Morgunblaðið - 01.02.2005, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 1. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g man eftir að Ög-
mundur Jónasson,
hinn ágæti þing-
maður Vinstri-
grænna, sagði fyrir
nokkrum árum í útvarpi að
stjórnendur fyrirtækja gætu
bara farið til útlanda að vinna ef
það þyrfti að greiða þeim há laun
til að halda þeim í störfum á Ís-
landi.
Sem betur fer varð honum ekki
að ósk sinni og íslensk fyrirtæki
héldu áfram að greiða samkeppn-
ishæf laun, eins og það er kallað,
til að halda hæfileikaríku fólki í
störfum á Íslandi. Lífsafkoma
okkar og efnahagur byggist á því
að þetta fólk noti þekkingu sína
og færni til að efla atvinnulífið og
okkur sjálf í samkeppni við önnur
lönd. Það er m.a. grundvöllur
þess að búa
hér til fleiri
og fjölbreytt-
ari störf og
skapa nýjan
vettvang fyrir
fólk sem ann-
ars þyrfti að búa og starfa er-
lendis.
En þetta snýr ekki bara að
okkur sjálfum. Með því að skapa
hér hagstætt umhverfi fyrir
framsækin fyrirtæki með fyr-
irtaks fólki getum við framleitt
vörur sem gagnast einstaklingum
annars staðar á hnettinum. Það
nægir að nefna fyrirtæki eins og
Íslenska erfðagreiningu og Össur
hf. til að átta sig á við hvað er átt.
Fjármálafyrirtæki eru nú orðin
ein helsta uppspretta nýrra tæki-
færa á erlendri grund sem og
þjónustufyrirtæki eins og Baugur
Group. Ekki má gleyma fiskiðn-
aðinum sem hefur í krafti fram-
sýnna manna náð að halda í við
samkeppnina frá Kína á erlend-
um mörkuðum með aukinni hag-
ræðingu og tæknivæðingu. Halda
menn að þessi störf og fram-
leiðsla haldi sjálfkrafa áfram að
vera til?
Þessi þróun gerist ekki af
sjálfu sér. Hún er öllu því fólki
sem er í framvarðasveit atvinnu-
lífsins og leiðir þessa baráttu á
hverjum degi að þakka. Þegar
saman fer færni þess og hagstætt
rekstrarumhverfi getum við
greitt laun sem þekkist í öðrum
löndum. Við vitum hreinlega ekki
hvað átt höfum fyrr en misst höf-
um. Því segi ég að þessir ein-
staklingar eigi hverja krónu skil-
ið sem þeir fá í vasann. Ekki eru
þær krónur teknar að mér for-
spurðum úr mínum vasa ólíkt því
þegar opinberir starfsmenn fá
greidd sín laun.
Össur Skarphéðinsson, hinn
geðþekki formaður Samfylking-
arinnar, var eitthvað að pirrast út
í „ofurbankastjórana“, eins og
hann kallaði þá, þegar hann
ræddi skattastefnu ríkisstjórn-
arinnar á fundi um helgina. Hann
sagði að 200 launahæstu Íslend-
ingarnir hefðu að meðaltali 1,9
milljónir króna í laun á mánuði.
Skattalækkun skilaði þeim 25
sinnum hærri upphæð í vasann
en ræstingakonunum sem sjá um
að þrífa skrifstofur þeirra. „Eng-
um kemur til hugar að þessi hóp-
ur þurfi sérstaklega á aðstoð hins
opinbera að halda. Samt er það
staðreynd að þessir 200 hæst-
launuðu Íslendingar sögunnar fá
skv. nýjum lögum ríkisstjórn-
arinnar skattalækkun sem nemur
næstum 200 þúsund krónum á
mánuði,“ segir hann á heimasíðu
sinni.
Ég vil benda Össuri á að það
kallast ekki „aðstoð hins opin-
bera“ að skila fólki aftur pen-
ingum sem hið opinbera tekur af
því. Þetta fólk hefur unnið fyrir
því sjálft með sinni vinnu og á þá
fyllilega skilið með sömu rökum
og ég útlistaði hér að ofan. Það
má líka benda Össuri á að fólk
sem fær 1,9 milljónir króna í laun
á mánuði greiðir rúmar 700 þús-
und krónur af þeim í skatt. Það
er álíka mikið og Össur fær greitt
í þingfararkaup mánaðarlega.
Þessar greiðslur standa meðal
annars undir því velferðarkerfi
sem hann berst fyrir. Eigum við
ekki frekar að fagna því að fólk
fái greidd há laun? Ekki fram-
leiða þingmenn peninga!
Það er mér heldur ekki að
skapi að stilla stéttum upp á móti
hvor annarri eins og Össur gerir,
líklega í þeim tilgangi að afla sér
vinsælda í komandi formanns-
kjöri í Samfylkingunni. Hann á
auðvitað ekki að víkja sér undan
því að fjalla um stöðu þeirra
tekjulægstu í þjóðfélaginu, enda
klassískt viðfangsefni stjórnmál-
anna. En skúringakonan (eða
-karlinn) og ofurbankastjórinn
eru ekki andstæðingar á vinnu-
markaðnum heldur samherjar og
styðja hvort við annars störf. Það
væri kannski ekki rétt að halda
því fram að starf bankastjórans
væri ekki til ef enginn myndi
þrífa skrifstofu hans – dýrmætur
tími hans færi reyndar í að taka
til sem myndi leiða til minnkandi
framleiðni og verri lífskjara – en
óhætt er að segja að starf skúr-
ingakonunnar í þessu dæmi væri
ekki til ef enginn væri banka-
stjórinn. Verkaskipting af þessu
tagi er af hinu góða og eykur af-
kastagetu hagkerfisins.
Í lok síðustu viku var tilkynnt
að stóru viðskiptabankarnir, Ís-
landsbanki, Landsbanki og
KBbanki, skiluðu tæpum 40 millj-
örðum króna í hagnað á síðasta
ári. Og Össur má vita eitt; það
ber að þakka ofurbankastjór-
unum, sem hafa raðað í kringum
sig góðu starfsfólki, fyrir þessa
niðurstöðu. Þetta er í raun stór-
kostlegur árangur sem furðulítið
hefur verið fjallað um í fjöl-
miðlum. Allar Jóhönnur Sigurð-
ardætur þessa lands hafa meira
að segja látið ógert hingað til að
níða skóinn af bönkunum fyrir að
sýna þennan mikla hagnað.
Kannski erum við að læra að góð-
ur árangur nýtist okkur öllum til
langs tíma litið.
Efling fjármálafyrirtækjanna
hefur orðið til þess að þau geta
nú boðið almenningi góð við-
skiptakjör. Vextir af íbúðalánum
hafa lækkað gríðarlega sem er
veruleg búbót fyrir margar fjöl-
skyldur. Þannig njótum við af-
rakstrar vinnu starfsmanna þess-
ara fyrirtækja. Íslensk útrásar-
fyrirtæki fjármagna framsókn
sína innanlands. Tekjur af útlán-
um fara ekki lengur allar til er-
lendra banka. Við flytjum nú út
þekkingu ofurbankastjóranna í
stað þess að flytja þá út sjálfa.
Sem betur fer varð Ögmundi
Jónassyni ekki að ósk sinni.
Ofurbanka-
stjórar
Það kallast ekki aðstoð hins opinbera að
lækka skatta fólks með háar tekjur, Öss-
ur Skarphéðinsson. Það kallast að skila
aftur því sem ríkið ekki á.
VIÐHORF
Eftir Björgvin
Guðmundsson
bjorgvin@mbl.is
ENN og aftur eru Jakob
Björnsson og félagar hans við
stjórnun Akureyrar með allt á
hælunum varðandi aðbúnað fyrir
aldraða; fólkið sem kom Akureyri
til þroska. Nú hafa bæjaryfirvöld
látið það afskiptalaust, að dval-
arheimilið Kjarnalundur var selt
ofan af um fimmtíu
vistmönnum, sem þar
hafa búið í 6 ár, sum-
ir eftir nauðung-
arflutninga frá dval-
arheimili í
Skjaldarvík.
Loforð svikin
Fyrir síðustu bæj-
arstjórnarkosningar
gagnrýndi Jakob þá-
verandi meirihluta
sjálfstæðismanna og
Samfylkingar fyrir
slælega framgöngu í
þjónustu fyrir aldraða. Hann hafði
nokkuð til síns máls, komst til
valda, en hverjar eru efndirnar
þegar kjörtímabilið er langt kom-
ið. Nákvæmlega engar. Það er
frekar að hallað hafi undan fæti.
Á fyrri hluta síðustu aldar
stofnaði Stefán Jónsson klæðskeri
til dvalarheimilis á jörð sinni í
Skjaldarvík. Þetta heimili var upp-
haf að þjónustu við aldraða á Ak-
ureyri og Eyjafirði. Þegar leið að
ævikvöldi Stefáns gaf hann Akur-
eyri heimilið, ásamt jörðinni og
tilheyrandi byggingum. Hann vildi
að staðurinn yrði áfram nýttur til
þjónustu við aldraða eða fyrir aðra
mannrækt. Akureyrarbær gerði
það um árabil, en viðhald bygg-
inga var í lágmarki og þar kom að
þær stóðust ekki kröfur tímans. Í
stað þess að byggja upp á staðn-
um var ákveðið að taka Kjarna-
lund, í Kjarnaskógi sunnan Ak-
ureyrar, á leigu. Sennilega til að
bjarga fjárhag Náttúrulækninga-
félagsins. Eftir flutningana stóðu
byggingarnar í Skjaldarvík auðar
og yfirgefnar, engum að gagni.
Neyddir í aðgerðir
Á síðasta ári gagnrýndi ég bæj-
aryfirvöld harðlega fyrir slælega
frammistöðu í þjónustu við aldr-
aða.
Þótt ég segi sjálfur frá, þá virt-
ist það koma hreyfingu á málin til
úrbóta, en nú er bakslag.
Hvað á að gera við íbúana í
Kjarnalundi, sem eiga þar ekki
vísan samanstað nema næstu þrjú
árin. Sumir þeirra voru í Skjald-
arvík og fóru þaðan nauðugir.
„Hvert á að henda okkur núna“,
sagði einn þeirra, þegar hann
frétti af sölu hússins.
Dettur stjórnendum
Akureyrarbæjar í
hug, að þetta stjórn-
leysi og hringlanda-
háttur flokkist undir
það, að búa öldruðum
áhyggjulaust ævi-
kvöld? Getur Jakob
Björnsson ekki gert
sér í hugarlund hvers
konar róti þetta kem-
ur á hugi gamla fólks-
ins.
Sífeld óvissa og
hvergi á vísan að róa
þegar húmar að
kvöldi. Það er annað en þetta fólk
á skilið; kynslóð sem hefur byggt
upp bæinn og greitt sína skatta og
skyldur til samfélagsins.
Samkvæmt kosningasamningi,
sem þeir flokksbræður Jakob og
Jón Kristjánsson heilbrigð-
isráðherra skrifuðu undir nokkr-
um dögum fyrir síðustu þingkosn-
ingar, átti nýbygging við Hlíð að
vera tilbúin í vor. Það er ekki
byrjað á henni enn. Vonandi verð-
ur hún tilbúin árið 2006, eins og
síðustu áætlanir gera ráð fyrir,
þótt enn frekari seinkun kæmi
mér ekki á óvart. Það væri sam-
kvæmt öðrum lestargangi Fram-
sóknarflokksins. En sú bygging
leysir ekki vanda þeirra í Kjarna-
lundi. Hún gerir ekki betur en
sinna eftirspurn samkvæmt bið-
listum, auk þess að fækka tvíbýl-
um í Hlíð.
Heimahjúkrun hentar
ekki öllum
Jakob Björnsson talar um
breyttar áherslur, að dvalarheimili
séu ekki lengur í takt við tímann.
Það eigi að miða þjónustuna við,
að fólk geti verið sem lengst
heima eða í þjónustu íbúðum.
Þetta er ekki nýr boðskapur og
kemur sér vel fyrir suma, en ekki
aðra. Starfsfólk heimahjúkrunar
hefur unnið þrekvirki, en það
hentar ekki öllum að vera
„heima“, þótt þeir geti það. Sumir
hafa hreinlega þörf fyrir fé-
lagsskapinn á dvalarheimilum.
Þess vegna held ég að þjónusta
við aldraða verði að vera blanda af
heimaþjónustu, dvalarheimilum og
hjúkrunardeildum.
Fyrst stjórnendur Akureyrar-
bæjar létu Kjarnalund ganga sér
úr greipum, þá held ég að rétt sé
að huga að Skjaldarvík. Vissulega
eru byggingarnar þar úreltar, en
staðurinn býður upp á marga
kosti. Það sannaðist best þegar
þar voru gerðar endurbætur á
nokkrum vikum, þannig að rými
skapaðist fyrir 15 sjúklinga. Þarna
mætti skipuleggja sælureit fyrir
aldraða, sem aðrir aldurshópar
gætu jafnframt laðast að. Fyrst
þarf að endurbyggja gömlu húsin
og byggja ný. Þar má koma fyrir
íbúðum ásamt dvalarheimili og
hjúkrunardeild fyrir aldraða. Síð-
ar mætti byggja þarna upp úti-
vistarsvæði með golfvelli og öðru
tilheyrandi, leggja göngustíga,
jafnvel með sjónum allt inn í
Krossanes. Þarna mætti líka koma
upp vísi að litlu búi, eins konar
húsdýragarði, þar sem gamla
fólkið gæti jafnvel komið að ein-
hverju gagni, ef það hefur heilsu
og vilja.
Það sem skiptir mestu máli er
að mörkuð sé einhver stefna til
lengri tíma, þannig að þeir sem
komnir eru yfir miðjan aldur viti
hvað er í boði og hvað verður í
boði. Staðan í dag er Akureyri til
skammar og það gengur ekki
lengur.
Aldraðir á götunni
Sverrir Leósson fjallar um
aðbúnað aldraðra á Akureyri ’Nú hafa bæjaryfirvöldlátið það afskiptalaust,
að dvalarheimlið
Kjarnalundur var selt
ofan af um 50 vistmönn-
um, sem þar hafa búið í
6 ár, sumir eftir nauð-
ungarflutninga frá dval-
arheimili í Skjaldarvík.‘
Sverrir Leósson
Höfundur er útgerðarmaður.
NÝLEGUR bókaþáttur í sjón-
varpi fékk undarlegt lof í einu dag-
blaðanna. Hann hlaut afdráttarlaust
hrós fyrir að í honum væri enginn að
gagnrýna eitt eða neitt eða reyna
„kryfja bókina“ með einhverju sem
hugsun líktist – heldur hefðu að-
standendur hans vit á því að líkja
eftir matreiðsluþætti eða innrétt-
ingaþætti að hætti
Völu Matt. Með
myndatökunni létu
þeir bækurnar „virka
spennandi eins og góð-
ur matur eða falleg
húsgögn“. Það er sem-
sagt skást að hafa
bækur að nammi og
hýbýlaprýði.
Í þessum pistli var
það talið mjög þarft að
„einhver henti bókinni
af stallinum og fór að
tala um hana eins og
hvern annan hlut eða
vöru“. Þetta er ekki einsdæmi: það
er alltaf öðru hvoru verið að þusa um
það að ekki megi hafa Bókina uppi á
stalli, það verði að draga hana niður í
félagsskap við aðra hluti. Þetta er
skrýtið tal og eiginlega alveg út í
hött. Bókin með stórum staf, Bókin
almennt, stendur ekki uppi á neinum
stalli. Allir hafa vitað það óralengi að
heimurinn er fullur af bókarusli af
öllu tagi sem engu máli skiptir. Það
er heldur ekkert nýtt að menn geri
sér bækur að mublum. Það gerðu
nýríkir menn fyrir meira en hálfri
öld þegar þeir notuðu sinn stríðs-
gróða til að kaupa einn metra af bók-
um með rauðum kili, einn metra af
grænum og tvo af svörtum, vitanlega
ekki til að lesa heldur til að flikka
upp á stofuna og lyfta sjálfum sér í
eigin vitund og annarra. Hitt er svo
nýtt að verið sé að hamast gegn því í
fjölmiðlum að stöku menn séu enn
svo sérvitrir að þeir
umgangist nokkrar
bækur með stórri virð-
ingu, gott ef ekki lotn-
ingu, telji þær sér dýr-
mætari en allar
stórsteikur og allir leð-
ursófar og öll gull-
húðuð klósett. Ekki
gott að segja hvað er
um að vera. Það er í
þessu einhver undarleg
þörf fyrir að gera allt
eins. Ekkert má vera
dýrmætara og merki-
legra en annað, hvort
það er lifandi eða dautt. Hins vegar
má allt vera á markaði – og þá er það
sem er selst vel gott en það sem selst
illa slæmt. Eða er það ekki rétt skil-
ið? Og þess vegna þarf allt að fara
„ofan af stalli“ – og þá í hendur aug-
lýsenda. Bókum má ekki „lyfta á
stall“ segir þetta lið, og ekki heldur
rithöfundi eins og Halldóri Laxness
eða leiðindagaurum úr sögunni eins
og Jóni Sigurðssyni. Látum nú vera
þótt menn geri öðru hvoru skurk í
helgimyndasafni þjóða, þau umsvif
geta verið ögrandi fyrir lata vana-
hugsun ef gagnrýnin hugsun hefur
þá brugðið á leik með skynsamlegu
viti. En það er allt annað en þetta
undarlega sífur sem nú var rakið og
virðist helst taka mið af því, að al-
ræði markaðarins sé ekki nógu al-
gjört og það verði að lemja með öll-
um ráðum niður þær leifar af
gildismati sem stendur því fyrir þrif-
um. Það er líka eins gott að einmitt
þeir sem telja sig galvaska helgi-
myndabrjóta og framúrskarandi við
að rífa bókmenntir, listir og stór-
menni af stalli séu á það minntir að
sjálfir eru þeir í sínu fjölmiðlastússi
sífellt að hefja nýja hluti, fyrirbæri
og menn á stall. Hlutabréfin, sport-
bílinn, forríka fólkið, poppstjörnur,
sportstjörnur, alla sem ljósmynda-
vélar elta á hverri stundu.
Og þá eru menn komnir fjandi
langt frá því að vita og viðurkenna
að til er eitthvað það sem fer í sjó og
sekkur ekki, fer fyrir björg og brotn-
ar ekki, fer í eld og brennur ekki.
Hvað má á stalli standa?
Árni Bergmann
fjallar um bókaþátt ’Til er eitthvað það semfer í sjó og sekkur ekki,
fer fyrir björg og brotn-
ar ekki, fer í eld og
brennur ekki.‘
Árni Bergmann
Höfundur er rithöfundur.