Frjáls þjóð - 25.01.1968, Blaðsíða 3

UM FORSETAKOSNINGAR
Rítst|órnargre)n
Forseti Islands skýr'Öi frá
því í útvarpsræ'Su sinni á
nýársdag, a<5 hann myndi
ekki gefa kost á sér til end-
urkjörs framar. Forsetakosn-
ingar eiga aÖ fara fram 30.
júní í ár, og liggur því fyrir
aíJ velja nýjan mann til em-
bættisins. UmræÖur um
væntanlegan eftirmann Ás-
geirs Ásgeirssonar voru að
vísu hafnar áður, en nú hafa
þær eðlilega aukizt að mun,
enda innan við misseri til
kosninga.
—O—
Dagblaðið Vísir efndi fyr
ir skömmu til lftillar könnun
ar á hug manna í þessu efni
hér á höfuðborgarsvæðinu.
Sem vænta mátti, kom í
Ijós, að rúmlega helmingur
þeirra, sem spurðir voru,
höfðu ekki gert upp hug
sinn og gátu í fljótu bragði
ekki bent á neinn, sem þeir
óskuðu eftir í forsetaem-
bættið. Meiri athygli vakti,
að mikill meirihluti þeirra,
sem einhver svör veittu,
nefndu til sama manninn,
Gunnar ambassador Thor-
oddsen.
Að sjálfsögðu hefur þessi
könnun lítið sem ekkert spá
gildi varðandi vilja þjóðar-
innar, þegar að kosningum
kemur. Aðeins eitt hundrað
manna var spurt og það val-
ið úr einum landshluta, þar
sem tæpur helmingur þjóð-
arinnar býr. Auk þess upp-
fyllti könnúnin ekki þá lág-
markskröfu, að meirihluti úr
taksins veitti svar. Hins veg-
ar sýnir tiltölulega mikið
fylgi Gunnars Thoroddsens,
hve skammt fólk hefur hugs
að þetta mál.
Kvis um væntanlegan for
setadóm Gunnars Thorodd-
sens er hér um bil jafngam-
all embættissetu tengdaföð-
ur hans, Ásgeirs Ásgeirsson-
ar, á Bessastöðum. I þá tíð
var Gunnar starfandi stjóm*
málamaður, heldur vel þokk
aður af þeirrar stéttar
manni að vera, en engan
veginn neitt afburðavinsæll
eða mikils metinn. Fólki virt
ist ekki heldur efst í huga,
að Gunnar væri sérstaklega
heppilegur maður til forseta
starfs, miklu fremur var haft
á orði, að honum þætti em-
bættið girnilegt. Ekki verð-
ur séð, að neitt hafi gerzt,
sem breytt geti þessari af-
stöðu almennings til forseta-
dóms Gunnars Thorodd-
sens. Á hinn bóginn lítur út
fyrir, að margir láti sér
nægja að finna einhvern fús
an og ekki áberandi óhæfan
til þessa starfs. Þegar slíkur
frambjóðandi hefur verið
milli tanna fólks nógu lengi,
er hann í margra augum orð
inn sjálfsagður arftaki em-
bættisins. Þetta vekur spurn
ingar: Er fólk alls áhuga-
laust orðið um forsetaem-
bættið? Er gleymt, hverju
hlutverki það á að gegna í
þjóðfélaginu?
—O—
Forsetaembættið er oft
kallað saraeiningartákn þjóð
arinnarl Það á að standa
þrepi ofar ;þeim öflum, sem
fara með stjórn ríkisins dag
lega og vera því til trygging-
ar, að þjóðin njóti jafnan
stjórnar, þótt þingræðisleið-
in bregðist af einhverjum á-
stæðum. Forsetaembættið
þarf að njóta almennrar
virðingar þjóðarinnar og
geta komið fram út á við
með fullum sóma og góðri
samvizku sem fulltrúi henn-
ar allrar. Ef embættinu tekst
ekki að fullnægja þessum
skilyrðum, er ástæðulaust
og raunar á margan hátt
skaðlegt að viðhalda því.
—10—
Líklega hefur okkur mis-
tekizt að gera embætti for-
seta Islands að slíku þjóð-
höfðingjaembætti. Til þess
bendir meðal annars tóm-
læti fólks um val manns í
starfið. Ýmsir kenna hér um
smæð þjóðfélagsins og sér-
stæðum samskiptaháttum,
sem markast af því. Fram-
hjá hinu verður þó ekki geng
ið, að störf embættisins
eigi verulegan hluta af sök-
inni. Það eykur ekki virð-
ingu forsetaembættis, þegar
forseti sjálfur skrifar sérstakt
bréf til að bjóða velkomna
nokkra unga erlenda menn,
sem hingað koma í nokkra
setans, enda hafa allir stillt
því mjög í hóf. En nú, þegar
stendur fyrir dyrum að velja
nýjan mann til forsetaem-
bættis, er ástæða til að rif ja
þetta upp. Þótt forseti sjálf-
ur verði ekki beint sakaður
um það, sem miður fer í
störfum embættisins, hlýtur
val hans að ráða miklu um
gengi þess.
—O—
Enginn vafi er á, að Gunn
ar Thoroddsen er ágætlega
hæfur til að gegna ýmsum
þeim störfum, sem tilheyra
forseta. En það dugir ekki,
eins og á stendur. Engar
minnstu líkur eru . til, að
hann lyf ti embættinu til þess
FRJÁLS ÞJOÐ
Útgefandl: HUGINN HF.
Ritst|órn:
Gunnai Karisson (ábm.),
Elnar Hannesson. Haraldur Henrýsson.
Askrlftargjald kr 400.00 á ðri. VerB i lausasðlu kr. 10.00.
PrentsmlBlan Edda prentaBl
daga til að þjálfa sig undir
geimferðir. Og ekki bætir
úr, þegar íslenzkt flugfélag
er látið flagga með bréfið í
auglýsingum á síðum er-
lendra blaða. Það er ekki
heldur vel fallið til að safna
þjóðinni í virðingu fyrir for
seta sínum, þegar hann gerir
sér ferð á hendur að heim-
sækja pólitískan þjóðhöfð-
ingja erlends ríkis, meðan
sá þjóðhöfðingi ber megin-
ábyrgð á gjöreyðingarstríði,
sem meginhluti þjóðar okk-
ar hefur megnustu and-
styggð á. Fleiri slík dæmi
um hrapalleg mistök mætti
tína til.
Vissulega er alltaf nei-
kvætt að gagnrýna störf for
vegs, sem geri tilveru þess
eðlilega og skynsamlega.
Þrátt fyrir marga góða kosti
er hann ekki sá maður, sem
þetta vandskipaða sæti þarf
á að halda. Það fer heldur
aldrei vel á, að maður, sem
hefur barizt fyrir einn
stjórnmálaflokk um fylgi
kjósenda, ætli sér að gerast
sameiningartákn allra
manna af öllum flokkum
eða hlutlaus dómari um rétt
flokka til að fara með fram-
kvæmdavald. Slík ham-
skipti verða aldrei annað en
leikur. Auðvitað hlýtur for-
seti að hafa sínar stjórnmála
skoðanir, en flest væri heppi
legra en að velja einmitt
mann, sem hefur gert það
að lífsstarfi að berjast um
sálir landsmanna í nafni
stjórnmálaflokks.
Við eigum fjölda vin-
sælla, skynsamra og ágæt-
lega menntaðra manna, sem
starfað hafa á fjölmörgum
öðrum sviðum, og ætti þess
vegna ekki að vera þörf á
að velja gamla flokksbar-
áttumenn og pólitíska em-
bættismenn. En sé svo, að
ekki fáist aðrir en uppgjafa
stjórnmálamenn til að bjóða
sig fram til þessa starfs, get-
um við eins lagt það niður.
Freistandi hlýtur að vera að
leita forsetaefnis meðal
manna, sem að starfi og
menntun eru í nánum tengsl
um við þjóðlega íslenzka
menningu. Hún verður
hvort sem er — hvað sem
hver segir — öflugasta sam
einingartákn okkar, það sem
forseti gæti helzt haft stuðn-
ing af við að lyfta embætti
sínu til vegs.
—O—
Forsetakjörið 30. júní í
sumar á sennilega eftir að
marka tímamót í sögu for-
setaembættis okkar. Eins og
virðingu embættisins er nú
háttað, þolir það ekki, að
valinn sé til þess maður, sem
ómögulega getur orðið því
til nokkurrar styrktar. Þá
höfum við gert mikla
skyssu að nota ekki embætt-
islok núverandi forseta til að
leggja embættið niður, og
verður þá væntanlega bætt
úr því við næsta tækifæri.
Ef þjóðin á hinn bóginn
hugsar ráð sitt og vandar
valið að þessu sinni, má
vera, að takist að bjarga for
setaembættinu. Og þá mun
koma í Ijós, að þjóðfélagið
þarfnast þess.
— gk.
o
<»
o
o
á hundruðum af fram-
leiðsluvörum A-Evrópu-
landanna með þeim árangri
að hin gagnkvæma verzlun
þarna á milli nemur brátt
10 billjón dollurum árlega.
Á síðustu átján mánuð-
um hefur það hvað eftir
annað gerzt að samningar
hafa tekizt milli fyrirtækja
í V-Evrópu og A-Evrópu-
landa um að hin vestur-
evrópsku fyrirtæki leggi til
vélar og tækniútbúnað, en
hið austræna leggi til land-
rými og vinnuafl og er hagn
aðinum skipt til helminga.
Nú munu vera í byggingu
vu. þ. b. 150 verksmiðjur á
slíkum grundvelli í A-
Evrópu og Rússlandi og
fleiri samningar eru á leið-
inni. Olivetti hinn ítalski,
sem þegar er aðalráðgjafi
Sovétstjórnarinnar að því
er varðar nútímatækni og
sjálfvirkni í skrifstofutækj-
um, mun nú vera að gera
samning upp á 100—150
milljónir dollara til nýskip-
unar og endurbóta á hinu
sovézka skrifstofubákni og
mun þetta að sjálfsögðu
skapa hinu ítalska firma af
ar sterka aðstöðu í Sovét-
ríkjunum. Þá má og nefna
samning Fiatverksmiðj-
anna ítölsku við Sovétmenn
en skv. þeim á Fiat að setja
upp verksmiðju við Togli-
attigrad (nefnt svo eftir hin
um ítalska kommúnistafor-
ingja), sem framleiða á 730
þúsund bifreiða árlega und-
ir nafninu TAZ. Samnings-
upphæðin nemur 890 millj-
ón dollurum, en auk þess
hefur þessi samningur víð-
tæk áhrif á ítaliu, þar eð
ítölsk fyrirtæki selja véla-
hluti til verksmiðjunnar
fyrir u. þ. b. 322 milljónir
dollara.
Þannig er þetta einnig að
því er varðar önnur V-
Evrópuríki. Brezka fyrir-
tækið ICI, stærsta kemiska
fyrirtækið í V-Evrópu, hef-
ur samið við Sovétríkin um
gagnkvæm skipti á tækni-
legum uppgötvunum og nýj
ungum á því sviði. Tékkar
hafa greitt 9 milljónir doll-
ara fyrir leyfi til að fram-
leiða Renault bifreiðir. Á
hinn bóginn varð Air
France fyrsta vestræna
flugfélagið til að festa kaup
á sovézku IL-62 þotunni.
—★—
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 25. janúar 1968
3