Frjáls þjóð - 09.07.1960, Blaðsíða 4

; frjáls m
' Útgefandi: Þjóðvamarflokkur íslands.
j Ritstjórar: Ragnar Arnalds,
Gils GuÖmuridsson, ábm.,
Framkvæmdastjóri: Kristmann Eiðsson.
I Afgreiðsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
Askriftargj. kr. 12,00 á mán. Árgj. kr. 144,00, i lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
íslenzkur málstaður
Ekki alls fyrir löngu ræddust við í ríkisútvarpinu tveir
þjóðkunnir menn, skáldmæltur klerkur austan úr sveit
og fréttamaður í höfuðborginni, ættaður úr Vesturbænum.
Umræðuefni þeirra var heimspólitík, einkum í ljósi þeirra
atburða, sem þá höfðu nýlega gerzt, njósnaflugs Bandaríkja-
manna irin yfir rússneskt land og Parísarfundar. stórveld-
leiðtoganna, sem fór út um þúfur á fyrsta degi. Naumast
gátu þetta rökræður heitið, en báðir gerðust viðmælendur
brátt töluvert æstir og vörpuðu fram fullyrðingum hvor í
kapp við annan. Hefðu hlustendur ekki vitað deili á ræðu-
görpum þessum, myndi fáum hafa blandazt hugur um,
að þar leiddu saman hesta sína berserkir frá tveim mestu
hérveldum heims, Bandaríkjunum annars vegar og Ráð-
stjórnarríkjunum hins vegar. Annar taldi allt harla gott,
sem Bandaríkjamenn gerðu; frá Rússum einum stafaði hið
illa. Hinn átti naumast nógu fjálgleg orð til að lýsa friðar-
vilja og dáðum leiðtoganna í austri; frá hans sjónarhól var
böl mannkynsins eins og það lagði sig vestrænnar ættar.
Hvorugum þessara manna virtist hafa flogiö í hug að smá-
þjóð eins og íslendingar ættu um neitt annað að veija en
iáta hnýta sér aftan í stríðsvagn annars tveggja, hins aust-
ræna eða vestræna herveldis.
Fyrír Uin það bil tveimur árum sendi þjóðkunnur rithöf-
undur, sem staðið hefur utan við stjórnmáladeilur,
rikisútvarpinu erindi til flutnings. Erindi þetta var ágætlega
samið, hógværlega orðað og áreitnislaust með öllu. En þar
var túlkuð sú skoðun og studd þjóðernislegum og siðferði-
legum rökum, að langvarandi herseta fæli í sér mikla hættu
fyi'ir smáþjóð.
Útvarpsráð lét erindi þetta liggja óafgreitt mánuðum
saman. Því var ekki hafnað, en hins vegar fékkst ekki
samþykkt að heimila höfundi flutning þess. Það sjónarmið,
sem þar var lögð áherzla á, virtist ekki eiga að berast til
eyrna islenzkra hlustenda á öldum ljósvakans.
Með hliðsjón af þessu dæmi, sem þó er hvergi nærri
einstakt í sinni röð, virðist næsta einkennilegt á hvern
hátt ríkisútvarpið sýnir frjálslyndi sitt, þegar það heimilar
loks umræður um utanríkismál. Hið bandaríska sjónarmið
á að vísu marga stuðningsmenn hér, og hafa ýmsir þeirra í
krafti embætta sinna misnotað útvarpið gegndarlaust við
margvísleg tækifæri. Ómengaður amerískur hernámsáróður
er því engin nýjung á þeim bæ, enda gleymdist ekki að sjá
fyrir honum að þessu sinni. Hið rússneska viðhorf, sem á
hér þó formælendur langtum færri fékk og í umrætt skipti
að eiga sinn fulltrúa, dyggan og sanntrúaðan, við hljóð-
nemann. En íslenzka stefnan átti engan formælanda á mál-
þingi þessu. Má þó útvarpið vita það, að talsmenn hennar
eru margir, og þá er að finna í öllum stjórnmálaflokkum,
hversu mjög sem forustumenn sumra þeirra reyna að berja
hana niður.
T^að hefur orðið hiutskipti ýmissa þjóða é undanförnum
árum, að búa við hernám og margs konar íhiutun fram-
andi stórvelda um málefni sín. Öilum hefur þessum þjóð-
um verið sagt, að hernámið sé í þágu mannfélaghugsjónar,.
og því yrðu þær jaínvel að fórna siálfstæði sínu og frelsi
á altari hennaf. Hvarvetna í slikum löndum eru til menn,
sem láta afstöðu sína mótast af hug sínum til þess stór-
veldis, sem að hernáminu stendur. Þjóðernistilfinning slíkra
manna er slævð. Viðhorf þeirra mótast af annarlegum sjón-
armiðum.
En víðs vegar um heim er barátta gegn hernámi og hern-
aðaranda háð af mönnum, sem ekki hafa fengið glýju í
augu við að horfa á átök þeirra stórvelda,' sem reyna nú að
skipta-heiminum í tvær fjandsamlegar fylkingar. Sem betur
fer eru þeir margir — og fer stöðugt. fjölgandi, sem for-
dæma hernaðar- og hernámspólitík, hvort sem hún á upp-
tök sín í austri eða vestri. Þeir gera sér Ijóst, að erlend
herseta er þáttur i togstreitu Bnndaríkjamanna og Rússa
og m. a. ráðstöfun af þeirra hálfu til þess, að fyrstu stór-
átök í hugsanlegri styrjöld verði sem fjærst löndum þeirra
sjálfra, svo að geigvænlegasta tortímingarhættan beinist að
öðrum en þeirra eigin þjóðum.
Allir íslendingar, sem gera sér þetta Ijóst, eiga að geta
tekið heils hugar og einum rómi undir kröfuna um uppsögn
herstöðvasamningsins við Bandaríkin. Með því gex-a þeir
tvennt í senn: Leggja fram sinn skerf til að bægja voðanum
frá eigin dyrum og styðja eftir megni kröfuna um afvopnun
og alheimsfi'ið.
Fáar þjóðir munu jafn
háðar utanríkisverzlun og við
íslendingar.
Ef við hugsuðum okkurjrað
skyndilega yrðu þessi veizl-
unai'viðskipti stöðvuð, getur
engum blandast hugur um,
að innan tíðar mundi komið
hér það ástand, sem annað
tveggja yrði kallað hallæri,
eða neyðarástand. Allar
framfarir efnahags og at-
vinnulífs mundu stöðvast svo
að segja samstundis, og
menningarfi-amfarir og
menning mundi litlu síðar
háð sömu þróun.
Ég nefni þetta til að bregða
upp svipmynd af því, hve al-
varlegur þ'ittur utanríkis-
verzlunin er í tilveru þjóðar-
innar, og hve mikið getur
verið í húfi, að þar sé hið
bezta á öllu haldið.
Fiskur
og gagnrýni.
Nú er utamúkisverzlun
okkar yfirgnæfandi háð fiski
og verzlun með fisk og fisk-
afui'ðir.
Svo að segja allt, sem við
þurfum að kaupa frá útlönd-
um til framfara og bærilegs
lífsviðurvæi-is, gi’eiðum við
með fiski og fiskafurðum.
Það er því þegar ljóst, hver
lífsnauðsyn þjóðinni er, að
þar sé haldið á öllum mál-
um af þvílíkri snilld, og með
slíkum yfirburðum bæði til
orðs og verka, að þar falli
aldrei á blettur eða hrukka.
Það er þá jafnljóst, hvað
þjóðina vai'ðar það miklu í
heild, og hvern þjóðfélags-
borgara sérstaklega, að til-
vei'u okkar sem menningar-
þjóðar sé ekki stefnt í voða
með þekkingarleysi, sóða-
skap eða lágkúrulegum
gi'óðasjónarmiðum í þeim
málum, sem snerta fiskveið-
ar, fiskverkun og fiskútflutn-
ing.
Mér er stórlega til efs, að
þjóðinni sé á nokkru öðru
sviði þjóðlífsins jafn brýn
nauðsyn á, að öllum gáttum
og gluggum sé haldið opnum
fyrir allri gagnrýni og ein-
mitt því, sem hér að framan
er greint.
Bíaðaskrif
og refsivöndur.
Þó hefur verið svo langa
hríð, að minna hefur verið
skrifað um þessi mál á opin-
berum vettvangi en flest eða
öll önnur, og það sýnu ó-
merkilegri mál.
Veit þó hvert mannsbarn í
landinu, sem komið er til vits
og ára, að einmitt í þessum
málum hafa gerzt hlutir, sem
ekki máttu gerast, og at-
burðir, sem vai'ðað gátu öilu,
að svo harðlega væru gagn-
rýndir, að ekki yrði bótalaust
þalað, að þeir endurtækju
sig hvað eftir annað.
En eínmitt hér hefur öllu
verið svo vísdómslega komið
fyrir af áhrifamiklum lands-
feðrum, að varla hefur mátt
birta opinberlega rökstudda
gagnrýni um meðferð á fiski
og fiskverzlun, svo að það
væri ekki flokkað undir land-
ráð, tili-aunir til að spilla
fyrir eða eyðileggja erlenda
markaði landsmanna og
fleira áþekkt. Hafa þeir, sem
slíkt leyfðu sér átt vofandi
yfir höfði sér mjög þunga
sektardóma eða vása fangels-
isvist
Þannig hefur verið litið á
það alvarlegri augum að
segja frá óhæfum verkum í
þessum efnurn, og tekið ó-
mildilegar á því, en hinu að
fremja vei'knaðinn sjálfan.
Bergur Sigurbjörnsson.
frá voða. Ekkei't slíkt gerðist
þó, og ekkert stáss var gert
með Gooley-skýi'sluna, enda
mun hún nú rækilega ryk-
fallin.
Heilagar kvr.
Það er kunnugt, að í Ind-
landi er kýrin heilagt dýr
sem ekki má blaka við, er„da
hafa kýrnar þar í landi löng-
um étið mannfólkið út á
gaddinn,svo að það hefur
hrunið niður úr hungi'i.
Hér á landi hefur fisk-
vinnsla og fiskútflutningur
að mörgu leyti verið eins
konar heilög kýr. Allt hefur
þar vix-zt leyfilegt og sjálf-
kagt. Þó að sóðar og sauðir
(SOS) hafi jafnvel ráðið
lögum og lofum í þeim mál-
um„ hefur ekki mátt við
þeim stugga, ef þeir aðeins
voru nægilega „stórir grip-
ir“. Fámennir hópar hafa
fengið fullkomna einokunar-
aðstöðu í útflutningsvei-zlun-
inni fyrir tilstilli hins opin-
sos
í fiskvinnslu-
Be
Veit ég þó í sannleika fátt,
sem fremur verðskuldaði
tukthúsun en það, að koma
í vei'ki óorði á íslenzka
framleiðslu erlendis.
Cooley skýrslan.
Eitt íslenzkra blaða hefur
FRJÁLS ÞJÓÐ að marki
haldið uppi umræðum og
gagnrýni í þessum efnum,
þrátt fyrir málshöfðanir og
síreiddan refsivönd.
Ugglaust má rekja það til
gagnrýni blaðsins, að feng-
inn var hingað til lands fyr-
ir nokkrum árum amerískur
sérfræðingur, Cooley að
nafni, til að í'annsaka ástand-
ið í fiskvinnslumálum okkar
og horfur í fisksölumálum.
Cooley þessi, sem vafalaust
hefur borið sérfræðingsheiti
sitt með sóma, lét sér aldrei
slíku vant ekki nægja veizl-
ur og „kokkteilboð“, heldur
kynnti sér í raun það, sem
hann átti að rannsaka. Að
því loknu samdi hann ýtar-
lega álitsgerð um málið.
Er skemmst frá því að
segja, að Cooley gerði enga
tilraun til að draga fjöður yf-
ir það „dólgasiðferði“, sem
hér ríkti um flesta fram-
leiðsluhætti í matvælafram-
leiðslu okkar til útflutnings.
Hann lýsti einnig alveg af-
dráttarlaust, hvernig litið
var á íslenzkar fiskafurðir á
mikilvægum mörkuðum er-
lendis, sem hann hafði tæki-
færi til að kynna sér.
Nú.hefði mátt ætla, að ís-
lenzkir landsfeður og valda--
menri skildu neyðarkallið
þegar það kom frá erlendum
sérfræðingi, en ekki ein-
göngu frá innlendum nöldur-
seggjum, og brigðu hraðár
við en nokkru sinni til að
bjarga utanníkisverzluninni
bera, án þess að rikisvald-
ið hefði nokkui’t viðhlítandi
eftirlit með starfsemi eiixok-
unarhi'inganna.
Almenningur hefur misk-
unnai’laust verið skattlagður,
beinlínis í þágu stærstu fisk-
vinnslustöðvanna og einok-
unarhringanna, sem höfðu
aðstöðu til að skammta út-
gerðinni svo lágt vei’ð fyrir
fiskinn upp úr sjó, að þar
hlaut að verða um hallarekst-
ur að ræða.
Og það dæmalausasta í því
sambandi er það, að engin
rannsókn hefur verið gerð á
því, hvort ekki væri fært að
greiða bátum og togurum
hærra verð.
Ódýru lánsfé hefur verið
dælt viðstöðu- og hömlulaust
í algjöi’lega glórulausa og
skipulagslausa fjárfestingu í
fiskvinnslustöðvum, eiris og
Ijóslega kemur fram i erindi,
sem Már Elísson, hagfræð-.
ingur hjá Fiskifélagi íslands
Frjáls þjóð ~ Laugardaginn $. júlí 1960