Frjáls þjóð - 03.08.1967, Blaðsíða 2

FRÁ LIÐNUM DÖGUM
„Vér viljum ekki lengur líða það apaspil"
Til er fjöldi heimila um
verzlunarástand hér á landi
á einokunartímunum. Er
kaupmönnum þar víða bor-
in illa sagan, enda oft af
ærnu tilefni. Um miSbik 1 7.
aldar var íslandsverzlun öll
í höndum félagsskapar
danskra kaupmanna, flestra
frá Kaupmannahöfn, og
nefndist félag þetta „Det
islandske, færöiske og nord-
landske Kompagni. “ Er sag-
an af skiptum félags þessa
viS íslendinga harla ófögur,
eins og ljóslega er rakiS í
riti Jóns ASils um einokun-
arverzlunina. Einna gleggst-
ur vottur um verzlunará-
standiS á þessu tímabili er
kæra ÞórSar Hinrikssonar á
Innra-Hólmi, sýslum. Borg-
firSinga, dagsett 24. ágúst
1647, um framferSi kaup-
manna í Hólminum (þ. e.
Reykj avík ). Kæruskj al
þetta er ekki aSeins fróSlegt
heldur sker þaS sig úr öSr-
um svipuSum sakir þeirrar
aSferSar sem höfundur beit-
ir. Nöpru háSi og hressilegu
skopi. VerSur kæran sízt á-
hrifaminni fyrir þaS.
Þetta merkilega skjal fer
hér á eftir, allmikiS stytt.
Kæra ÞórSar sýslumanns
hefst á inngangi, þar sem
hann skýrir frá því, aS skjal
þetta sé saman tekiS fyrir
hönd „kónglegrar maiestets
undirsáta í Þverárþingi", ef
þaS mætti verSa til þess aS
stjórnarvöld hlutist til um
aS einokunarkaupmenn fylgi
konungsboSi um verzlunar-
hætti og leggi niSur þann
óvanda aS flytja hingaS til
lands „hverninn slags hrak
og endemi". Þess í staS vilji
Islendingar fá vörur af þeim
gæSaflokki, „sem í taxtan-
um af kónglegri tign er be-
falaS aS hingaS skulu flytj-
ast“. — Þegar inngangi
sleppir, kemst ÞórSur sýslu-
maSur aS orSi á þessa leiS:
„In.primis afskiljum vér
kaldór, hvort sem hann er í
reksaum, hnoSsaum, skeif-
um eSur öSru járni, oss er
fært, því reksaumur eSa
hnoSsaumur hrökkur strax í
skipum vorum, hversu lítiS
sem hann svignar eSa þving
ast. I sama máta hestajárn
úr kaldór, upp á 5 fiska*eld,
hrökkva strax undan hestun-
um, svo þaS reiknast eins
sem vér hefSum glataS þeim
fimm fiskum, en ekkert í
staSinn fengiS.
I öSru lagi afskiljum vér,
aS kaupmenn gras eSa frugg
selji saman tínt, svo og kalk
eSa trébotna fleiri en tvo í
hverri méltunnu, sem þó
eiga aS fullgera sína vikt,
20 fjórSunga.
Afskiljum vér aS betala
maur, sem kaupmenn flytja
oss inn í mélinu, hvort mél
er svo laust aS maurinn
skríSur út um þeirra tunnur
og étur þaS lítiS sem ætt er
í mélinu, því aS vér höfum
nógan maur hjá oss á Is-
landi, bæSi í sviljum og
hrognum, meS ámóta skikk-
un, smekk og vexti sem sá
maur er, sem kaupmenn
selja oss meS mélinu.
Afskiljum vér mölur,
mygla og þeir stóru brönd-
ungsmaSkar séu saman
meingaSir meS því méli,
þéir oss selja, því aS, dansk
ir kaupmenn vilja ekki þar
fyrir nægjast meS vora ís-
lenzka fiskmaSka (sem von
er), heldur meS góSan,
kláran, þurran og útlesinn
fisk fyrir þeirra mél, eSur
aSra gágnlega landsins vöru.
I fimmta máta afskiljum
vér gamlar síldar- eSa salt-
tunnur, sem sveitast pekli,
eSa þær aSrar sem vega hálf
vætt eSa þrjá fjórSunga og
Glaumbær í Skagafirði
Á Glaumbæ í SkagafirSi er varSveittur myndarlegur torfbær. í honum er
byggSasafn SkagfirSinga, og hefur veriS leitazt viS aS koma þar öllu fyrir
eins og gerSist á myndarheimilum á 19. öld. Eldhús og búr eru aS stofni ti!
frá 18. öld, nOrSurstofa frá 1841, en baSstofa og framhús voru byggS á ár-
unum 1876—1879. — Þeir sem eiga leiS um SkagafjörS ættu aS koma viS
í Glaumbæ. ÞaS borgar sig aS eySa dagstund viS aS skoSa bæjarhús þar og
hiS snyrtílega byggSasafn SkagfirSinga.
þar aS auki skemma méliS,
svo þaS verSur utan meS
stöfunum sem annaS klý eSa
myglaS draf, sem hentara er
utanlands aS gefa svínum
en selja meS svo fullu verSi
sém gott, hreint rúgmél á
hér af oss aS kaupast.
I sjötta máta afsegjum
vér þaS mél, sem er svo
rammt og beiskt í brauSi
eSa mat, og hefur langar haf
urakálir í sér, og þvilíkt
komgras, því vér méinum
þaS ekki vera rúgmél og vilj
um ekki þaS mél kaupa fyrir
80 fiska tunnuna í einkaupi.
I sjöunda máta afskiljum
vér aS kaupmenn eSa þeirra
þénarar láti sjó eSa vatn
saman viS þaS brennivín,
þeir oss selja, því úr þess
konar sjó eSa vatni fáum
vér hvorki fisk né silung til
gagns. Þurfum og hvorki
kaupa sjó eSa vatn á Is-
landi, því vor guS veitir oss
þaS hvort tveggja til þarfa.
Svo höfum vér nægan skiln-
ing fengiS sjálfir aS blanda
brennivíniS eftir vorri hug-
arlund . . .
I áttunda máta afsegjum
vér þann mjöS aS betala,
sem þegar hann er drukkinn,
svíSur hann í hálsinn ámóta
og edik, en þembir upp
mannsins líf, svo manni ligg
ur viS aS springa. Afsegjum
vér þann mjöS, sem
skömmu seinna verSur dauf
ur og fúll í sínu eigin fláti,
því aS vér meinum svoddan
slags mjöSur sé annaS hvort
af slæmum kostum gerSur
eSa skemmilega blandaSur.
I níunda máta viljum vér
ei aS kaupmenn segi oss héS
an af aS danskt öl sé lýbskt,
því vér viljum ekki leng-
ur líSa þaS apaspil, held-
trr aS hver vara sé ó-
fölsuS fyrir sig, annars ætl-
um vér þaS aungvu betala.
In summa, allt hvaS oss er
flutt, þaS viljum vér eftir
kónglegu náSarbréfi aS oss
sé selt fullkomlegt, gott og
ófalsaS . . . Og vitum vér
þess vegna ei aS segja af
neinu óduganlegu, aS þaS
eigi aS vera í méli, malti,
grjónum, klæ.Sum eSur lér-
efti eSur þess konar. En vilji
kaupmenn ei héSan af aS
slíku gera, ætlum vér í guSs
trausti og eftir laganna leyfi
reikna kaupmönnum þaS til
þeirrar ávirSingar, sem
stendur í Kaupabálki og rétt
arbót Magnúsar kóngs um
fals og upptæka vöru. Og
þar á ofan höfum vér aS af-
segja þetta Compagni hjá
vorum náSuga herra kóngi
fyrir vora sýslu . . .
1 tíunda máta, eftir' því
vér höfum aS fullri raun
komizt, hvernig Jens Mic-
helsson undirkaupmaSur í
Hólmi hefur vegiS ranglega
af oss vorn fisk í móti lög-
um, þar meS og synjaS oss
aS vega eftir honum fiskinn
á ferskum gerningi á kaup-
mannsins eigin pundara,
ekki heldur viljaS standa
frá viktinni, þegar þess hef-
ur veriS óskaS, því afsegj-
um vér héSan í frá aS nokk
ur undirkaúpmaSur vegi
vom fisk meS öSru mótí en
því, aS hann látí pundara-
skaftiS standa, svo þaS
kasti hvorki fram né aftur . .
Samt sem áSur Upp á hvern
tólf fjórSunga bagga, sem
er hreinn og þurr fiskur, töl-
um vér ei um, þó bætt sé
gildum fiski eSa fjórum
mörkum fiska, ef kóngleg
náS vill samþykkja þann
skorufisk, svo aS slái heldur
til góssins, og þeir geri oss
aftur þaS sama á jámi, kop-
Framhald á bls. 7
Um almenningsbókasöfn
EFTIR EINAR G. PÉTURSSON
ViS Islendingar höfum
lengi kallaS okkur bóka-
þjóS. Þá hefur vanalega ver
iS til þess vitnaS, aS hér-
lendis væru gefnar út flest-
ar bækur í heimi miSaS viS
fólksfjölda. Þrátt fyrir þessa
fullyrSingu eru mikil verk-
efni óleyst í íslenzkri bóka-
útgáfu. Margar bækur eru
og gefnar út í gróSaskyni
og auglýstar og seldar á
fölskum forsendum.
Rétt er og aS líta á sögu-
lega hliS málsins og athuga,
hvaS rétt er í heitinu bóka-
þjóS í þeim skilningi. Bóka-
iSja Islendinga á fyrri öld-
um hefur oft veriS sögS ein-
stök, og þaS er sákir þeirrar
iSju, sem viS lifum hér nú
sem sjálfstæS þjóS.
I þriSja Iagi er rétt aS at-
huga, hvernig búiS er aS
þeim stofnunum íslenzkum,
sem bækur Hafa aS geyma
og bókum ber aS miSla,
bókasöfnum.
Hlutverk bókasafna hlýt-
ur alltaf aS vera aS veita
fræSslu, fræSa jafnhliSa
skólunum og taka viS þar
sem þeir hætta. Þau verSa
alltaf aS leitast viS aS bæta
2
Frjáls þjóS — fimmtudaginn 3. ágúst 1967.