Frjáls þjóð - 17.06.1965, Blaðsíða 4

1 h Brj án\ l skri far:
Á vinstri spássíu
Þriðja flokks
heildsala?
Veit nokkur hve margir
heildsalar, stórkaupmenn,
innflytjendur, umbo'Ssmenn
e?Ja aíSrir prókúruhafar er-
Iendra fyrirtækja eru starf-
andi í Reykjavík? Hve
margir allt í allt og hvemig
þaS lítur út hlutfallslega,
boriS saman við sambæri-
legar borgir í gömlu kapi-
talísku Evrópu ? Ég veit þa?S
ekki. En þeir eru býsna
margir, eins og sagt hefur
vericS um Kínverja. Og
margar ályktanir, sem af
því má draga.
En hversu margir sem
þeir kunna að vera er eitt
víst: Sá heildsali þykir ekki
upp á marga fiska, sem ekki
hefur í sinni þjónustu a. m.
k. einn sölu- og árócSurs-
stjóra, bókhaldara (eSa öllu
heldur bókhaldsvél) vélrit-
unarstúlku, útkeyrslubíl og
bílstjóra, plús verulegan
skrifstofuvélakost, sem ég
hircSi ekki upp aS telja. '
. SS(?Íum t>eir séu alls urri' ‘
fimm þúsund (milli 2 og
25 þús. manns, sem lifir þá
á erlendum umboSum). Ef
þeim væri nú öllum risinn
hinn voldugasti kontór, meS
löngum innanhússsíma, her
manns í ótal deildum, gríS-
arlegum vélakosti, innan
húss og utan: ÁreiSanlega
stofnun, sem tekicS yrSi eftir
í þjóSIífinu. SÍS meS öfugu
formerki, einu sinni enn.
í AlþýSusambandi Is-
-snds eru 170 verkalýSsfé-
ig meS milli 30 og 40 þús.
.neSlimum eSa alls um 1 40
þús. manns á framfæri, ef
meSalfjölskyldustærS er 4.
ASl hefur í sinni þjónustu
einn framkvæmdastjóra (ó-
skólagenginn), eina vélrit-
unar- og símastúlku, einn
sendil, eina ritvél (hand-
viS afdrifaríkar uppfinning-
ar, mundi um 90 prósent
þeirra vera starfandi, eSa
lifandi og á eftirlaunum í
dag. Ef til vill verSur auS-
skildari lýsing á þeirri hams
lausu tæknibyltingu sem
mannkyniS lifir í á okkar
dögum ekki fundin. Þessi
tæknibylting gerist ekki
bara þegjandi og hljóSalaust
á rannsóknarstofnunum og
tilraunastofum vísindamann
anna. Hún gerbyltir yfir-
borSi jarSar í bókstaflegri
merkingu. Skapar nýtt mann
kyn. Nýtt líf. Nýtt þjóSfé-
lag. Vandamál þessa þjóS-
ur hins óhefta kapitalisma
hafa brotnaS á. Hún hefur
veriS mótvægiS gegn ofur-
valdi auSsins. Hornsteinn
lýSræSisins, sem misvitrir
marxistar hafa endilega vilj
aS kenna viS borgarana og
borgararnir hafa um síSir
fariS aS trúa þeim: borgara
legt lýSræSi!
I staS lögmála frumskóg-
arins hefur verkalýSshreyf-
ingin sett lögmál réttarins.
I staS almættis auSsins:
þingræSi lýSsins. I staS for-
réttinda hinna útvöldu: rétt
hinna mörgu. Án verkalýSs-
hreyfingarinnar - voru miS-
Verkalýöshreyfingin
hvaö er aö?
knúna), eina reiknivél (af
ódýrari gerSinni). BúiS. —
M. ö. o. Voldugustu fjölda-
samtök þjóSarinnar, sem nú
standa í allsherjarsamning-
um viS ríkisvaldiS um flókn
ustu vandamá^ þjóSarinnar,
eru tæknilega verr undir
þkS",hÚi,fír,ál8 Íey^VSkefni 1
sfn ''éfi1 þVíSjaflótíkí^héild- '
sala.
Þetta er á því herrans ári
1965. Öld tækninnar. Öld
geimvísindanna. Öld skrif-
finnskunnar.
Einn dagur sem
þúsund ár
Ef dreginn væri upp listi
meS nöfnum allra þeirra
vísindamanna, sem sögur
fara af, er bendlaSir verSa
félags eru gerólík öllu sem
áSur þekktist. Þekking okk
ar á þessu síbreytilega þjóS-
félagi verSur aS geysast
fram á sjömílnaskóm til
þess eins aS dragast ekki
aldir aftur úr — á einum
til tveimur áratugum.
Frumkraftur
VerkalýSshreyfingin í
Evrópu hefur frá upphafi
veriS einn af þeim frum-
kröftum sögunnar, sem hef-
ur mótaS nútímaþjóSfélag
Vesturlanda í sinni núver-
andi mynd. Hún hefur aS
verulegu leyti beizlaS hina
ómennsku grimmd frum-
kapitalismans. Hún hefur
veriS sá brimbrjótur hins
vinnandi lýSs, sem holskefl-
aldir í Evrópu enn þann
dag í dag.
ÞaS má því ekki henda,
aS verkalýSshreyfingin
verSi aS nátttrölli í þeirri
nútíma þjóSfélagsbyggingu,
sem hún hefur sjálf reist,
stein fyrir stein. Því aS þessi
volduga bygging fær ekki
staSizt, hversu hátt sem hún
rís, ef hornsteinninn molnar
og máist í vindinum. Og ef
byggingin fellur, hrynur
hún yfir okkur öll.
Upp með fánann!
VerkalýSshreyfingin verS
ekki rekin eins og þriSja
flokks heildsala. Hún á aS
vera og verSur aS vera
skapandi afl. Hún má ekki
láta sér nægja aS drattast
á eftir þróuninni. Hún á aS
vera í fararbroddi. Vísa veg
inn. Setja mark sitt á sam-
tíS og framtíS. Hún verSur
stöSugt aS endurnýjast af
nýjum hugmyndum, nýjum
verkefnum, nýjum kynslóS-
um.
HvaS þýSir þetta í fram-
kvæmd fyrir íslenzka verka
lýSshreyfingu?
ÞaS þýSir bandalag viS
yngri kynslóS íslenzkra
menntamanna um stórfellt
menningar- og, fræSslustarf
á vegum hreyfingarinnar. —
ÞaS þýSir verkalýSsskóla
og námskeiS, þar sem leiS-
togaefnum hreyfingarinnar
er kennt aS skilja og meta
sögu og hlutverk hreyfing-
arinnar í þjóSfélaginu.
Kennt aS skilja og ráSa
fram úr vandamálum þeirr-
ar flóknu vélar, sem þjóS-
félagiS er orSiS, ekki sízt
fyrir skapandi starf verka-
lýSshreyfingarinnar á liSn-
um öldum og áratugum. AS
réttu lagi er þaS þeirra aS
stjórna þessari vél, en ekki
ábyrgSarlausra fulltrúa gróS
ans og stundarhagsmuna
hinna fáu.
ÞaS þýSir þrotlaust rann
sóknarstarf á lögmálum, til-
hneigingum og möguleikum
þessa þjóSfélags, sem leiS-
togar fólksins og sérfræSing
ar í þeirra þjónustu eiga aS
vinna í sameiningu.
ÞaS þýSir aS virkja verS
ur hina duldu krafta hreyf-
ingarinnar til sameiginlegrar
sóknar í menningarlegu, fé-
lagslegu og pólitísku starfi
sem aldrei fyrr.
ÞaS þýSir stórhug og
stórfé. En fyrst og fremst
þýSir þaS aS mennta og
virkja þaS dýrmætasta, sem
hver þjóSfélagshreyfing á:
starfsorku ungu kynslóSar-
innar.
Jóh. Ásgeirsson:
Sagnir frá eyðibýlum
HAMRAR
Framarlega í Laxárdal í
Dölum norðan Laxár er eyði-
jörðin Hamrar. Þar gerðist sá
sorglegi atburður að bónd-
inn þar, er bjó á hálfri jörð-
inni á móti bróður sínum,
Lárusi Jónsson að nafni, varð
úti 7. desember 1925, rétt við
túnfótinn í aftakabyl. Um
daginn var hann að leita
fram á Hamrafjalli að kind-
um er hann hafði vantað dag-
inn áður. Kominn var mikill
lausasnjór um daginn og botn
laus ófærð. Sá sem þetta rit-
ar átti þá heima á næsta bæ
við Hamra sunnan Laxár í
Pálsseli, sem nú er einnig í
eyði. Var ég þann dag einnig
að leita að kindum, og man
ég ekki eftir öllu meiri ófærð
eða ljótara veðurútliti. Lárus
mun ekki hafa komið heim að
túngirðingu fyrr en hríðin var
skollin á og náttmyrkur kom*
ið. Hann var kjarkmaður og
góður að rata í vondum veðr-
um. Það var hald manna er
fundu Lárus, að hann muni
hafa lifað mikið á annan sól-
arhring, eftir traðki þar í
kring —. í þessum sama byl
varð bóndinn í Glerárskógum
í Hvammssveit úti, Sigur-
björn Magnússon, og einnig
stutt frá heimili sínu.
ÞRÁNDARGIL
Árið 1952 fór jörðin Þránd-
argil í Laxárdal í Dölum í
eyði, en tún nytjað síðan.
Höfðu þá búið á jörðinni um
30 bændur á tímabilinu 1736
—1952. í daglegu tali var jörð
in alltaf kölluð Þrándarkot,
þótt full skilríki séu fyrir því
að upprunalega og rétta nafn
ið er: Þrándargil. Afbökun
þessi eða smækkunarending
hefur orðið til á þeim árum
er fátæktin svarf einna harð-
ast að þjóðinni. — Jón Jóns-
son var bóndi i Þrándargili
frá 1874—1888, að hann varð
úti á Laxárdalsheiði. Var
hann þá í kaupstaðarferð til
Borðeyrar. En á heimleiðinni
skall á hann stórhríð, svo
hann hrakti af réttri leið og
komst aldrei til byggða. Á
þeim árum var enginn vegur
yfir Laxárdalsheiði, annar en
götuslóðar og troðningar, sem
fylltust af fönn í fyrstu snjó-
um. Á svokölluðum Bungum
voru að visu vörður, en þær
eru vesturundir Laxárdal. Sá
sem var talinn síðast bóndi í
Þrándargili heitir Jóhannes
Ásgeirsson og var þar frá
1943—52.
GRUND
Árið 1886 2. sept. gerði
rigningu mikla á Kjalarnesi.
Þá féllu 15 skriður úr Esj-
unni, og urðu þessar jarðir
fyrir þeim: Sjávarhóll, Skraut-
hólar, Árvöllur, Esjuberg, Mó
ar, Vellir, Mógilsá og Grund.
Skriðuhlaup þessi eyðilögðu
meira og minna af túnum og
engjum jarðanna, og einn bæ-
inn, Grund, sem var hjáleiga
frá Esjubergi, tók af ásamt
túni og öllum húsum. Bónd-
inn hafði búið þarna um 32
ára skeið, grætt út túnið svo
það gaf orðið af sér þriggja
kúa fóður. Einnig hafði hann
gert jarðabætur á engjum.
Eftirgjald voru leigur eftir
tvö ásauðarkúgildi ásamt
landskuld kr. 36. En síðar var
svo landskuldin hækkuð í kr.
50, þegar bóndinn hafði gert
áður umgetnar jarðabætur á
jörðinni. Fólkið á Grund
bjargaðist, því bóndi tók eftir
Frh. á bls. 7.
4
Frjáls þjóíS — fimmtudaginn 17. júní 1965.