Mánudagsblaðið - 17.01.1949, Blaðsíða 5

Mánuda^u? 17. janúar 1943.
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
jf7f
Sigmrður Guðmundssmi* igrrr. shúiumristuri:
KAFFISKÖMMTUN ** KAFFIFY
Þess er stundum getið með
virðingu og þökk, hver fyrst-
ur ræktaði kartöflur á Is-
landi. En veit nokkur, hver
var sá góðgerðarmaður þjóð-
ar vorrar, er fyrstur flutti
kaffi til íslands og átti frum-
þátt og afdrifaþátt í því, að
Islendingar gerðust kaffi-
drekkandi þjóð? Hafa rnarg-
ir hugleitt, hvílíka blessun,
hressing og örvandi nautnir
kaffið hefir á liðnum öldum
veitt vorri fátæku þjóð í liin-
urn margvíslegustu raunum
hennar og fábreyttu lífi og
líferni.. Renni menn huga að
því, hversu mörgum kaffið
hefur hitað og marga hresst,
þá er þeir komu þreyttir og
kaldir úr vosi og volki eða
fannbarðir úr grimmdar-
frosti og stórhríðum, eða þá
er þeir komu rennvotir úr
brimi og sjávanháska að
sandi eða landi. Þá er harm-
ar og mæða lágu þungt á
lotnum herðum, huggaði
kaffið, létti byrði og böl. Þá
er óvænta gleði bar að hönd-
um, jók kaffið sjálfa gleð-
ina, teygði úr henni hvern
sprettinn á fætur öðrum,
jók hollan hlátur og góðan
gáska í samræðum og vin-
mælum. Þá rná eigi gleyma
því, er meta á verðleika og
gildi kaffisins, að oft hefir
þessi dökkvi drykkur styrkt
til næturvöku við störf, er
eigi mátti með nokkru móti
skjóta á frest til næsta. morg
uns né næsta dags.
Kaffið hefir stundum,
betur en áminningar góðvilj-
aðra vandamanna og þrumu-
ræður siðaprédikara, stutt til
skyldurækni, orðheldni og
stundvísi. Kaffið hefir einnig
oft veitt andanum dýrmæta
hjálp. Þá er allt hefir staðið
í rithöfundum og orðsins
mönnum, tregt hefir sótzt að
semja, rita eða skapa, hefir
kaffið f jörgað, komið ' stöð-
um ritfola á skeið eða
á rekspölinn. Þá er rit-
höfundur hafði duglega
drukkið kaffi, runnu upp úr
honum orð og hugkvæmdir,
þyrptúst og geystust á blað-
ið eða pappírinn.
Sennilega má margt fih'na
kaffinu til foráttu, eins og
flestu, sern gert hefur verið
eða ræktað, skapað eða ort
ú vorri jörðu. Vinir mínir og
frændur í Náttúrulækninga-
félaginu bera á blessað kaff-
ið þungar sakir, gerast
mælskir og móðugir, er þeir
re’cja skaðsemi eða heilsu-
spjöll af völdum þess. Eigi
legg ég til deilu við hina
heilsulærðu menn um áhrif
mikillar kaffidrykkju á
hraustléik vorn og heiisu. En
finna íhá fjölmörg dæmi
þéss, að miklir kaffibelgir
jog kaffisvelgir hafa orðið
[háaldraðir og borið ellina
hraustlega og glaðlega, þótt
1 þeir þömbuðu kaffið fram í
| andlátið. Er víst, að öllum
|henti hið sama í þessu efni?
Danskur læknir og vísinda-
maður, dr. med. H. Iacobæ-
us, bendir og á, að kaffi-
I drykk'ja hafi fyrst orðið ai-
menn á síðustu öldum. En
einmitt á þeim tíma hafi með
alaldur manna í flestum sið-
uðum löndum færzt úr 33
árum upp i 50 ár. Slík stað-
reynd styðji ekki þá kenn-
ing, að kaffið sé að marki
heilsuspillandi eða skaðsam-
legt. („Fra Lægevidenskab-
ens 0\*erdrev“, Tre Fordrag.
Af H. Iacobæus Dr. Med.
Kbh. 1929).
Fyrir nokkru var tekið að
skammta hér kaffi og sykur.
Án efa er slíkt ekki gert
að gamni sínu né af nokk-
urri meinfýsi. Þjóð vor er
um þessar mundir hættulega
illa haldin af mikilli verð-
bólgu. Enginn ábyrgur Is-
lendingur neitar því, að nauf
syn sé að leita aðgerðar og
viðgerðar á þessu þjóðar-
meini. Með drengilegum ráð-
um og ráðstöfunum verðui
að leitast við að draga tu
þessari miklu bólgu eða
minnka hana. Játa verðui
einnig, að ekki verður hjá
því komizt, að síí'kar ráð-
stafanir valdi landsbúum *ó-
þægindum. Reynir þá á þegn
skap þegnanna, hversu þeir
bregðast við. En hér reynir
lika á þegnskap og 'hyggindi
hinnar miklu matselju þjóð-
ar vorrar (skömmtunarstj..
landsstjórnar eða Viðskipta-
ráðs.) Miklu skiptir, hvar
ráðizt er hér á garðinn. Og
ef það er ekki glapræði eða
óvízkuráð, þá er það, að
minnsta kosti, hið mesta
neyðar-úrræði, að skammta
kaffi, áður en byrjuð ~r
skömmtun á vínföngum
eður áfengi, eldci sízt
á þessari tíð, er óhugnanlegt
orð fer af drykkjuskap í land
inu. Frumvarp til fjárlaga
fyrir árið 1949 sýnir og, að
sá hinn raunalegi orðrómu’"
er ails e-kki ástæðulaus nt
lilhæfulaus. Má og komas'
rð raun um slíkt, ef gengið
er um götur bæjarins, ekk:
eingöngu á síðkveldum og
náttarþeli, heldur einnig um
hábjartan dag.
Er. hyggilegt að skerða
flutning á kaffi til landsins,
er þannig er ástatt í áfengis-
málum þjóðar vorrar? Hafa
góðtemplarar og Bakkusar-
fjendur íhugað, hver áhrif
kaffiskömmtun hefir á á-
fengisnautn, hvort líkur eru
til, að húri dragi úr Vínnautn
eða auki hana ? Mér er ókunn
ugt um slíkt. En hitt virð-
ist mér ekki óeðlilegt, að þeir
hefðu wrað við, að gerð væri1
agnarminnsta tilraun til
minnkunar á kaffidrykkju
landsbúa, þá er ofdrykkja
þjáir þjóðina. Eg fæ ekki
ráðið við, að mér leikur fast-
lega grunur á, að ofdrykkja
eður ofnautn áfengis auk-
ist, er dregur úr kaffi-
drykkju. Sönnunum verður
hér eigi komið við. En góð-
templarar og bindindismenn
mega ekki með nokkru móti
gleyma því, að drykkjumað-
ur verður að fá eitthvað i
stað vínsins er hann hafnar J
eða segir skilið við. Drykkju
maður þarfnast uppbótar, ei I
hann gerist bindindismaður. |
Þá er stia á gömlum drykkju
manni frá brennivínsflösk-
unni, er það barnaskapui
eða sálfræðilegur rataskap-
ur að veita honum eigi nokk
urs konar nautnir í stað
þeirra nautna, sem hann hef-
ir heitið sjálfum sér og öðr |
um að láta eigi framar eft
ir sér. Muna verður, að bind
indisheit eyðir ekki áfengis- :
löngun né \vnþorsta. Freist-
ingarnar laða og lokka, flask
an seiðir, og þá verður að
veita hinum áfengissjúka
manni eitthvað, er svalar þrá
hans og þorsta. Þá er ég
varð þess áskynja, að stöku
nemöndum mínum veitti erf-
itt að hafa hemil á áfengis-
neyzlu sinni, réð ég þeim að
drekka kaffi bæði ósparlega
og duglega. En því miður get
ég eigi birt neinar skýrslur
um, hversu farið var eftir
þessu ráði eða 'liversu það
gafst, þá er e-ftir þ\\ var
farið. En hitt er víst, að sum-
ir ofdrykkjumenn gerðust
hinir mestu kaffimenn, er
þeir urðu góðtemplarar og
bindindismenn. Slíku til sönr
unar mætti nefna þjóðkunna
menn, bæði látna og lifandi.j
Þykir mér líklegt, að margir
lesendur þessarar greinar
finni dæmi slíkt, ef þeir leíta
vel i minni sínu og hugskoti.
Skilnaður við „flöskuna
fríðu“ hefir löngum reynzt
ö' —sár. Þótt skyn-
sr ' 'V :...avlzka hafi varað
v;) o°: sicrklega reynt að
N-nvnr siiku, hafa elskendur
í herinar oft brotið heit sitt
| og leitað aftúr miskunnar
hennar, huggunar og hug-
svölunar. Það er langt síðan
er því var veitt eftirtekt, að
torwlt er að sigrast á sjálf-
um sér, fýsnum sínum og
freistingum.
■Margur er máðurinn og
mörlandinn gestrisinn. Þor-
steinn Erlingsson sagði eitt
sinn, að sér liði illa, þá er
kunningjar sínir kæmu til
sín, röbbuðu við sig um hríð
og færu, án þess að þiggja
hinar minnstu góðgerðir.
Fjölmörgum ágætum hús-
freyjum, er sýnt er um við-
tökur góðra gesta og auíúsu-
gesta, er svipað farið og
skáldinu. Að vísu getur gest-,
risni, sem önnur gögn og
gæði lífs vors. farið í öfgar. ’
En gestrisni er samt. fagur
eiginleiki, sem einatt hefir
göfgandi áhrif á sjálfan gest-
gjafann. Það er fagurt og
sáluhollt, að vilja láta gest-;
um sínum vel líða, hressa þá
og skemmta þeim. Og kaffið
hressir, fjörgar, sem getið var
í upphafi þessarar greinar.
Einhver kann að skjóta að
þeirri athugasemd, að te geri
hér sama gagn sem kaffi. efli
gléði og styrki til starfs og
skemmtana. En sumir ís-
lendingar geta ekki — nema
með hinum mestu óþægind-
um —- komið tei inn fyrir
varir sér. Vér erum kaffinu
stórum vanari en teinu, ekki
sízt 1 sveitum. Kaffi er þióð-
legur drykkur. má kallast
þjóðdrykkur vor. Eg hygg.
að því fari fjarri, að kaffi
komist til jafns við te að
vinsældum. ylsæld og hress-
andi notaleik. bá er flestir ís-
lendingar eiga í hlut. Hafa
formælendur sveitamanna i
landsstjórn og á alþingi gert
sér grein fyrir, hvernig kaffi-
skömmtun kemur sér í mörg
um sveitabæ? Þar hefur
kaffið löngum verið tíðaát
veitt. Slíkt var hentugast.
hagkvæmast og fljótlegast að
veita og framreiða. I æsku
minni kvnntist ég húsfreyj-
um. sæmilega efnuðum, sem
gæddu sér oft á kaffisopa.
Þeim veitti ekki af slíkri
hressingu. Þær voru vel að
henni komnar. Þær fóru é
fætur um rismál og háttuðr
ekki fvrr en eftir háttatímr
og streittust og strituðu allar
daginn. Það hefði ekki verif
mannúðlega gert. að minnka
við þær kaffið og sykurinn.
En er meiri mannúð að gerr
það nú en slíkt hefði verif
þá? Veit matselja ríkisins.
hvað hún gerir. er hún skell-
ir slikri skömmtun á?
Þá er gestrisinn getur eigi
boðið góðum gestum kaffi.
býður hann þeim áfengi. ef
hokkur tök eða efni er á —
á öðru á hann ekki völ. Það
dregur og sízt úr nevzlu á-
fengis né úr áhrifum henn-
ar, er eigi er unnt að veit°
kaffi með sterkum drvkkj-
um, Ekki dettur mér í hug.
að væna ríkismatseliu vora
því, að tekið sé til kaffi-
skömmtunar í því skvni að
auka sölu áfengis. Ástæðan
er önnur og auðskilin. En ó-
viðfelldið er. að ríkinu virð-
ist fara hér kaupmannlega,
en ekki að sama skapi þjóð-
hollustusamlega. er það
skerðir kaffikaup lands-
manna, en hver, sem efni
hefir á, getur' keypt ölföng
eftir vild og velþókknun, og
jafnvel þótt hann hafi ekki
efni á því.
Hér kem ég að öðru atriði,
sem mér virðist veigamikið.
Kaffi er í senn hið ódýrasta
og meinlausasta nautnalyf,
er kostur er á í landinu.
Kaffi er huggun og nautna-
athvarf hins efnalitla manns.
Af þeim rökum virðist
hvorki réttlátt né, mannúð-
legt að skammta slíkan þjóð-
ardrykk. Þar er hlutnr
þeirra. sem búa við kraþpaa
efnaiiag. fyrir borð borim.
Á því eru likindi. áð kaf.fi-
I
jSkömmtun komi verr óauðvg-
um en auðugum eður efnuð-
um.
Góðkunningjar mínir í
broddi og brjósti stjórnmála
vorra segja mér, að óráðlegt
sé að hverfa frá kaffi-
skömmtun. Af slíku leiddi,
að margrir efnamenn mvniu
þá „hamstra“ kaffi. sem slíkfc
er kallað á nýtízku-íslenzku.
(Væri ekki reynandi áð
segja: að birgja sig upp áð
kaffi eða fyrna kaffi. smbr.
að fyrna hey? Ef til vill þ~la
íslenzk kaupstaðabörn eisi
svo sveítalega íslbttéku. þvku?
,h*ún búraleg og sérvizkuleg).
Slíka kaffispá kann éy lítt áð
rökræða. Eg er hvorki for-
spár né forvitri. sé ekki fyr-
jir óorðna atburði. Eg veit
eigi. hversu hinir vísu lanás-
feður vorir verða slíks vísir.
Ráða beir slíkt af því, að
þeim er kunnugt, að ýmsir
efnamenn söfnuðu sér kaífi-
fyrningum. áður en kaff'-
skömmtun var smellt á lands
búa? Ef svo er. þá er slíkt
eitt dæmi þess. að menn eru
misrétti hmttm í þeirri ka.f'-
og sykurskömmtun. sem nú
á sér stað. Og ekki getur sl'k
birgðasöfnun verið andmæli
gegn því að kaffi- og e'-''"" -
skammtur væri stórum fvrir-
ferðarmeiri en nú er raunin
^ Lofsamlegt er. að kos'iað
sé kapps um að evða slíkum
dýrbít sem verðþenslumi.
i En læknisaðgerðir við verð-
bólgunni mega ekki bitna
þvngst á be:m. sem mega S’.n
minnst cg eru lakast stad~:-’
á efnahagslega vísu. Ekki ’ ~á
ráðast á garðinn. þar ? n
hann er lægstur og þjóðleg-
astur í senn.
Þótt menn fallist á í’ða
játi, að kveða verð: nið
verðbenslun'a r'""ga úr