Morgunblaðið - 01.02.2005, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 1. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Áfrýjunarnefnd samkeppnismála úr-skurðaði í gær að olíufélögin þrjú, Olís,Skeljungur og Olíufélagið, ættu aðgreiða samtals 1.505 milljónir króna í
sekt fyrir ólöglegt samráð. Áður hafði samkeppn-
isráð lagt sektir á olíufélögin þrjú upp á 2.585
milljónir, auk þess sem Orkunni var gert að
greiða 40 milljónir.
Með úrskurði áfrýjunarnefndar samkeppnis-
mála lýkur formlegri aðkomu samkeppnisyfir-
valda að málinu. Málið á sér hins vegar langan að-
draganda, en hann hófst með húsleit
Samkeppnisstofnunar hjá olíufélögunum 18. des-
ember 2001. Hinn 29. október sl. kvað samkeppn-
isráð upp úrskurð í málinu. Ráðið taldi að ávinn-
ingur olíufélaganna Skeljungs, Olís og Olíu-
félagsins af ólöglegu samráði þeirra á tæplega níu
ára tímabili, frá mars 1993 til desember 2001,
hefði numið a.m.k. 6,5 milljörðum króna. Þetta
sagði ráðið að væri varlega áætlað, en það taldi að
skaði samfélagsins í heild af samráðinu væri enn
meiri og ekki undir 40 milljörðum króna.
Samkeppnisráð lagði 1,1 milljarðs króna
stjórnvaldssektir á hvert hinna þriggja olíufé-
laga, vegna samfellds brots á samkeppnislögum
sem hefði staðið yfir í a.m.k. tæp níu ár. Bensín-
orkunni ehf. (Orkunni) var jafnframt gert að
greiða 40 milljónir króna í ríkissjóð.
Vegna samstarfs við samkeppnisyfirvöld í því
skyni að upplýsa brot olíufélaganna ákvað sam-
keppnisráð að lækka stjórnvaldssekt Olíufélags-
ins í 605 milljónir og Olís í 880 milljónir. Skeljungi
var hins vegar gert að greiða sektina að fullu.
Olíufélögin kærðu úrskurð samkeppnisráðs til
áfrýjunarnefndar, sem hefur verið með málið til
meðferðar sl. tvo mánuði.
Tekur ekki undir gagnrýni á
rannsókn Samkeppnisstofnunar
Olíufélögin gerðu margvíslegar athugasemdir
við rannsókn Samkeppnisstofnunar. Forsvars-
menn félagsins hafi ekki getað upplýst um öll
málsatvik vegna lögreglurannsóknar sem hófst
áður en samkeppnisráð lauk umfjöllun um málið.
Eins komu fram ásakanir um að andmælaréttur
hefði ekki verið virtur. Niðurstaða áfrýjunar-
nefndar var að fyrirsvarsmönnum olíufélaganna
„hafi verið skylt að afhenda öll gögn sem um var
beðið og gefa skýrslur um málsatvik nema að því
leyti sem svör við spurningum gátu falið í sér hug-
lægt mat samkvæmt framansögðu en ekki aðeins
skýringu eða fyllingu á þeim gögnum sem þegar
lágu fyrir. … Sú staða að fyrirsvarsmenn áfrýj-
enda hafa síðan sætt lögreglurannsókn vegna
áætlaðra brota gegn samkeppnislögum breytir
engu um lögmæti þeirra sönnunargagna sem afl-
að hefur verið í því máli sem hér er til meðferðar“.
Áfrýjunarnefnd hafnar einnig þeim rökum Olís
og Skeljungs að stjórnendur félaganna hafi ekki
notið andmælaréttar. Nefndin bendir m.a. á að fé-
lögin hefðu getað notið aðstoðar þeirra starfs-
manna sem ekki voru sakaðir um brot og gátu því
veitt leiðbeiningar og skýringar um gögn málsins.
„Því er haldið fram að rannsókn máls þessa sé
ábótavant og brjóti gegn 10. gr. stjórnsýslulaga.
Nefnd hafa verið nokkur dæmi því til stuðnings.
Áfrýjunarnefndin hefur skoðað gögn máls þessa
og hugað að rannsókn þess. Það er niðurstaða
hennar að rannsókn málsins hefur verið óvenju-
lega yfirgripsmikil og ljóst er að ýmis atriði hafa
ekki verið skýrð með fullnægjandi hætti. Þó þykir
fjarri lagi að þeir annmarkar sem bent hefur ver-
ið á eða fundist hafa séu þess eðlis að þeir eigi að
valda ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar. Hafa
verður einnig í huga að áfrýjendur hafa sjálfir
gert rannsókn málsins erfiðari en ella væri með
fyrirmælum um eyðingu gagna sem ætla má að
hafi heppnast í einhverjum tilvikum svo sem ósk-
að hafði verið eftir. Í hinni kærðu ákvörðun er
vikið nánar að báðum þessum atriðum. Ófull-
nægjandi rannsókn einhverra atriða mun hins
vegar koma áfrýjendum til hagsbóta varðandi
einstök samráðstilvik samkvæmt venjulegum
sönnunarreglum að því marki sem þeir sjálfir
verða ekki taldir bera ábyrgð á gagnaskorti.“
Andmælum vegna loforða hafnað
Sem kunnugt er gengu Olíufélagið og síðar Olís
til samstarfs við Samkeppnisstofnun í þeim til-
gangi að upplýsa málið, en fyrir lá að félögin
myndu fá afslátt af sektargreiðslum með slíku
samstarfi. Stjórnendur Olíufélagsins töldu að á
fundi þar sem þetta samráð var til umræðu hefðu
verið gefin loforð um að athygli lögreglunnar yrði
ekki vakin á umfangi og alvöru málsins. Olíufélag-
i
e
g
o
a
m
h
s
v
u
á
i
s
þ
l
Þ
n
Á
i
s
r
r
e
u
h
g
a
i
e
2
r
o
á
t
m
ó
Sektir olíufé
Áfrýjunarnefnd samkeppnismála
telur að olíufélögin hafi haft
með sér samráð sem staðið hafi
yfir í mörg ár og sameiginlegt
markmið þeirra hafi verið að
raska kerfisbundið samkeppni
og hækka vöruverð. Egill
Ólafsson skoðaði skýrsluna.ÚRSKURÐUR ÁFRÝJUNAR-
NEFNDAR SAMKEPPNISMÁLA
Áfrýjunarnefnd samkeppnis-mála lækkaði í gær verulegaþær sektir, sem samkeppn-
isráð hafði ákveðið í máli sínu gegn
olíufélögunum vegna meints ólög-
mæts samráðs þeirra. Samtals
lækka sektirnar um 1,1 milljarð
króna, úr um 2,6 milljörðum í 1,5
milljarða. Mest lækkar sekt Skelj-
ungs, sem áður var hæst, en verður
nú lægsta sektin. Úrskurðarnefnd-
in fellst þannig ekki á það sjónar-
mið Samkeppnisráðs að olíufélögin
hafi öll borið jafna ábyrgð á sam-
ráðinu og eigi þess vegna öll að fá
sömu sekt, sem síðan eigi að reikna
af mismunandi afslátt eftir því
hversu mikið félögin hafi aðstoðað
Samkeppnisstofnun við rannsókn
málsins. Áfrýjunarnefndin telur að
taka eigi mið af ávinningi félaganna
af samráðinu og út frá því fær Olíu-
félagið hæstu sektina áður en tekið
er tillit til afsláttarins, þá Olís og
loks Skeljungur.
Þá kemst áfrýjunarnefndin að
þeirri niðurstöðu varðandi þátt
Benzínorkunnar í málinu að Sam-
keppnisstofnun hafi ekki gætt and-
mælaréttar félagsins sem skyldi og
er 40 milljóna króna sekt þess felld
niður.
Að öðru leyti en þessu staðfestir
áfrýjunarnefnd Samkeppnismála
ákvörðun samkeppnisráðs í öllum
meginatriðum. Í nokkrum tilvikum,
þar sem samkeppnisráð vildi sak-
fella félögin, kemst nefndin að
þeirri niðurstöðu að einstök olíufé-
lög eða þau öll hafi ekki brotið sam-
keppnislög, en það er í minnihluta
tilfella.
Þannig segir í úrskurðinum:
„Áfrýjunarnefnd samkeppnismála
lítur svo á að í máli því sem hér er
til meðferðar hafi olíufélögin þrjú,
Skeljungur, Olís og OHF [Olíufé-
lagið hf.], haft með sér víðtækt
ólögmætt samráð … Samráðið hef-
ur staðið yfir í mörg ár og sameig-
inlegt markmið þeirra hefur verið
að raska kerfisbundið samkeppni
með ýmsum samráðsaðgerðum sem
voru einkum í því fólgin [svo] að
eyða samkeppni og hækka vöru-
verð.“ Nefndin telur engan vafa
leika á því að um samfellt, ólög-
mætt samráð hafi verið að ræða.
Af þessu leiðir að málin standa
þannig, eftir uppkvaðningu þessa
úrskurðar, að þrátt fyrir að áfrýj-
unarnefndin komist að annarri nið-
urstöðu en samkeppnisráð hvað
varðar hlut hvers olíufélags í sam-
ráðinu og þeim skaða, sem af því
hlaust, eru félögin öll áfram í sömu
stöðu gagnvart viðskiptavinum sín-
um og eftir að ákvörðun samkeppn-
isráðs var gerð opinber; það hefur
orðið trúnaðarbrestur. Félögin
njóta ekki trausts og ljóst er að
bæði fyrirtæki og Neytendasam-
tökin, fyrir hönd margra einstak-
linga, munu halda til streitu lög-
sókn á hendur þeim.
Úrskurður áfrýjunarnefndarinn-
ar eyðir ekki óvissu í ýmsum mál-
um, sem komið hafa upp í tengslum
við rannsókn á meintu samráði olíu-
félaganna. Enn stendur t.d. orð
gegn orði um það, hvort starfsmenn
Samkeppnisstofnunar hafi á leyni-
legum fundum gefið starfsmönnum
olíufélaga fyrirheit um að þeir
myndu ekki hafa frumkvæði að því
að lögreglurannsókn yrði hafin á
meintum brotum þeirra. Nefndin
kemst að þeirri niðurstöðu að ekk-
ert í gögnum málsins gefi slíkt til
kynna – en við því var heldur ekki
að búast, eins og til fundanna var
stofnað. Eins og forráðamenn Olíu-
félagsins hafa lýst „ekki-fundi“ sín-
um („non-meeting“) með starfs-
mönnum Samkeppnisstofnunar á
Grand Hóteli í marz 2002, má ætla
að fyrirtæki samþykki ekki í fram-
tíðinni að eiga slíka fundi með
stofnuninni.
Þá telur nefndin að tvöföld lög-
sókn, þ.e. samhliða rannsókn sam-
keppnisyfirvalda og lögreglu á
sömu brotum, sé ekki útilokuð.
Slíkt ástand hefur Bogi Nilsson rík-
issaksóknari hins vegar sagt ganga
gegn tilgangi samkeppnislaga, sem
sé að auka skilvirkni og draga úr
kostnaði við rannsóknir. Enn
stendur því eftir sú spurning, hvort
ástæða sé til að löggjafinn geri úr-
bætur á samkeppnislögum, þannig
að Samkeppnisstofnun geti beint
málum til lögreglu, telji hún að við-
urlagaheimildir samkeppnisráðs
séu ekki fullnægjandi lok máls.
Ekki verður undirstrikað nógu
oft, að endanlegur dómur er ekki
fallinn í máli olíufélaganna. Enn er
hægt að skjóta úrskurði áfrýjunar-
nefndar til beggja dómstiga. Lög-
reglurannsókn á málinu er enn í
gangi. Því er ekki hægt að svo
stöddu að kveða endanlega upp úr
um sekt eða sakleysi olíufélaganna
eða forsvarsmanna þeirra.
Hins vegar liggur það fyrir að öll
hafa félögin viðurkennt að hafa far-
ið á svig við samkeppnislögin, þótt
þau samþykki ekki allar niðurstöð-
ur samkeppnisráðs, og öll hafa þau
beðið viðskiptavini sína afsökunar.
Fram hefur komið að þau skoða
nú öll möguleika á að höfða mál fyr-
ir dómi til að fá úrskurði áfrýjunar-
nefndarinnar hnekkt; Olís hefur
raunar þegar tekið ákvörðun um
það.
Það er skiljanlegt að olíufélögin
vilji láta málið ganga alla leið og fá
skýra niðurstöðu fyrir Hæstarétti.
Hins vegar væri líka skiljanlegt að
einhver þeirra vildu láta hér við
sitja, greiða sektirnar og byrja fyrr
með hreint borð gagnvart við-
skiptavinum sínum og samfélaginu
í heild. Því fyrr, sem félögin geta
hafið nauðsynlegt uppbyggingar-
starf til að endurheimta orðstír
sinn og traust viðskiptavina, þeim
mun betra.
Á
K
m
a
á
þ
u
u
f
K
m
f
s
u
s
í
a
k
2
l
a
m
l
e
K
f
m
h
s
i
u
h
OLÍS
höfðar
mál
OLÍUVERZLUN Íslands hefur
ákveðið að höfða mál til ógild-
ingar á úrskurði áfrýjunar-
nefndar samkeppnismála. Þetta
kemur fram í fréttatilkynningu
sem Morgunblaðinu hefur borist
frá Gísla Baldri Garðarssyni,
lögmanni félagsins.
„Mál olíufélaganna hefur nú
hlotið endanlega meðferð sam-
keppnisyfirvalda, það er stórt í
sniðum og í því eru flókin lög-
fræðileg álitaefni. Niðurstaða
áfrýjunarnefndar er sú, að sekt-
ir félaganna hafa verið lækk-
aðar um rúman milljarð króna.
Það er mat Olíuverzlunar Ís-
lands, að þrátt fyrir verulega
lækkun sekta sé niðurstaðan
engu að síður óásættanleg og í
engu samræmi við réttar-
framkvæmd hér á landi eða í
nágrannalöndunum. Olíuverzlun
Íslands hefur þess vegna ákveð-
ið að höfða mál til ógildingar á
úrskurði áfrýjunarnefndar sam-
keppnismála,“ segir í frétta-
tilkynningunni.
Lækkun sekta
Skeljungs um 60%
GESTUR Jónsson, lögmaður Skeljungs hf., segir að sér
þyki sektirnar gríðarlega háar. „Í tilviki Skeljungs, hafa
þær þó verið lækkaðar um 60% frá því sem var hjá Sam-
keppnisráði, þannig að niðurstaða áfrýjunarnefndar er
miklu skárri fyrir Skeljung en úrskurður Samkeppnisráðs.
Þessi niðurstaða bendir til þess að Skeljungur sé ekki leng-
ur talinn aðalgerandi í samráðsmálinu,“ segir Gestur.
„Þetta er mjög mikill úrskurður þar sem fjallað er um
mjög flókin lögfræðileg efni og ég get sagt það strax að ég
er ekki sáttur við niðurstöðu áfrýjunarnefndar í mörgum
atriðum málsins. Það verður tekin ákvörðun um framhaldið
eftir að málið verður skoðað ofan í kjölinn á næstu dögum.
Engin ákvörðun hefur verið tekin um hvort málið verði
kært til dómstóla,“ segir Gestur Jónsson.
Fyrrv. forstjórar
ætla ekki að tjá sig
KRISTINN Björnsson, fyrrverandi forstjóri Skeljungs,
taldi ekki viðeigandi að hann tjáði skoðun sína á niður-
stöðum áfrýjunarnefndar samkeppnismála og vísaði á nú-
verandi forstjóra Skeljungs.
Geir Magnússon, fyrrverandi forstjóri Olíufélagsins,
sagðist ekki hafa kynnt sér efni skýrslu úrskurðarnefnd-
arinnar, þegar Morgunblaðið leitaði eftir viðbrögðum hans
í gær, og vildi þess vegna ekki tjá sig um hana.
Ekki náðist í Einar Benediktsson, forstjóra Olís, en hjá
félaginu var vísað á Gísla Baldur Garðarsson lögmann þess.