Morgunblaðið - 05.04.2005, Side 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 5. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
F
rá því ég var lítill
drengur hefur mig
alltaf dreymt um
heim þar sem allir
búa saman í sátt og
samlyndi, en eftir því sem ég eld-
ist geri ég mér sífellt betur grein
fyrir því hvað þessi draumur er
bæði fjarlægur og óraunsær.
Ótti, átök og óöryggi virðast
liggja djúpt í mannlegu eðli og
ég er ekki frá því að í þessum
dimmu hornum mannssálarinnar
leynist hlutar af því sem gerir
manninn sérstakan, rætur ým-
issa framfara og uppgötvana
mannsins. Engu að síður óska ég
einskis frekar en að fólk geti lif-
að saman í friði.
Á dögunum kom út könnun
sem gerð var fyrir Rauða kross
Íslands þar sem í ljós kom að
viðhorf unglinga í efstu bekkjum
grunnskóla til nýbúa eru að fær-
ast til hins verra. Mig hryllir við
þeirri tilhugsun að fordómar
ungs fólks gegn fólki af erlend-
um uppruna séu að aukast hér á
landi.
En hverjar eru orsakir þess-
ara auknu fordóma og óvildar
unglinga gagnvart fólki sem
kemur hingað frá löndum utan
Vestur-Evrópu? Hvers vegna er
ungt fólk, sem ætti að vera opið
fyrir nýju fólki, nýjum hug-
myndum, farið að óttast svo hið
óþekkta?
Ég viðurkenni það fyrstur
manna að mér er meinilla við
tónlistarmyndbönd þau sem
tröllríða öllu þessa dagana. Þar
hoppa rapparar um með gull-
keðjur, seðlabúnt og skotvopn
ásamt því sem fjórða eignin,
næstum allsnakin gjafvaxta
kona, helst í fleirtölu, dillar sér
og nuddar sér utan í „hetjuna“
eða bíl hennar. Margir gætu
tengt þetta við kynþáttafordóma,
en mér er einfaldlega meinilla við
þá efnishyggjudýrkun og kven-
fyrirlitningu sem birtist í þessum
myndböndum. Þá ýta þau enn
frekar undir þá hugmynd hjá
ungu fólki að það sé flott að vera
vondur, að vera harður og svalur,
eiga illa fengna peninga og níðast
á konum. Ég held að þrátt fyrir
að í þessum myndböndum sé
fyrst og fremst að finna aðila af
framandi húðlit séu þau engu að
síður hluti af því vandamáli sem
við stöndum frammi fyrir. Þau
ala á óþoli og ofbeldi gagnvart
þeim sem ekki eru „kúl“.
En sleppum nú gervi-
glæpamönnunum aðeins. Meg-
inrót vandamálsins er ekki að
finna á Popptíví, Skjáeinum eða
á Netinu. Meginrót vandans ligg-
ur hjá okkur, hjá foreldrum, fjöl-
skyldum, kennurum, stjórn-
málamönnum, blaðamönnum og
öllum þeim sem móta hugarheim
ungs fólks.
Hluta vandamálsins má án efa
rekja til foreldra sem smita börn
sín af fordómum sínum. Foreldra
sem nota niðrandi orð um nýbúa
á heimilunum. Það er lítið við því
að gera annað en að vona að for-
eldrarnir sjái að sér eða vinna í
þessu með börnunum í skól-
unum.
Stóra vandamálið felst þó í eft-
irfarandi: Íslendingar hafa til
langs tíma þjáðst af sama rag-
geitarskap, í samskiptum við ný-
búa, og aðrar vestrænar þjóðir.
Við höfum tekið á móti þeim og
komið þeim fyrir og síðan ekki
söguna meir. Við höfum ekki
dirfst að skipta okkur af þeim og
vinna með þeim að því að aðlag-
ast okkar samfélagi. Nýbúar ein-
angrast, þeir læra ekki tungu-
málið. Unglingarnir eignast ekki
íslenska vini og taka ekki þátt í
félagslífi eða íþróttum. Af
hverju? Af því að lítið sem ekk-
ert hefur verið gert til að toga þá
út úr einangruninni. Þess vegna
hanga unglingarnir saman í klík-
um óöryggis, „asískum gengj-
um“. Það má ekki taka þessi mál
vettlingatökum.
Vissulega hafa Rauði krossinn,
Alþjóðahúsið og félagsmiðstöðin
100og1 auk fleiri aðila unnið að-
dáunarvert starf en betur þarf ef
duga skal. Það er sama hversu
upplýstur maður er, óttinn og
vanlíðanin sem maður upplifir
þegar maður sér klíku af ut-
angarðsunglingum framundan
hefur sig yfir alla upplýsingu.
Ekkert magn fræðslu í grunn-
skólum kemur í staðinn fyrir að
leiða saman ólíka hópa og láta þá
vinna saman að verkefnum, fé-
lagsstarfi og íþróttum. Skellum
krökkunum saman í fótbolta
hæfilega blandað í nokkrar vikur
og sjáum hvað gerist.
Fólk af erlendum uppruna
kemur hingað í tvennum tilgangi,
annars vegar sem gestir og hins
vegar sem nýir fjölskyldu-
meðlimir í íslensku samfélagi.
Þrátt fyrir eðlilegar reglur gest-
risninnar líður góður gestgjafi
gestum sínum ekki hvers konar
hegðun sem er. Þegar nýr fjöl-
skyldumeðlimur bætist við í fjöl-
skyldu okkar dettur okkur held-
ur ekki í hug að hundsa hann og
hafa ekki með í fjölskyldu-
athöfnum.
Það má segja að nýbúar séu
nýir meðlimir í fjölskyldunni Ís-
landi. Þeir verða að virða hús-
reglur og siði fjölskyldunnar og
laga sig að þeim og við verðum
skilyrðislaust að koma til móts
við okkar nýju bræður og systur,
kenna þeim almennilega ís-
lensku, gera þeim grein fyrir
okkar siðum og takmörkum og
taka þau með okkur í leiki og
starf.
Það að taka vel á móti útlend-
ingum sem koma hingað til að
búa er ekki að láta allt eftir þeim
og láta þá afskiptalausa. Það er
heldur ekki að ætlast til þess að
þeir hætti öllum sínum siðum og
menningu. Markmið okkar hlýt-
ur að vera að leggja rækt við
sérstöðu okkar nýju landsmanna
og um leið að tryggja að sú sér-
staða brjóti ekki ramma laga og
siða, þess sem hér er talið gott
og rétt. Sem samfélag hljótum
við að gera kröfur til okkar
sjálfra og einnig til gesta okkar
og nýrra Íslendinga. Við verðum
að hafa þroska til að aðgreina
neikvæða þætti menningar frá
jákvæðum þáttum. Við verðum
líka að hafa þroska til að brjóta
ísinn gagnvart fólki og draga það
inn í samfélagið, draga það með í
leiki og starf. Annars getum við
kvatt allar tálsýnir sem við höf-
um um opið samfélag umburð-
arlyndis og kærleika. Íslendingar
ættu að vera manna færastir um
að „taka á þessu.“
Fjölskylda
Þegar nýr fjölskyldumeðlimur bætist við
í fjölskyldu okkar dettur okkur heldur
ekki í hug að hundsa hann og hafa ekki
með í fjölskylduathöfnum.
VIÐHORF
Svavar Knútur Kristinsson
svavar@mbl.is
ÞAÐ mætti um margt skipta ís-
lensku sjónvarpsgríni nú til dags í
tvo flokka: þann hefðbundna og
samþykkta er gengur út á að gera
grín að þekktum þjóðþekktum fyr-
irmyndum og skapa lífseigar og
nafntogaðar persónur.
Sem dæmi um grínista
eða grínefni í þessum
flokki má nefna
Spaugstofuna, sem er
kanónan í íslensku
gríni, áramótaskaupið
og Ladda. Hinn flokk-
urinn gengur aftur á
móti út á að gera grín
að hversdagsfólkinu
og vill þannig síður
bregða við að þar sé
sömu karakterana að
finna æ ofan í æ. Í
þeim flokki er til að
mynda að finna grí-
nefni Fóstbræðra og Svínasúp-
unnar.
Aðalmunurinn felst þó ekki í við-
fangsefninu sem slíku þótt ólíkt sé.
Hann liggur fyrst og fremst í nálg-
unarleiðinni. Í aðra röndina er efni
sem brýtur sjaldan í bága við al-
menn viðmið og samfélagsleg gildi
heldur gengur hönd í hönd með
þeim og er því aufúsugestur í stof-
um landsmanna, enda getur fólk
gengið að því sem vísu að efnið
sem þar er borið á torg kemur
engu róti á hugi þess. Það hefir
enda séð áþekkt efni oft og mörg-
um sinnum. Á hinn bóginn höfum
við efni sem gengur þvert á allt
sem eðlilegt er talið og hampar
ruglinu, ef svo má að orði komast.
Og af því það gengur þvert á við-
mið og gildi samfélagsins þá er
það ekki allra og allra síst þeirra
sem rótgrónir eru í hugsun og
vilja eingöngu fá það sem þeir eiga
að venjast og fyllast andúð á hinu
óvanalega.
Fólk á almennt því að venjast að
vissu samskiptamynstri og hefðum
sé fylgt ásamt því hvernig lík-
aminn og hans fylgifiskar eru
sýndir í sjónvarpinu. Auðvitað
gengur flestallt grín út á öfgar þar
sem fært er í stílinn
og hlutirnir ýktir og
skrumskældir en þeg-
ar um samþykkt grín
er að ræða er iðulega
passað upp á að það
sé gert undir rós
þannig að það fari
ekki á milli mála að
um góðlátlegt grín sé
að ræða. Svínasúpan
og Fóstbræður eru
aftur á móti ekki að
skafa af hlutunum.
Þeir þættir gera og í
því að brjóta upp hið
hefðbundna og það
oft á öfgafullan hátt eins og að tala
um gróðurhús líkt og verið sé að
talsetja grófa klámmynd, að sýna
gamalt fólk með mikinn áhuga á
kynlífi, birta nakta og ágætlega í
holdum líkama (líkama sem falla
ekki í mót hins æskilega), mann
með standpínu út af „sexí“ rottu,
homma að dansa naktir úti í garði
og láta hversdagslega hluti líkt og
handklæði ráðast á fólk og deyða
og svona mætti áfram telja.
Það sem í þessu felst, þótt það
kunni að hljóma ankannalega, er
visst raunsæi. Öll höfum við lík-
ama og honum fylgir ýmislegt sem
á að liggja í þagnargildi og öll höf-
um við vissar langanir sem ekki er
ætlast til að rati upp á yfirborðið.
Það er til dæmis ekki ætlast til
þess að gamalt fólk hafi kynferð-
islegar langanir, þótt auðvitað sé
raunin önnur sé farið ofan í saum-
ana á því máli. Grín þetta snýst
því fyrst og fremst um að til eru
samfélagslega æskilegar birting-
armyndir; birtingarmyndir sem
reyna að bæla hið „óæskilega“.
Með öðrum orðum eru til staðar
tilbúnar staðalmyndir af líkams-
birtingu og hegðun fólks sem eru
ekki endilega í takt við raunveru-
leikann. Þegar ekki er farið eftir
þeim línum sem lagðar eru mynd-
ast togstreita milli þess sem má og
þess sem ekki má og á milli þess
sem á að vera og þess sem er. Það
er í þessari togstreitu sem fyndnin
eða andúðin á þessum þáttum ligg-
ur.
Nú er það ætíð svo þegar eitt-
hvað nýtt kemur fram á sjón-
arsviðið, eins og Svínasúpan og
Fóstbræður, að það kann að valda
úlfúð meðal fólks. En gæti sú úlfúð
ekki stafað af því að þar sé verið
að birta vissan sannleik um okkur;
sannleik sem við viljum ekki vita,
þann sannleik að við erum, er til
kastanna kemur, lítið annað en dýr
sem reyna að fela það að þau séu
dýr? Það skal ósagt látið hvort
setningin hér á undan eigi við rök
að styðjast en það er alltént deg-
inum ljósara að það grín sem
nýrra telst getur vakið spurningar
á borð við þá sem borin var hér
upp og er einnig fært um að koma
róti á hugi fólks … Er hið hefð-
bundna fært um það?
Aðeins um íslenskt
sjónvarpsgrín
Ólafur Guðsteinn Kristjánsson
fjallar um sjónvarpsgrín ’En gæti sú úlfúð ekkistafað af því að þar sé
verið að birta vissan
sannleik um okkur …‘
Ólafur Guðsteinn
Kristjánsson
Höfundur er bókmenntafræðingur.
INGIBJÖRG Sólrún Gísladóttir
skrifaði stutta en athyglisverða
grein í Morgunblaðið síðastliðinn
laugardag. Í fyrrihluta
greinarinnar má lesa
þann boðskap að aðeins
með því að Samfylk-
ingin fái meira fylgi
verði unnt að fella rík-
isstjórnina.
Hér kveður við
kunnuglegan tón hjá
Ingibjörgu Sólrúnu frá
tíð hennar sem for-
sætisráðherraefni í síð-
ustu alþingiskosn-
ingum. Hvert er
Ingibjörg Sólrún að
fara? Talað er eins og
atkvæði greidd öðrum
flokkum sem berjast gegn rík-
isstjórninni skipti ekki máli. Ekki
er minnst einu orði á þörfina fyrir
samstillta stjórnarandstöðu. Er
hún að segja að aðeins með því að
Samfylkingin fái hreinan meiri-
hluta og hinir stjórnarand-
stöðuflokkarnir þurrkist út verði
breytingar? Er hún að boða sömu
áherslur og hún hafði uppi í kosn-
ingabaráttunni 2003 og margir vilja
meina að hafi að lokum kostað
stjórnarandstöðuna sigurinn? Þá
hafnaði hún, eins og menn muna,
tilboði Steingríms J. Sigfússonar
og Guðjóns Arnar Kristjánssonar
fyrir hönd flokka þeirra um sam-
stillta víglínu stjórnarandstöð-
unnar, til að auka möguleikana á að
fella stjórnina og taka við. Í stað
þess að taka boðinu gerði hún sér
dælt við framsókn. Er Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir að staðfesta með
þessari grein í Morg-
unblaðinu að hún
muni halda sig við þá
línu ef hún sigrar í
formannsslagnum?
Að hugsa ekki um
stjórnarandstöðuna
en þeim mun meira
um Framsókn-
arflokkinn? Ekki get-
ur það talist boða
gott fyrir stjórn-
arandstöðuna í heild
og væru það mikil
vonbrigði í ljósi mun
betra og árangursrík-
ara samstarfs hennar
að undanförnu.
En hinn raunverulegi tilgangur
skrifa Ingibjargar Sólrúnar virðist
vera falinn í síðari hluta grein-
arinnar; að smala fólki í Samfylk-
inguna til þess eins að kjósa Ingi-
björgu Sólrúnu í formannskjöri
flokksins. Þeir taktar minna óneit-
anlega á prófkjörsæfingar stjórn-
málamanna og -flokka sem í gegn-
um tíðina hafa stundað slíkar
smalanir vegna atkvæðaveiða í inn-
anflokksátökum. Er þá gjarnan lát-
ið fylgja með að ef menn eigi ekki
samleið með viðkomandi flokki
hvað málefni snerti sé alltaf hægt
að ganga úr viðkomandi flokki. Við
þessu vil ég vara af tveimur ástæð-
um. Í fyrsta lagi á fólk að láta mál-
efnin ráða í hvaða stjórnmálaflokk
það skráir sig en ekki tímabundin
innanflokksátök. Í öðru lagi hef ég
slæma reynslu af því að reyna að
skrá mig úr Samfylkingunni sem
ég var óspurður skráður í úr ung-
liðahreyfingu Alþýðubandalagsins
forðum daga. Þrátt fyrir að hafa
verið stuðningsmaður og flokks-
félagi í Vinstrihreyfingunni –
grænu framboði, verið kosn-
ingastjóri og starfsmaður fyrir
sama flokk, virðist ekkert hafa
gengið að koma mér af félagatali
Samfylkingarinnar. Barst mér um
það ábending á dögunum að nafn
mitt væri þar enn að finna. Getur
síðan hver og einn dregið sínar
ályktanir af því.
Hvert er Ingibjörg
Sólrún að fara?
Huginn Freyr Þorsteinsson
fjallar um formannskjör
Samfylkingarinnar ’Er hún að boða sömuáherslur og hún hafði
uppi í kosningabarátt-
unni 2003 og margir
vilja meina að hafi að
lokum kostað stjórn-
arandstöðuna sig-
urinn?‘
Huginn Freyr
Þorsteinsson
Höfundur er heimspekingur.