þessara tillagna.
í sjöunda hluta verksins sem
heitir niðurstöður, er í fáum
orðúrn dregið saman hvern rétt
mennirnir vilja helzt bei’jast á.
Allt er einskorðað við tillit til
fiskveiðanna, og algjörlega lát-
ið liggja í láginni, hvaða aðili
eigi siðferðilegan og lagalegan
í’étt til fiskimiðanna, og það
þótt íslenzka þjóðin hafi talið
sér þann rétt frá upphafi, enda
þótt hún hafi ekki verið þess
umkomin að vei'ja hann. Varla ; gi'einina í svigúrn.
inni dottið í hug, að Víkisstjóm
fullvalda ríkis spyrji hana leyf-
is um aðgerðir, sem einungis
taka til þess yfirráðasvæðis þess
ríkis, sem hlut á að rnáli.
í 3ja lið segir:
„Reglugerðin útilokar erlenct
fiskiskip algjörlega frá stórum
úthafssvæðum,þar sem togarar
Breta og nokkurra annara þjóða
höfðu fiskað í meira en hálfa
öld.“
Hér fara Bi'etar svo langt sem
þeir frekast mega. Forna land-
helgi fslands kalla þeir „úthaf“,
en gleyma þvi að hugtakið „út-
haf“, „high seas“, tekur til haf-
svæðis, sem er svo fjarri laridi,
að ekki sjáist til lands, en það
átti alls ekki við um friðunar-
línuna, hins vegar um yztu
möi'k hinnar fornu landhelgi ís-
lands.
Loks er sú staðhæfing fui'ðu-
leg, að Bretar eigi einhvém
sögulegan rétt til fiskveiða. í
form'i landhelgi íslands. Með
samningum frá 1901 var þeim
veittur slíkur réttur, _ sem þeir
áttu ekki fyrir. Uppsegjanleg-
ur samningur getur ekki skapað
hefð, því er fjarstæða að halda
slíku fram, en það hafa Bret-
ar iðulega gert síðan og tala
um „sögulegan rétt til fisk-
veiða.“
Þeir virðast þá gleyma því,að
íslenzka þjóðin hefur frá upp-
hafi vega talið sig eiga miðin
umhverfis landið og ákvæði uin
16 sjómílna landhelgi eru meifa
en 300 ára gömul.
í 4. lið segir svo m. a.:
„í orðsendingu til íslenzku
ríkisstjórnarinnar, dags. 2. m’aí
og 18. júní 1952, mótmælir rík-
isstjórn hennar hátignar kröf-
um íslenzku ríkisstjórnai'innár
um fjögurra mílna takmörk.<£
En því er skotið inn í máls’-
að ríkisstiávn
hennar hátignar hafi ekki bof-
ið á móti slíkum kröfum Norð*-
manna, með því að hún taldi
þær í’éttlætanlegar á sögulegum
forsendum.
Er þessi liður brezku greinar-
gerðarinnar athyglisverður óg'
mjög mikilvægur, einmitt vegna
viðurkenningar á hinum sögu-
lega rétti. Og í því sambandi ér
Það hefði verið höfuðnauð- : athyglisvert, að Norðmenn telja
4 sjómílna fiskveiðiland-
er vikið orði að landgrunns-
kenningunni; og í stað þess að
fjalla um 16 sjómílna land-
helgina, eyðir höfundur oi’ku
að ræða skandinaviska fjög-
ura mílna regluna, og endurtek-
ur þá vítavei'ðu fjarstæðu, að
sú regla hafi verið í gildi um
landhelgi íslands fyi'ir 1901.
syn að láta koma skýrt fram í j s£r
umræddri hvítu bók, að með
aðgerðunum frá 1952, var alls
ekki verið að marka framtíðar-
helgi frá því 1745, en ákvæði í
íslenzkum rétti um 16 sjómílná
landhelgi eru frá því í byi'juri
landhelgi íslands, heldur var j 17 aldar og hafa verið endur-
jtekin frá þeim tíma, 1631 ög
joft síðan og aldrei beinlíms
úr gildi, t. d. taldi Al-
einungis um friðunaraðgei'ðir
að í'æða innan fiskveiðiland-
helgi íslands, sem samkvæmt j numin
gömlum lagaboðum er
mílur.
16 sjó-jþingi þau vera í gildi 1869.
í 3. kafla brezku gi'einargerð-
arinnar er fjallað um áhrif
Brezka greinargerðin. j verndarrá.ðstafananna frá fiski-
Svo sem við mátti búast gaf | fræðilegu sjónai’miði og skál
brezka stjórnin út greinargerð jekki f ’ölyrt um hann hér, en
eða hvlta bók til andsvai’s jþar
þeirri íslenzku. í brezku grein-
argerðinni kennir margra grasa
og skal hór aðeins drepið á það
helzta.
í 2. lið segir svo:
„Ríkisstjórn íslands hafði áð-
ur tilkynnt ríkisstjórn hennar
hátignar fyrirætlanir sínar al-
mennt, en ráðgaðist ekki við
hana um eðli og umfang hinna
nýju takmai'kana.“
Þessi eina setning kemur svo
gi'einilega upp um hinn ríka ný-
lendukúgunarhugsunarhátþsem
Bretum hefui' verið svo tainur,
ekki sízt í þessari deilu.
Hvéi-nig gat brezku- stjórn-
er bent á að breytileiki
klaks geti hafa haft áhrif til
aukinnar fiskveiði.
í 30. lið greinargerðarinnai'
brezku, er fjallað um hve á-
hrifarík ákvæði um möskva-
stærð botnvörpunnar séu til
verndunar ungviðinu en þó ér
alkunna, að þær ráðstafanir era
harla gagnslitlar.
í 43. lið gi'einargerðarinnar
er gerð ákaflega seinheppruð
tilraun til þess að færa sér í nyt
ummæli hr. Sveins heitins
Björnssonar, er hann viðhafði
á Alþjóðafundinum í Haag 1930,;
sem rri.'a. fjallaði um landhelg-
ismál. Bretar virðast gleynsá.
Framh. á 6. síðu. \