Vikublaðið - 29.07.1994, Blaðsíða 8

8
VIKUBLAÐIÐ 29. JÚLÍ 1994
krabbamein efnahagslífsins
Nýlega barst mér í hendur
merk bók. I sxnskri þýðingu
ber hún titilinn Ekonomi
utan ránta och inflation (Efhahgaslíf
án vaxta og verðbólgu, Bokförlaget
Korpen, 1991). Höfundur hennar er
Margrit Kennedy, þýskur arkitekt og
vistfræðilegur hagfræðingur. Bókin er
merk þó stutt sé. Tilgangur höfundar
er að skýra gangvirki peninga og þátt
þeirra í þeim vanda sem heimurinn
býr við í dag, svo sem atvinnuleysi,
skuldbyrði þriðja heimsins, umhverf-
iseyðingu o.fl. Allt tengist það vöxtum
og vaxtavöxtum að mati Kennedy.
Sjúklegur vöxtur
Kennedy bendir réttilega á að mikil
vanþekking ríki um peninga og gang-
virki þeirra. Til dæmis varðandi vöxt
lífs og hluta. Hún bendir á að
þrennslags vaxtamynstur séu við lýði;
náttúrulegur líffræðilegur vöxtur sem
líkami okkar, plöntur og dýr eru und-
irorpin. Við þroskumst skjótt á fyrsta
lífsskeiði okkar, síðan hægir vöxturinn
á sér og aftekur um 21 árs aldur. Þá
tekur við innri þroski. I öðru lagi er
línulegur vöxtur, eins og t.d. þegar vél
ffamleiðir sífellt meira af vörum uns
hún er stöðvuð. Loks er sjúklegur
vöxtur sem birtist helst í líffíkinu við
veikindi eða dauða. Krabbamein fylg-
ir t.d. slíkri kúrvu. I fyrstu vex það
hægt, en þegar það uppgötvast hefúr
það iðulega náð þeim hraða sem erfitt
er að stöðva. Hinn sjúklegi vöxtur
endar vanalega á þann veg að bæði
sýktar ffumur og líkaminn deyja.
Kennedy bendir á að núverandi
vaxtakerfi og vextir á vexti fylgi hinu
sjúklega vaxtamynstri. Hún tekur sem
dæmi að það taki 24 ár að tvöfalda
peningaupphæð við 3% vexti, 12 ár
með 6% vöxtum og 6 ár með 12%
vöxtum. Annað dæmi sem hún tekur
er að ef við hefðum fjárfest eitt penný
með 4% vöxtum fyrir Krists burð
Dr. Ingi Rúnar
Eðvarðsson
hefðum við þegar árið 1750 getað
keypt gull sem vegur jafh mikið og
jörðin. Árið 1990 hefðum við getað
keypt 12.246 slíka „gullmola"! Hvert
prósent hefur mikla þýðingu, því 5%
vextir á sömu upphæð myndu þýða að
við hefðum getað keypt áðurnefnt
gull þegar árið 1403 og 1990 væri
andvirði pennýsins orðið 2.742 millj-
arðar gulls sem vegur jafn mikið og
jörðin. Kennedy telur að þetta dæmi
sanni að bæði út ffá stærðffæðilegu og
hagným sjónarmiði geti vaxtavextir
ekki gengið upp til lengdar. Það þurfi
því að afnema þá og koma á kerfi er
byggist á náttúrulegum vöxtum.
Vextir hafa áhrif allsstaðar
Kennedy nefnir að margir telji að
við greiðum aðeins vexti ef við tökum
lán og því gefist okkur færi á að velja
hvort við greiðum vexti eður ei. Hún
segir slíkt reginmisskilning því vextir
gegnsýri allt efnahagslíf. Vaxtakostn-
aður fýrir sorphirðu í Þýskalandi er
þannig 12% heildarkostnaðar, fyrir
drykkjarvatn stígur kostnaðurinn í
38% af heildarkostnaði og fýrir al-
mennar leiguíbúðir er hann hvorki
meira né minna en 77%! (sjá töflu).
Kennedy telur að vaxtakostnaður
nemi um helmingi af andvirði allra
vara og þjónustu. Niðurstaða hennar
er því sú að ef unnt væri að afnema
vexti yrðum við helmingi efhameiri en
við erum í dag, eða að við gætum unn-
ið minna en við gerum að óbreyttu.
Iðnaðarráðuneytið, Iðntæknistofnun
og Samtök iðnaðarins auglýsa eftir
verkefnisstjóra
fyrir verkefni um uppbyggingu
gæðastjórnunar í matvælaiðnaði
Markmið verkefnisins er að stuðla að markvissri upp-
byggingu gæðastjórnunar í matvælaiðnaði með hliðsjón
af nýjum matvælalögum og reglugerðum.
Verkefnið stendur að minnsta kosti í eitt ár.
Verkefnisstjóri mun vinna með verkefnisstjórn að mótun
almenns ramma um gæðastjórnun, sem byggir meðal
annars á ISO-9000 stöðlunum, HACCP/GAMES og að-
ferðum altækrar gæðastjórnunar. Einnig mun hann
semja leiðbeiningar- og kennslugögn fyrir starfsfólk og
stjórnendur matvælafyrirtækja og aðstoða fyrirtæki við
að taka upp gæðakerfi.
Leitað er að starfsmanni með menntun á sviði verk-
og/eða matvælafræði sem hefur þekkinqu á qæða-
stjórnun.
Verkefnisstjórinn þarf að geta hafið störf í septem-
ber/október næstkomandi.
Umsóknum um ofangreinda stöðu skal skila til auglýs-
ingadeildar Morgunblaðsins merktum: „Gæðastjórnun í
matvælaiðnaði", fyrir 20. ágúst næstkomandi.
Annar misskilningur sem Kennedy
tekur fýrir er að allir ýmist hagnist eða
tapi jafn miklu á vaxtakerfinu. Hún
sýnir fram á að 80% þýsku þjóðarinn-
ar tapi beinlínis á vaxtakerfinu (greiði
meira í vexti af lánum en þeir fá í vexti
af sparifé), um tíundi hluti þjóðarinn-
ar græði lítillega urnffam kostnað, en
10% þjóðarinnar þéni margfalt á
vaxtakerfinu þannig að kerfið gerir
„ríka ríkari og fátæka fátækari."
Vaxta- og verðbólgulaust
efnahagslíf
Lausnir hennar til umbóta í vaxta-
og peningamálum eru ekki nýjar af
nálinni, því hún byggir á hugmyndum
viðskiptamannsins Silvio Gesell sem
starfaði í Þýskalandi og Argentínu við
lok 19. aldar og ritaði bók um niður-
stöður sínar varðandi vexti og efna-
hagslíf, Die natúrlicbe Wirtschaftsordn-
ung (Náttúruleg efnahagsskipan).
Gesell fór að velta áhrifum vaxta
fýrir sér þegar hann tók eftir að vörur
sem hann verslaði með seldust ýmist
hratt og á háu verði eða afar hægt og á
lágu verði. Þegar vextir
voru lágir þá var mikil
eftírspurn eftir vörum,
en þegar þeir voru háir
hélt fólk að sér hönd-
um. Harm komst að því
að mismunandi pen-
ingamagn mótaðist af
viija fjármagnseigenda
til að lána út fé. Ef arð-
urinn varð lægri en
sem svaraði 2,5% vöxt-
um höfðu þeir tdl-
hneigingu til að sitja á
peningunum, sem
leiddi til samdráttar í
fjárfestingum og í kjöl-
farið fýlgdu gjaldþrot
með viðeigandi fækkun
starfa. Að nokkrum
tíma liðnum, þegar
fólk var reiðubúið að
greiða hærri vexti fýrir
að taka peninga að láni,
urðu peningar aftur á
boðstólum. Gesell gaf
þá skýringu að pening-
ar hefðu þann sérstæða
eiginleika að unnt er að
geyma þá án mildls
kostnaðar. Því er ólíkt
varið með flestar vörur.
Þannig þarf t.d. sá sem verslar með
epli að selja uppskeruna fýrir tiltekinn
tíma áður en hún spillist. Fjár-
magnseigandinn getur beðið þar til
aðstæður á markaði henta honum.
Af þessu dró Gesell þá ályktun að ef
við gætum skapað fjármagnskerfi sem
setti peninga á sama stall og aðrar vör-
ur væri unnt að koma á fót efnahags-
kerfi sem væri laust við þenslu og
samdrátt, en undirrót þess er pen-
ingabrask. Hann lagði til að peningar
væru útbúnir með þeim hætti að þeir
„ryðguðu", eða að notkun þeirra væri
háð „neytendagjaldi“. Nánar tiltekið
ganga hugmyndir hans út á að hægt sé
að tryggja flæði peninga með því að
ríkið hafi yfirumsjón með prentun og
dreifingu peninga, og að notkun
þeirra byggist á neytendagjaldi. Það
hafi það í för með sér að í stað þess að
greiða vexti til þeirra sem eiga meiri
fjármuni en þeir þarfnast, ætti fólk -
til að tryggja hringrás peninganna -
að greiða vægt gjald fýrir að halda
peningum fýrir utan hringrás efha-
hagslífsins. Unnt er að líkja þessu við
að þeim einstaklingum, er halda hin-
um nýju peningum lengur en nauð-
synleg viðskipti krefjast, sé gert skylt
að greiða „stöðumælasekt". Þetta hef-
ur auk þess þann kost að neytenda-
gjaldið rennur til ríkis eða bæjarfélags,
sem þannig dregur úr þörf til að auka
skatta.
Tilraunir í þessa veru voru gerðar
víða á fjórða áratugnum svo sem í
Austurríki, Frakklandi, Þýskalandi,
Spáni, Sviss og Bandaríkjunum. Til-
raunin tókst best í smábænum Wrögl
í Austurríki á árunum 1932-33. Bæj-
arstjórinn sarmfærði helstu aðila í við-
skiptalífi um að gera tilraun í anda
Gesell. Ibúarnir samþykktu og bæjar-
stjórnin lét prenta 5.000 „frjálsa skill-
inga“ (þ.e. án vaxta). Fyrir nýja féð var
brú byggð, vegir endurbættir, en
einnig greidd laun og vörur keyptar.
Neytendagjaldið var 1% á mánuði
eða 12% á ári. Gjaldið greiddi sá sem
var með peninga í vörslu sinni um
mánaðamót. Til að þurfa ekki að
greiða gjaldið flýttu allir sér að eyða
nýju peningunum á undan þeim eldri.
Fólk greiddi jafnvel skattana fýrirfram
til að losna við neytendagjaldið. A
einu ári voru hinir 5.000 nýju skill-
ingsseðlar notaðir 463 sinnum og
framleiddu þannig vörur og þjónustu
að andvirði 2.300.000 skillinga (5.000
sinnum 463). Hefðbundinn gjald-
miðill var bara notaður 213 sinnum.
Um leið og atvinnuleysi herjaði á
flest lönd Evrópu, dróst það saman
um 25% í Wrögl á þessu eina ári. Ein
ástæða þess var að neytendagjaldið
rann til bæjarins og var notað í þágu
almennings. Þegar 300 önnur bæjar-
félög í Austurríki sýndu þessari tilraun
vaxandi áhuga greip Seðlabanki Aust-
urríkis í taumana og bannaði útgáfu
frjálsra peninga. Engin slík tilraun
hefur síðan verið gerð í Evrópu.
Nútímaleg lausn
Samkvæmt Kennedy væri unnt að
koma á umbótum í anda Gesell með
nútímalegum viðskiptaháttum. Þar
byggir hún á hugmyndum Yoshito
Otanis. Hann bendir á að 90% af því
sem við köllum „peninga" í dag eru x
raun tölur í tölvu. Hægt væri að hugsa
sér að einstaklingar ættu a.m.k. tvo
bankareikninga, einn fýrir laun og
dagleg útgjöld og annan fýrir sparnað.
A hinn daglega reikning, sem einstak-
Dæmi um hlutdeild
vaxta í vöruverdi og
þjónustugjöldum
Gjald fyrir sorphirðu
(Dsemi frá bænum Aschen 1983)
a) Afskriftir, launakostnaður, annar
fastur og breytilegur kostnaður...88%
b) Vaxtagjöld.......................12%
Gjald fyrir drykkjarvatn
(Dæmi frá Norðurþýsku vatnsveitunni 1981)
a) Orkukostnaður.....................7%
b) Viðhaldskostnaður v. vatnsveitu...6%
c) Hrelnsun vatns, klórblöndun o.fl..1%
d) Launakostnaður, annar fastur og
breytilegur kostnaður...............18%
e) Afskriftir.......................30%
f) Vaxtakostnaður...................38%
Leigugjöld í almennum leiguíbúðum
(Skv. útreikningum þýsku Hagstofunnar
1979)
a) Áhætta og þóknun..................1%
b) Stjórnun og rekstrarkostnaður.....6%
c) Viðhald fasteigna.................5%
d) Afskriftir.......................11%
e) Vaxtagjöld.......................77%
Elías Mar rithöfundur varö sjötugur á
dögunum og af því tilefni barst blaðinu
þessi kveðja til Elíasarfrá Kristjáni
Jóhanni Jónssyni.
Gáta
Hver puðaöi í nánd við prentvélar
og prófarkalas allar bœkurnar?
Eldist en verður aldrei skar?
Örmjór og langur tilsýndar?
Svar: Elías Mar