Frjáls þjóð - 30.07.1960, Blaðsíða 4

frjáls m

Ctgefandi: Þjóóvarnarflokkur Islands.
Ritstjórar: Ragnar Arnalds,
G-ils G-uÖmundsson, ábm., ■
Framkvæmdastjóri: Kristmann Eiðsson.
Afgreiósla: Ingólfsstræti 8. — Simi 19985. — Pósthólf 1419.
Askriftargj. kr. 12,00 á mán. Argj. kr. 144,00, í lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.

Samvinnuhreyfingin
■¥7"arla hefur verið rætt um annað meira manna á milli
" undanfarna daga en rannsóknina á gjaldeyrisskilum
Oliufélagsins og aðild SÍS að þeim málum. Það er eðlilegt,
að mál þetta vekji athygli, þar sem hvorttveggja er, að
hér er á ferðinni umfangsmesta mál sinnar tegundar, sem
tekið hefur verið til rannsóknar hér á landi, og hlut eiga
að máli félagssamtök, sem almenningur ætlast til að sýni
meiri þegnskap og heiðarleika en fyrirtæki óvalinna fjár-
plógsmanna.
Tl/Iorgum samvinnumanni mun vera þung raun að sjá fé-
lagssamtök sín dregin í dilk með fyrirtækjum ófyrir-
leitnustu fjárplógsmanna eins og nú hefur verið gert. Á
fyrstu árum samvinnufélaganna hefði fáum þótt trúlegt, að
þessi yrðu örlög þeirra ínnan svo skamms tíma. Vissulega
ríkti þá andrúmsloft hærri hugsjóna innan þessara sam-
taka. Þá var samhjálp og heiðarleiki sett ofar auðhyggju
og braski. Samband íslenzkra samvinnufélaga átti lengi
því láni að fagna að hlita forystu manna, sem enginn vændi
um brask né yfirtroðslur við lög. Þessir menn litu á störf
sín fyrst og fremst sem þjónustu við fólkið og ræktu hlut-
verk sitt af fyllstu trúmennsku. Á þeim árum viðurkenndi
löggjöfin einnig sérstöðu samvinnufélaganna, með því að
láta önnur lög gilda um skattlagningu þeirra en skattgreiðsl-
ur annarra verzlunarfyrirtækja til hins opinbera.
Jk síðustu árum hefur orðið breyting á starfsháttum SÍS.
Nýir menn hafa hafizt þar til valda og andi hermangs-
siðferðis hefur sett svip sinn á viðskiptalífið í landinu.
Á einum aðalfundi SÍS, sem haldinn var í þann mund,
sem Sambandið var að seilast til hermangsins á Keflavík-
urflugvelli, hreyfðu nokkrir fulltrúanna því, að ekki væri
æskilegt að Samband íslenzkra samvinnufélaga tæki þátt
í þeim dansi, sem þar væri stiginn. Töldu- þeir óviðeigandi,
að Sambandið gerði sér niðurlægingu þjpðarinnar að fé-
þúfu og vitnuðu í þá fornu íslenzku alþýðutrú að engin
blessun fj'lgdi illa fengnum auði. Þáverandi ráðamenn sögðu
þetta hina mestu firru. Töldu að hér væri sá hvalur rekinn
á fjöru, sem allir yrðu af að skera og að. þeir bitar, sem
SIS kynni að láta sér úr greipum ganga, mundu aðeins lenda
til annarra óverðugri. Hálfblindaðir glýju hermangssiðferð-
is féllust margir, sem voru í eðli sínu einlægir samvinnu-
menn, á þessi rök, og SÍS hóf dansinn með dóltur- og dóttur-
dótturfyrirtækjum sínum, oft í hinum vafasamasta félags-
skap. Árangurinn hefur verið að koma fyrir almennings-
sjónir þessar'síðustu vikur. Þjóðinni hefur verið sýnt hvern-
ig þessi viðskipti, með sínum sérstöku háttum, hafa orðið
undirrót lögbrota og óheiðarleika og hvernig samvinnufé-
lögin eru orðin vegna þessa mangs, stærsti sakborningur
þjóðfélagsins.
Saga þessara mála er vissulega lærdómsrík fyrir þá, sem
trúa því að hermangið sé eitt helzta bjargræði þjóðarinnar.
TlyTikið hefur verið rætt undanfarið um sekt eða sakleysi
einstakra manna í sambandi við þessi mál. Hér skal
ekki gert lítið úr sök þeirra, sem mótað hafa hina nýju
stefnu SÍS, en 'rétt er þó að hafa ií huga, að hér eru fleiri
sekir. Bóndinn í Flóanum, sjómaðurinn á Eskifirði og verka-
maðurinn á Akureyri eru einnig sekir. Samband íslenzkra
samvinnufélaga er stofnun þessara manna og arfleifð. Þeir
hafa gert SÍS að því stórveldi, sem. það er í dag í íslenzku
efnahagslífi, og það er þeirra. að gæta þess að samtökin
drafni ekki niður í pytti brasks og hermangs. Þessir menn
hafa nú ástæðu til að drúpa höfði með blygðun.
TTér þýðir þó ekki það éitt að sakast .um orðinn hlut.
Frægum íslenzkum kvenskörungi varð að orði, er
hún frétti að maður hennar væri veginn af erlendum kaup-
möngurum: „Eigi skal gráta Björn bónda, heldur safna
liði.“ Þessi orð mættu íslenzkir samvinnumenn nú taka sér
í munn. Þeir þurfa vissulega að safna liði og reka af hönd-
um sér brasksjónarmiðin og hermangshugsunarháttinn, sem
of lengi hefur mótað stefnu SÍS. Ef „olíúmálið“ verður
til þess að sú hreingerning fari fram yrði það til mikillar
blessunar fyrir samvinnuhreyfinguna.
íslenzkri alþýðu er það mikil nauðsyn að gera samvinnu-
félögin aftur að því sóknarvopni, sem þau voru í barátt-
unni fyrir efnalegu lýðræði í landinu.
Aðalpersónan í - hinni •
nýju - skáldsögu Halldórs -
Kiljans Laxness, Paradísar-
heimt, er Steinar bóndi á
■ Steinum undir- Steinahlíð-
um. Ekkí fer það milli mála,
að Steinar ber um margt
svipmót Eiríks bónda Olafs-
sonar á Brúnum og lendir í
ýmsum hliðstæðum ævin-
týrum. — FRJÁLS ÞJÓÐ
birtir af bessu tilefni kafla
úr hinni ágætu ferðasögti
Eiríks. Segir þar frá för hans
á konúngsfund til að „sjá
þann rauða“ og gefa Valdi-
mar prinsi koffortið góða, en
á loki þess voru 9 tappir og
þurfti 15 handtök til að Ijúka
því upp.
Nú hfefi ég skýrt frá öllu
því markverðasta, sem fyrir
mig bar í þessari för minni;
en á nú eftir að geta þess, að
konungur og Valdimar prins
buðu mér að koma á sinn
fund, og hvernig það kom til
í Kaupmannahöfn, er ég var.
þar.
Og byrja ég þá fyrst á því,
er konungur og prins Valdi-
mar komu til íslands sumarið
1874 og ferðuðust til Geysis.
Þá varð ég fyrir því hlutfalli,
ásamt öðrum fleirum, að fara
héðan úr Rangárvallasýslu
með hesta, er léðir voru til
konungsfararinnar, og var
mér af sýslumanni H. E.
Johnson á Velli falin á hend-
ur yfirumsjón þeirra.
Æ
Morguninn, sem konungur
byrjaði ferð sína úr Reykja-
vík til Geysis, voru kallaðir
af okkur Rangæingum marg-
ir hestar til reiðar handa
konungsfylkingunni, hvar á
meðal var rauður hestur, sem
ég átti sjálfur, og voru látin
á hann reiðtýgi Valdimars,
því þeim leizt bezt á hann í
hópnum. Hann var vel vak-
ur og þá 8 vetra gamall, og
hafði ég alið hann upp, og
var hann mjög þægilegur.
En þegar við komum upp
d Seljadalinn, bar svo til, að
ég reið nálægt Valdimar, svo
hestar okkar, sem við riðum,
hneggjuðu hvor upp á ann-
an. Yrti Valdimar þá á mig
blíðlega um þetta. Sagði ég
honum þá, að ég ætti báða
hestana. Hann raupaði þá af
þeim rauða, er hann sat á,
hvað hann væri góður hest-
ur. Upp frá þessu þekkti
hann mig og vék jafnan
kunnuglega að mér á eftir,
enda var ég svo heppinn, að
geta aftur síðar í förinni gef-
ið honum góðan þorstadrykk
í hita miklum, er við fórum
til baka, á Laugardalsvöll-
um, en sem ég þó varð að
taka borgun fyrir af hans
eigin hendi.
Daginn eftir að við kom-
um til Reykjavíkur úr þess-
ari för gekk ég þar einn á
götu. Hittist þá svo á, að ég
maetti þar konungi og Valdi-
mar, og heilsuðu þeir mér
með þægilegu viðmóti, og
segir Valdimar þá við mig,
hvort ég vRji ekki selja sér
þann rauða hest, en ég sagð-
ist vilja gefa honum hann.
Valdimar segir þá ekkert, en
konungur tók þá til orða og
segir: „Ekki viljum við hann
gefins“. Þá segi ég: „Þér
skuluð þá fá hann keyptan“.
—„Hvað skal hann þá
kosta?“ segir kpnungur. Ég
sagði: 60 dali. Þá segir kon-
ungur, að ég skuli köma upp
í landShöfðingjahús kl. 4 e.
m. og taka á móti andvirð-
inu, er ég gjörði, og tók kön-
ungur mér þá mjög Ijúf-
an, og gladdi mig stórlega
þessi lítla samvera okkar.
Daginn eftir er ég heima
í húsi mínu. Kemur þar þá
tígulegur maður til mín og
ber mér kveðju konungs' og
það með, að ég sé velkominn
að koma upp að Bernstoríf
og heilsa upp á sig á morgun
kl. 1 e. m.
Eiríkur á Brúnum.
Fór ég þá til kunningja
míns, Gísla Brynjólfssonar,
og skýri honum frá þessu og
bið hann að koma með mér,
því ég vissi ekki, hvar Berns-
torff var, og tekur hann því
vel og er fús á það sem ann-
að, mér til skemmtunar og
ánægju.
Nú á sunnudaginn fóruni
við á dampvagni frá Kaupin-
höfn til Klampenborgar, sem
er iy2 míla vegar, og þar
fórum við úr vagninum, en
hann fór lengra, og gengum
þaðan mörg hundruð faðma
langa skógargötu, 8—10 álna
Kafli úr æfisögu Eiríks frá Brúnum
Gestur hjá Kri

%
mannlega og afhenti mér
peningana með eigin hendi,
og gáfu þeir mér þá báðir
sín skilirí.
Um haustið næsta eftir og
veturinn fóru bréf á milli
okkar Valdimars prins út af
þeim rauða og þessum okk-
ar kunningsskap, og hefi ég
með'sjálfum mér getað dázt
að vinsemd hans við mig.

ef
Nú kemur aftur til sög-
unnar, þar sem ég er staddur
í Kaupinhöfn og búinn að
vera þar í sex vikur, damp-
skipið komið frá íslandi og
ætlaði aftur að vikuliðinni og
ég þá með því til íslands aft-
ur, og langaði mig nú að heilsa
upp á prinsinn, áður en ég
stigi um borð, því ekkert
vissi hann, að ég var þar, þó
ég væri búinn að sjá hann
þrisvar sinnum, og hugsaði
ég, að honum mundi mislíka
að ég fyndi hann ekki,
hann frétti, að ég hefði verið
í Höfn, svo að ég dirfðist að
senda honum nokkrar línur.
Að einum degi liðnum kom
sendimaður til mín frá Valdi-
mar og bar mér kveðju hans
og það með, að ég ætti að
koma á fund hans þann sama
dag á Amalíuborg kl. 4 e. m.;
en þetta var um morguninn.
Svo heimsó'tti ég hann á til-
teknum tíma. Hann tók mér
mjög vel og mannúðlega og
sýndi mér eitt og annað
merkilegt og fallegt í s'ínum
dæilega svefnsal. Hann var
þar hjá kennara sínum, kap-
tein Kock, yfirmanni alls
Danahers, og er það mjög
þægilegur maður. — Hann
kom hér til íslands árið 1877
og giftist elztu landshöfð-
ingjadótturinni. — Svo eftir
nokkra viðstöðu og samtal
kvaddi ég hann, og um leið
segir hann, að ég skuli heilsa
sér áður en ég stigi um borð
í dampinn. Gekk ég svo það-
Amalienborg, þar sem Eiríkur
og fleiri stórmenni. — Á þessa
ári

Jóhann S
hjá Flugfélagi íslands í
í einni af aðalgötum Lond-
on, 161, Piccadilly, London
W, 1. hefur Flugfélag fs-
lands skrifstofu sína. Á þessa
skrifstofu ,er gott að koma.
Afgreiðsla er bæði örugg og
hröð og öllum gert jafn hátt
undir höfði, háum sem lág-
um, hvítum mönnum og þel-
dökkum. Vafalaust hefur
forstjórinn, Jóhann Sigurðs-
son átt sinn ríka þátt í því
að skapa þá viðfelldnu starfs-
hætti sem þarna eru ríkjandi
Frjáis þjóð — Laugaidaginn 30. júli 1960