Frjáls þjóð - 03.03.1962, Side 6

SVIPMYNDIR
FRÁ
GALDHAOLD
V.
Sr. Jón Þumlungur
„Þær kvalir, sem eg
reyndi, voru ekki sama slags
eða með samri pínuaðferð,
heldur stórum umbreytilegar
á öllum tímum og svo ég
mátti sínu sinni sitt og hvert
reyna. Stundum var ég svo
sem undir ofurþungu fargi
kraminn og klesstur, svo sem
þá maðkur er marinn eða ost-
ur fergður, svo að magn og
máttur var allur í burt tek-
inn, og í því fargi var þess á
milli svo að finna sem líkam-
inn væri pikkaður með
brennandi eða glóandi smá-
nálum, svo þétt um holdið
svo sem til að jafna er menn
finna til náladofa. Stundum
lá ég í bóli, svo ég tók and-
köst, svo mér fannst ekki bet-
ur en logi og báleldur léki
um allan líkamann og sér-
deilis brjóstið, og blossinn
fannst mér fram af fingrun-
um líða, svo ég vissi ekki
annað en ég mundi til „ösku
uppbrenna, svo mig undraði
að holdið var óskaddað.
Stundum var holdið utan um
beinin svo til að finna svo
sem krúandi maðkaveita, svo
sem vellandi og spriklandi
væri, með hræðilegum of-
bjóð.“
Hér að framan er skráð
lýsing sr. Jóns Magnússonar
á veikindum þeim, sem hann
varð að þola, og taldi vera
yfirnáttúruleg, enda var slík-
ur sjúkdómur óþekktur
vestra, en sr. Jón var prest-
ur á Eyri í Skutulsfirði. Veik-
indi þessi hófust fyrir alvöru
aðfaranótt sunnudagsins 21.
september 1655, en þá var
sr. Jón staddur að Kirkjubóli
í Skutulsfirði, og ætlaði að
messa í bænhúsinu þar dag-
inn %ftir og taka heimafólk
til altaris. Ábúendur á
Kirkjubóli voru Snæbjörn
Pálsson, en hann hafði beðið
prest að messa fyrrnefndan
dag, Sturli Bjarnason og Jón
Jónsson, meðhjálpari. Dag--
inn eftir hafði prestur náð
sár og vildi nú hefja altaris-
þjónustuna. Hann hafði
heyrt þann orðróm, að ósam-
lyndi ríkti milli heimilisfólks-
ins, og bað það að láta af
slíkum ósóma, en Jón með-
hjálpari svaraði því til, að
ekkert væri hæft í þessu.
Aftur á móti bar sumt fólkið,
að prestur hefði rétt að mæla,
og vinnukona ein, Ásta
Narfadóttir að nafni, ákærði
Jón sem meðhjálpara, fyrir
að hafa barið sig svo, að hún
féll við. Jón viðurkenndi
þetta, þegar prestur tók hann
á eintal, en þá hafði öll þessi
rekistefna farið svo í taug-
arnar á eldra Jöni, að hann
vildi sem minnst við prest
tala á eftir.
Eftir þennan atburð tekur
allt að siga á ógæfuhliðina
fyrir presti, því að hann verð-
ur altekinn af ókennilegri
veiki, þegar hann kemur
heim frá Kirkjubóli, og árinn
sjálfur og hans útsendarar
léku lausum hala, svo að sr.
Jón mátti ekki koma í
skugga, svo að hann yrði
þeirra ekki var. Heimilis-
fólk prests fór einnig að veita
þessu athygli, enda heyrðust
nú brestir stórir í rúmbrík-
um og rúmfjölum á nóttum.
Tapaði fólk svefni og varð
svo rænulaust af öllum þess-
um undrum, að það hafði
ekki rænu á að róa til fiskj-
ar, Nú fannst Jóni presti nóg
komið af svo góðu, svo að
hann mannar sig upp og fór
til Súðavíkur á fund vinar
síns, Þorláks Arasonar lög-
réttumanns. Hjá Þorláki var
staddur Magnús Magnússon,
sýslumaður í Vestur-ísafjarð-
arsýslu. Tjáði Jón honum
vandkvæði sín og heimtaði,
að hann tæki málið fyrir og
gripi þá Kirkjubólsfeðga, en
þá taldi hann valda að veik-
indum sínum. Varð þetta til
þess, að Magnús skrifaði
Gísla Jónssyni, umboðsmanni
Þorleifs Kortssonar sýslu-
manns í Norður-ísafjarðar-
sýslu bréf, en undir hann
féll málið. Hélt sr. Jón heim-
leiðis eftir þetta, en á leiðinni
frétti hann, að þeim feðgum
hefði verið gert viðvart, enda
komst prestur fljótlega að
raun um, að þeir hugsuðu
honum þegjandi þörfina fyr-
ir kæruna. Fyrsta sunnudag
í aðventu komst hann að því
undir messu, að nú hefðu
óvinir hans gert sér æðigald-
ur, svo að hann þorði ekki
annað en að flýta messu-
söng, sem mest hann mátti,
til að forða hneyksli. Þetta
lánaðist, en ekki komst sr.
Jón lengra ,en út að kirkju-
dyrunum, því að hann varð
svo hræddur, þegar hann leit
heiðan himinn, að hann hafði
engin ráð önnur, en að
fleygja sér niður 1 kórdyr
með útbreiddum örmum.
Kom nú felmtur mikill á
sóknarfólk og grétu margir
af meðaumkun yfir sr. Jóni,
og atburðurinn hefur fengið
svo mikið á stúlku eina, að
hún missti bæði mátt og mál.
Um miðjan desember var
svo þingað í máli þeirra
feðga, en rétt áður en þing-
ið fór fram vildi svo til, að
Jón Sveinsson böðull fékk
flog mikil, þegar hann kom
til Eyrar, en böðullinn átti
að vera til taks, ef á þyrfti að
halda. Ekki þurfti þingið þó
á hans aðstoð að halda að
þessu sinni, því að þeim feðg-
um var dæmdur tylftareiður,
sem þeir áttu að inna af
hendi á næsta vorþingi. Var
sr. Jón óánægður með þessi
málalok, en það var óþarfi,
því að málstaður þeirra feðga
hafði versnað að mun með-
an á þinginu stóð, því að
Gísli Jónsson hafði, er hann
fór til Kirkjubóls í rannsókn-
arferð, fundið blöð með
galdrastöfum, sem unnt var
að rekja til þeirra feðga,
enda brá eldra Jóni mjög, er
hann frétti um funcjinn, og
sonur hans sór fyrir allan
galdur. Þeir feðgar hafa þá
séð bálið fyrir sér.
Það er frá Jóni presti að
segja, að hann fann strax
nóttina eftir þingið til fyrri
sjúkleika, sem hélst síðan
næstu mánuði og fór versn-
andi. Presti þótti illt við slíkt
að búa, syo að hann ritaði
bæði Magnúsi sýslumanni
og Þorleifi Kortssyni bréf,
sem innihéldu lýsingu á veik-
indum hans og kæru á hend-
ur Kirkjubólsfeðgum, en þeir
sýslumenn vildu ekki sinna
kærunum í fyrstu, enda var
vorþing ekki komið. Þó fór
svo, að Magnús sýslumaður
taldi sig ekki geta lengur
við svo búið látið standa, og
lætur handtaka þá feðga, en
þó ekki fyrr en eftir nokkra
bið. Gengu þá þær sögur, að
þeir ætluðu að verja hendur
sínar með skotvopnum, en til
þess kom ekki, þegar hand-
takan fór fram. Jón yngri var
í haldi hjá Gísla Jónssyni, en
eldri Jón hjá Magnúsi Magn-
ússyni. Voru þeir báf5ir vel
haldnir í fangelsinu og hinir
sællegustu, þegar á þingið
kom, en það var haldið á
Eyri f Skutulsfirði í apríl-
mánuði 1656. Á þinginu voru
menn fyrst hræddir um, að
erfiðlega. mundi ganga að fá
fram játningu. Kom þá tii
tals að láta pynta þá feðga
Framh. á 8. síðu.
TJg brá mér um daginn
austur á Seyðisfjörð.
Seyðisfjarðarkaupstaður var,
á fyrri hluta þessarar aldar,
og raunar ekki síður fyrr,
eitt mesta athafnapláss þessa
lands. Þaðan var rekin mikil
útgerð og starf við hana var
mikið í landi. Þar var hinn
raunverulegi höfuðstaður
Austurlands, hvernig sem á
var litið, enda um langt
skeið sérstakt kjördæmi.
’ Einhvern veginn hefur
farið svo, að hamingjusól
Seyðisfjarðar hefur lækkað á
lofti, meðan aðrir kaupstaðir
í sveit og við sjó, hafa blómg-
azt á Austurlandi. Á Seyðis-
firði eru álíka margir íbúar
og voru fyrir nokkrum ára-
tugum. Atvinnutæki þau, er
bærinn hefur komið upp,
hafa ekki borið sig, (eða ekki
verið látin bera sig?) og hin-
ir vísu forráðamenn bæjar-
félagsins hafa afhent hinum
vísu landsfeðrum fyrirtækin,
svo þeir gætu haldið áfram
að tapa á þeim, landsfeðurnir
hafa svo sagt margt ljótt, —
en púkihn á fjósbitanum
fitnað, — þið skiljið ef til vill
hvað ég á við?
Hvernig víkur þessu eigin-
lega við? Á Seyðisfirði er ein-
hver bezta höfn landsins frá
náttúrunnar hendi, mig minn-
ir að ég hafi séð langt og ýt-
arlegt vottorð upp á það frá
þeim mikla sjómanni, Ás-
geiri heitnum Sigurðssyni.
Fjörðurinn er, eins og rauriar
Austfirðir yfirleitt, svo að-
djúpur, að bryggjurnar þurfa
ekki að ná nema örfáa metra
út í sjóinn, og geta stór haf-
skip athafnað sig við þær.
Ef síldinni þóknast að
heimsækja ísland, (og það
gerir hún vafalaust, svo lengi
sem blessuð „Viðreisnar“-
stjórnin situr) liggur Seyðis-
fjörður ákaflega vel við
veiðisvæðum, þegar líður á
sumarið. Þetta vita útlenzkir
mæta vel og kunna að not-
færa sér, enda munu koma
miklu fleiri útlend skip til
Seyðisfjarðar, en á nokkra
aðra höfn á íslandi. Landinn
hefur líka séð sér leik á borði
og reynir að græða á útlenzk-
um, þó hvergi nærri nóg.
Hann selur þeim rándýrt
brennivín og hræbillegt
lambakjöt. — Lambakjötið
kunna útlenzkir engu síður
að meta.
♦ ♦
að kvað vera skrambi erf-
itt fyrir norska sjómenn
að gabba þarlenda skatt-
heimtumenn. En Norsararn-
ir, sem stunda síldveiðar við
ísland, eru sagðir kunna ráð
við því. Þegar síldarvertíð-
inni er lokið, sigla þeir inn á
Seyðisfjörð og kaupa íslenzkt
dilkakjöt og sigla með það til
Noregs. Þar selja þeir kjötið
á sama verði og dilkakjöt
kostar þar, en áður geta þeir
lagt á 100 prósent, eða meira.
Og því minni síld, þeim mun
meira kjöt og skattfrjáls
hagnaður.
En hvernig stendur á því,
að þeir komast upp með
þetta í Noregi? Jú, — svarið
er ósköp einfalt. Þar dettur
nefnilega engu . yfirvaldi í
hug, að íslendingar séu svo
andsk.... vitlausir að selja
kjötið svona ódýrt. Hafa
þeir ef til. vill rétt fyrir
sér?
Sem sagt, það getur tæp-
lega talizt handvömm skap-
arans, að ekki er mikil og al-
menn velmegun á Seyðisfirði.
Og þeir, sem kynnzt hafa
seyðfirzkum sjómönnum, og
reyndar Seyðfirðingum yfir-
leitt, vita vel, að ekki er ó-
dugnaði, leti eða skussahætti
þeirra um að kenna.
Þá höfum við það; staður-
inn er mjög vel gerður frá
náttúrunnar hendi, fólkið
duglegt. Hvers vegna geng-
ur þá svona margt á aftur-
fótunum? Það þarf engan
Sérlokk Hólms til þess að
finna það út. Það gerir púk-
inn á fjósbitanum . ..
Hver sá púki, eða púkar
eru, sjá Seyðfirðingar von-
andi fyrr en síðar og sjá svo
um, að hann verði annað
hvort að sleppa þráðum at-
hafnalífs úr sinni dauðu
hendi, ellegar deyja úr ó-
feiti ,en nóg um það.
♦ ♦
TT'yrir skömmu kom upp
mikið hitamál á Seyðis-
firði, eins og nokkuð hefur
verið skýrt frá í blöðum. Það
var, þegar naumur meiri
6
Frjáls þjóð — Laugardaginn 3. marz 1962