Frjáls þjóð - 25.07.1968, Blaðsíða 4

Gfsli Gunnarsson:
ÆSKA
ÞJÓÐERNI
SEiNNI GREIN
ER ISLENZKT ÞJÓÐERNI
ÁUNDANHALDI ?
Fyrst er nauSsynlegt a<S
skilgreina hugtakið „þjóð-
erni“. Hentug skilgreining
orðsins er sú, að hún þýði
þau einkenni sem aðgreina
eina þjóð frá annarri eins og
t. d. tunguna, menninguna
(sem þýSir ýmsa hluti eftir
þvf, hve víðtækt þetta hug-
tak er notað), sameiginlega
sögulega erfð, er þjóðin
skynjar (stolt yfir fortíð
sinni og sérstöðu sinni sem
slíkrar), ást á landinu, sem
þjóðin byggir.
Er íslenzkt þjóðerni á und
anhaldi? Trúir íslenzk æska
minna á gildi íslenzks þjóS-
ernis en eldri kynslóðir?
Á áratugnum 1930—40
var ekki almenn samstaða
um aS slíta sambandinu við
Dani og stofna lýSveldi.
Fyrst á hinum „alræmdu"
styrjaldarárum skapast slík
samstaða. AlþjóSIegar aS-
stæSur voru vissulega slíkri
þróun hliðhollar, en óþarfi
virSist aS gera hér lítiS úr
áhrifamætti velmegunar
styrjaldaráranna á traust ís-
Iendinga að geta verið sjálf-
stæSir.
Ég minnist þess greinilega
hve oft ég sem barn og ungl
ingur heyrSi á fyrstu 1 0 ár-
um IýSveldisins talaS um
aS íslendingar gætu ekki ver
ið sjálfstæS þjóð. Þessu var
aS vísu ekki hampaS í blöS-
um, en í hvert skipti sem erf
iðleikar steðjuÖu aS var eins
og efasemdir um gildi ís-
Ienzks sjálfstæSis kæmu
fram í hugum almennings.
Ég efast ekki um, aS þeir,
sem skoSa hug sinn í hrein-
skilni, viðurkenni, aS það
tók íslendinga langan tíma
aS losna viS efasemdir sín-
ar um aS þeir hafi gert rétt
aS stofna sjálfstætt lýSveldi.
Kynslóðin, sem er lýðveld
inu nær jafngömul, sumir
LEIÐRÉTTING
NauSsynlegt er aS leiS-
rétta eina prentvillu í grein
Gísla Gunnarssonar í sfSasta
tbl. Frjálsrar þjóðar. Þar
stóð „og bóndinn hafSi víS-
tækt löggjafarvald yfir fólki
sínu’\ en átti aS standa „og
bóndinn hafSi víðtækt lög-
gæzluvald yfir fólki sínu‘\
eitthvaS eldri, aSrir eitt-
hvaS yngri, hefur hins veg-
ar aldrei efast um gildi lýð-
veldisins, og skiptir hér
litlu máli hvaSa stjórnmála-
skoðanir viSkomandi hefur
aS öSru leyti. Þessi kynslóS
hefur aldrei kynnzt neinu
öSru, lýðveldið er henni
sjálfsagSur hlutur, eini raun
verulegi möguleikinn fyrir ís
lenzka þjóS aS skipa sér í
sveit með öSrum. Þetta þýS
ir miklu meira en trúnað viS
íslenzka lýSveldiS. Þetta
þýðir, að íslenzk æska lítur
svo á aS íslenzka þjóðin
skuli halda áfram aS vera
til meS séreinkenni sfn, að
íslenzkt þ jóðemi skuli halda
gildi sínu.
ER ISLENZK TUNGA Á
UNDANHALDI ?
Ég hef ekki þekkingu til
að rökræSa þetta nógu vel,
en þykist þó geta fullyrt að
íslenzk æska hefur losnaS
viS margar gamlar málam-
bögur eldri kynslóða, þ. á.
m. ýmsar útlenzkuslettur,
enikum úr dönsku, að áhrif
enskunnar koma lítiS fram
í tali íslenzkrar æsku, og
enskuslettur eru örfáar og
fer sennilega fækkandi, aS
aukin tungumálaþekking
æskunnar hefur þau áhrif á
móSurmálsnotkun hennar
aS útlenzkuslettum fækkar
í daglegu tali, því aS þá fer
aS verSa óvirðulegt að
sletta erlendum orSum sam
an viS eigið mál. Að gamni
mínu gerSi ég athugun á
prófúrlausnum í félagsfræSi
um I 00 gagnfræSinga nú í
ár, til aS komast aS raun
um málfarið. Ég fann þar
málvillur, en varla nokkra
útlenzkuslettu. Grunur minn
er sá, að langt megi leita
aftur í aldir til aS finna ungt
fólk sem talar og skrifar
hreinni íslenzku en íslenzk
æska gerir í dag.
ER ÆSKAN AÐ FJARL-
LÆGJAST MENNINGAR-
STARFSEMI?
HugtakiS menning í
þröngri merkingu getur þýtt
bókmenntir, tónlist, mynd-
list og aSrar listgreinar og
rannsóknir á sviði hugvís-
inda og raunvísinda. Ljóst
liggur fyrir, að hér er um
miklar framfarir aS ræSa á
öllum SviSum á Islandi, þeg
ar kemur að afköstum ein-
staklinga. AS því leyti
stendur íslenzk menning bet
ur í dag en nokkru sinni fyrr.
En skynjar þjóSin sjálf
menningu sína ver en áður?
Er íslenzk æska í dag al-
mennt minna hlynnt menn-
ingu en æska fortíðarinnar?
MikiS er nú í tízku aS
ræSa um firringu í nútíma-
þjóðfélagi, um hvernig fjöl-
miðlunartæki og aSrar aS-
stæSur þéttbýlisþjóSfélags
gera manninn ónógan sjálf-
um sér, óvirkan þátttakanda
og skynlítiS peS í neyzlu-
þjóðfélaginu. Sízt er gert of
lítið úr þessu vandamáli,
þótt varaS sé viS allri til-
hneigingu til aS fegra fortíð
ina í skjóli þess og vilja
hverfa aftur til hennar meS
því aS varpa af sér „oki“
nútímans.
í fyrsta lagi „Firring" í
víðtækri merkingu þess orSs
hefur alla tíS veriS til staS
ar, þ. p. aSstæSur;, er .„firra
Hverjir hafa lánað hjá
mjer þesar bækur: Hostr-
ups Komedíur 1. og 2.
bindi: Árbækur Espólíns 3
síðustu bindi? Og fleiri
bóka úr útlánum sakna jeg
t. d. Hugvekjur eptir ýmsa
höfunda. Jeg skora alvar-
lega á viðkomendur að skila
mjer bókum þessum.
Matt. Jochumsson.
(Stefnir, 14. nóv. 1896)
BLAÐAÖLDIN
ÞaS er ljóta blaðaöldin aS
tarna, sem nú er aS koma
upp. ÞaS ætlar allt aS fara
aS kafna undan þessum
sneplum hjer á landi — allt
bókmenntalegt ætlaði jeg
mjer aS segja. Þau eru nú
bráSum orðin svo mörg að
mig þrýtur minni til þess aS
telja þau öll upp. Þegar blöS
in og tímaritin eru nú orðin
yfir 20 aS tölunni til, handa
einum 70 þúsundum, eSa
rúmum 80, ef vjer teljum
finna sjálfan sig meS öðr-
um“. Fátækt og ánauS
sveitaþjóSfélags fortíðarinn-
ar bauS almenningi miklu
verri skilyrði til menningar
og hamingju en þéttbýlis-
þjóSfélag nútímans. I öSru
lagi: Firring einstaklingsins
í þéttbýlisþjóSfélagi er að-
eins önnur hlið þess; hin
hliSin er mikill vöxtur al-
mennrar menntunar og þekk
ingar. Æ fleiri hljóta æðri
menntun eSa alla vega ein-
hverja innsýn í æSri mennt-
un. Þessi þverstæSa (mætti
ef til vill segja „innri mót-
sögn'*) í andlegu lífi þétt-
býlisþjóSfélagsins hefur m.
a. komiS skýrt fram í stúd-
entaóeirðunum í þróuSum
löndum undanfariS. Þar hef
ur menntuð æska leikiS bylt
ingahlutverk í stærri stíl en
dæmi eru til um áður. Þess-
ar óeirSir hafa komið mjög
á óvart mörgum bölsýnis-
mö.nnum um hættur firring-
rppS,, þá, fer aS verSa meira
Islendinga í Vesturheimi
en eitt blað eSa tímarit fyrir
hverjar fjórar þúsundir
landsmanna ..."
Stefnir, 17. ág. 1896).
—0—
Brama-lífs-elixír.
Ath.: Á vetrarvertíð 1883
fjekk maður nokkur hjá
mjer 8 glös af Brama; hann
tjáði mjer, að hann gæti
ekki róið, án þess að taka
inn þetta lífsins lyf. Á vor-
vertíðinni sama ár ætlaði
hann að spara sjer kostn-
aðinn, og hætti við Bram-
ann. En hvernig fór? — Á
miðri vorvertíðinni dó
hann! Til þess eru víti að
varast þau. Skráð á fyrsta
vetrardag 1895, í Hafnar-
firði. v
Þ. Egilsson.
(ísafold, 1895)
—0—
Heyrðu kunningi!
gjörðu svo vel að skila
arinnar og nútímaþjóSfélags
ins í heild; þeir hafa hingaS
til gjarnan séS fyrir sér nú-
tímamanninn sem feitan
þjón meSalmennskunnar og
hugsunalaust skrímsli ,sem á
öllum sönnum verSmætum
vilji troSa.
BÖLSÝNISMENN Á
ÍSLANDI
Við könnumst svo sannar
lega viS þessa manngerS hér
á landi, hún er algeng meðal
íslenzkra vinstri manna.
Þessir bölsýnismenn á nú-
tímann líta mjög svo ein-
hliða á galla borgarmenning
ar nútímans og þeim finnst
nær allt vera á afturleið.
Kostir nýju menningarinnar,
aukin menntun, jákvæS er-
lend áhrif, aukiS víSsýni og
margt fleira, hefur fariS
fram hjá þeim.
ÞaS er rétt, aS íslenzk
æska hefur meir orSið fyrir
barSinu á göllum nútíma-
Framh. á bls. 7.
hnakknum sem ég lánaði
þér í sumar; því annars
mun ég birta óskilsemi þína
í „Austra“.
Finnbogi Sigmundsson
veitingam. á Fj.öldu.
(Austri, 8. sept. 1894).
—0—
Eftir að jeg hefi reynt
viðskipti við ýmsa kaup-
menn á ísafirði, vil jeg láta
þess getið, að með Magnúsi
kaupmanni Árnasyni halta
get jeg ekki mælt.
p. t. ísafirði, 12. maí 1896
Þórður Jónsson,
Laugabóli.
(Þjóðv. ungi, 16. maí 1896)
—0—
Lausafregn segir LÁRIIS
sýslumann Þ. GRÖNDAL
(skipaðan amtmann nyrðra)
látinn, en miklar líkur til
að muni missögn vera. sem
betur fer, með því hun er
órekjanleg til góðrar heim-
ildar.
(ísafold, 23. maí 1894)
einstaklinginn, frá þy,í að
Cullkorn úr gömlum blöðum
4
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 25. júlí 1968