Morgunblaðið - 24.05.2005, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. MAÍ 2005 25
UMRÆÐAN
ÉG HEFI ferðast mikið um Ís-
land. Farartækið oftast venjulegur
fólksbíll. Á síðari árum er ég þó
farinn að ferðast um á jeppa. Allt-
af er jafnmikil ánægja af þessum
ferðalögum. Eftir að jeppinn kom
til sögunnar er
ferðast meira um há-
lendið og við það
hafa komið í ljós
staðir og svæði sem
voru mér lokuð áður.
Nú er mikið rætt um
ferðaþjónustu og
ferðalög. Það er
fjallað um hraðbraut
yfir Stórasand, akst-
ur utan vega o.fl. Lít-
ið hefur verið fjallað
um þá hálendisvegi
sem fyrst og fremst
eru til þess að auð-
velda almenningi að
skoða landið og njóta
þess. Samt er furðu-
mikið til af þeim veg-
um.
Flest vitum við hve
mikla auðlegð, feg-
urð, tign og mik-
ilfengleik er að sjá og
finna á þeim svæðum
sem slíkir vegir
liggja um og þar sem
nýir vegir munu koma í framtíð-
inni. Nokkrir af þessum vegum
eru áratugagamlir, aðrir eru að
verða til ár frá ári. Á sama hátt og
bílaumferð eykst um hringveginn
er umferð að aukast um þessar
leiðir. Gallinn er bara sá að um
hálendisvegina komast ekki nema
sumir.
Hálendisvegirnir eru víðar en á
miðhálendinu, þeir eru um allt
land og þeim er mjög mismunandi
mikill sómi sýndur. Viðhald þeirra
er sumstaðar mjög bágborið, á
öðrum stöðum nokkuð gott.
Til að skoða þessa stöðu er rétt
að taka dæmi – skoða tvo vegi.
Taka leiðina að Herðubreið-
arlindum og Öskju og veginn inn
að Laka. Yfir þá renna lækir og
smáár og þangað komast ekki
nema fjórhjóladrifsbílar og rútur.
Farartálmar fyrir venjulega fólks-
bíla eru vatnsföllin.
Herðubreiðarlindir, Askja og
Laki eru djásn í náttúru Íslands.
Djásnin eru miklu fleiri. Þeir sem
eru útilokaðir frá því að komast til
þessara staða á bílnum sínum eru
líklegast að stórum hluta eldri
borgarar, einnig fatlaðir og ungt
fólk sem hefur ekki efni á því að
eiga jeppa – eða almenningur sem
telur að venjulegur fólksbíll sé
betri kostur en jeppi.
Hér er um að ræða meirihluta
Íslendinga. Þótt ótrúlegt sé er
furðumargt náttúruverndarfólk á
því – að halda eigi því fólki sem
ekki á jeppa frá þessum stöðum.
Að koma á bílastæð-
ið við Öskju á góðum
sumardegi er líkt því
að koma á jeppasýn-
ingu sem er puntuð
upp með torfærutröll-
um erlendra ferða-
manna. Og það er
sömu sögu að segja
inn við Laka. Það er
svo sem ánægjulegt að
sjá hvað bílarnir eru
fallegir og hvað fólk
hefur efni á að veita
sér.
Það kann ekki góðri
lukku að stýra að
skipta okkur í tvo
hópa. Annar hópurinn
er sá sem má fara inn
á hálendið – hinn hóp-
urinn má það ekki.
Áhugi minn beinist
að því að fá þessari
stöðu breytt. Ég tel
að opna eigi hálend-
isvegina og gefa al-
menningi tækifæri til
njóta þess sem þar er að sjá.
Náttúruverndarsamtök, samtök
eldri borgara o.fl. ættu að beita
sér fyrir því að hálendisvegir á
landinu verði færir sem flestum
bílum. Jafnframt að vegirnir verði
ekki uppbyggðir með tilheyrandi
spjöllum á landslagi og útsýni
heldur verði þeir ofaníbornar slóð-
ir sem lítið ber á með góðum bíla-
stæðum við útsýnisstaði og svo
bílastæðum á skjólgóðum stöðum
til áningar.
Ég tel það augljóst mál að
markmið framannefndra samtaka
eigi að vera það að allir njóti jafn-
réttis við að skoða hálendi Íslands.
Með því aðbeita sér fyrir því mál-
efni mun liðsmönnum fjölga í því
liði sem verja vill hálendi Íslands
jafnt fyrir tröllavegum sem virkj-
unum.
Þetta kostar mikla peninga.
Nei, það gerir það ekki. Það sem
þarf fyrst og fremst að gera er að
brúa árnar og lækina. Ef það yrði
gert komast allir bílar í Öskju,
Herðubreiðarlindir og inn að
Laka. Vitaskuld þarf að bera í
þessa og aðra vegi, lagfæra og
halda þeim við umfram það sem
gert er í dag, en það kostar ekki
mikla fjármuni. Í framtíðinni er
sjálfsagt að leggja á suma þeirra
bundið slitlag og í sumum til-
fellum að breyta legu þeirra.
Aukin umferð um hálendið og
betri vegir mun leiða til þess að
minna verður um akstur utan
vega. Ökumenn munu einnig síður
freistast til þess að gera nýja
slóða.
Erlendir ferðamenn sem margir
hverjir hafa t.d. Öskju og Laka
efst á lista yfir þá staði sem þeir
stefna á að skoða á Íslandi þurfa
þá ekki að vera á stórkostlegum
torfærubílum til þess að komast á
óskastaðina. Þessir gestir myndu í
minna mæli koma með bíla með
sér til landsins en í staðinn not-
færa sér leigubíla.
Íslenski bílaflotinn sem um há-
lendið færi hvert sumar breyttist
frá því að vera eingöngu jeppar og
þeir sumir stórir, í það að vera
sýnishorn af bílaeign landsmanna.
Þá væri hátt í helmingur þeirra
sem væru á ferð um hálendið á
litlum sparneytnum bílum. Meng-
un frá umferðinni myndi minnka
mikið.
Á dálítið ósagt um þetta mál-
efni. Mér finnst samt nóg komið í
bili. Ef til vill skrifa ég aðra grein
um þetta efni.
Hálendisvegir
Skúli Alexandersson
fjallar um hálendisferðir
Skúli Alexandersson
’Ég tel að opnaeigi hálend-
isvegina og gefa
almenningi
tækifæri til að
njóta þess sem
þar er að sjá.‘
Höfundur hefur starfað
við ferðaþjónustu.
HLUTVERK RÚV hefur verið
til umræðu undanfarnar vikur.
Ýmsir eru þeirrar skoðunar að
ríkisreknir ljósvakamiðlar eigi
ekki rétt á sér og að einkareknir
ljósvakamiðlar geti
vel sinnt þörfum
landsmanna fyrir
fjölbreytt sjónvarps-
efni. Aðrir vilja
treysta stoðir RÚV.
Ýmsar athugasemdir
hafa komið fram,
m.a. að RÚV sé í
samkeppni við einka-
stöðvarnar með því
að sýna vinsælt er-
lent sjónvarpsefni. Í
nýju lagafrumvarpi
er tilvist RÚV á fjöl-
miðlamarkaði
tryggð. Eigi ríkið að reka sjón-
varpsstöð er vert að benda á
nokkur sjónarmið varðandi hlut-
verk og stöðu RÚV.
Óskastaðan er sú að hægt sé að
sýna meira af íslensku efni í sjón-
varpi. En vegna þess hve íslensk-
ur fjölmiðlamarkaður er lítill og
hversu dýrt það er að framleiða
gott innlent efni er hlutfall erlends
efnis óvenjulega hátt hér á landi.
T.d. kostar klukkustundar langur
leikinn sjónvarpsþáttur um 60–90
m.kr. í framleiðslu í Evrópu. Til
viðmiðunar má nefna að árlega ver
Kvikmyndamiðstöð 15 m.kr. í
styrki til framleiðslu á leiknu sjón-
varpsefni. Sjónvarpsstöðvarnar
hafa einnig takmörkuð fjárráð og
geta ekki boðið sama hlutfall inn-
lends efnis og fjölmennar ná-
grannaþjóðir. Það á við um RÚV
jafnt og einkastöðvarnar. Af þessu
leiðir að 72% þess efnis sem sýnt
var í íslensku sjónvarpi árið 2003
var erlent efni. Því hlýtur erlent
efni ávallt að vera stór hluti af
dagskrá íslenskra sjónvarpsstöðva.
Bæði samkeppnisaðilar og ýmsir
stuðningsmenn RÚV hafa lýst því
yfir að RÚV eigi fyrst og fremst
að sinna menningar- og fræðslu-
hlutverki og hafa lýst andstöðu við
það að stofnunin sýni vinsælt er-
lent efni í samkeppni við einka-
stöðvar. Út frá menningar-
fræðilegu sjónarhorni lýsa slíkar
skoðanir mjög ákveðnum hug-
myndum um það hvað geti talist
menning. Þessi afstaða lýsir hug-
myndum um skiptinguna í há-
menningu og alþýðumenningu.
Ekki er víst að allir áhorfendur
RÚV geti fallist á þessa afstöðu.
Einnig vert að geta þess að margt
erlent skemmtiefni nær til breiðs
hóps fólks sem hefur e.t.v. ekki
allt áhuga á sértæku menningar-
eða fræðsluefni. Skilj-
anlegt er að sam-
keppnisaðilar geri at-
hugasemdir við það að
RÚV nái til allra
landsmanna með vin-
sælu erlendu afþrey-
ingarefni. Ástæðan er
sú að með því að skil-
greina menningarlegt
hlutverk á breiðum
grunni kaupir RÚV og
sýnir efni sem er að
hluta til í beinni sam-
keppni við einkareknu
sjónvarpsstöðvarnar.
Sams konar gagnrýni hefur heyrst
hjá talsmönnum einkarekinna ljós-
vakamiðla erlendis þegar þeir
gagnrýna ríkisreknar sjónvarps-
stöðvar.
Reynslan sýnir að með því að
blanda saman fjölbreyttu menn-
ingar- og fræðsluefni og ýmiss
konar innlendu og erlendu efni
nær sjónvarpsstöð til breiðari
hóps áhorfenda. Með því að hætta
að sýna ákveðið efni, t.d. erlent
skemmtiefni, er hugsanlegt að
áhorfendum fækki og að stöðin
færist út á jaðarinn. Með því að
bjóða fjölbreytt dagskrárefni fá
áhorfendur aðgang að ólíku efni
og horfa á dagskrárliði sem þeir
hefðu e.t.v. ekki annars horft á.
Því má færa rök fyrir því að með
því að sinna víðtæku menningar-
hlutverki með fjölbreyttu innlendu
og erlendu efni aukast líkurnar á
því að almenningur horfi á það
sértæka menningar- og fræðslu-
efni sem í boði er í dagskránni í
bland við annað. Þá má benda á að
hætti RÚV að sinna þörfum breiðs
hóps áhorfenda og flyst út á jað-
arinn með efnisframboði sínu má
gera ráð fyrir því að gagnrýn-
israddir heyrist þar sem efast er
um tilvist slíkrar sjónvarps-
stöðvar. Gagnrýnendur myndu
spyrja hvort réttlætanlegt væri að
halda úti ríkisrekinni sjónvarps-
stöð með tilheyrandi kostnaði ef
áhorfendur eru fáir.
Þess má geta að talsmenn Sky í
Bretlandi hafa lýst þeirri skoðun
sinni að ríkisútvarpið, BBC, eigi
að selja einkastöðvunum vinsæl-
ustu sjónvarpsþætti sína. BBC
eigi að einbeita sér að sértæku
menningar- og fræðsluefni og láta
einkastöðvarnar um skemmtiefnið.
Stuðningsmenn BBC hafa bent á
að með þessu reyni forsvarsmenn
Sky að veikja stöðu BBC, þeir vilji
ná sterkari stöðu á markaðnum.
Einnig er þess að geta að flestir
landsmenn fjármagna RÚV og
eiga að hafa aðgang að fjölmiðl-
inum hvar sem þeir búa. Áhorf-
endur vilja eðlilega horfa á sjón-
varpsefni sem þeir hafa áhuga á.
Því hlýtur ríkisfjölmiðill að þurfa
að sýna fjölbreytt efni sem höfðar
til ólíkra hópa. Þá hefur sumt fólk
ekki efni á að horfa á dagskrá
einkamiðlanna. Í stafrænu sjón-
varpi framtíðarinnar er ekki víst
að dreifbýlustu svæðin hafi aðgang
að öllu því erlenda skemmtiefni
sem verður á einkastöðvunum.
Engu að síður vilja flestir horfa á
fjölbreytt sjónvarpsefni, þar með
talið erlent skemmtiefni.
Í ljósi þessa má spyrja hvort
rétt sé að skilgreina hlutverk
RÚV svo þröngt að stofnuninni sé
óheimilt að kaupa og sýna vinsælt
erlent efni. Ljóst er að ekki er
hægt að gera kröfu til þess að
RÚV sýni nær eingöngu íslenskt
efni sökum þess hversu dýrt það
er. Ef RÚV yrði einungis heimilt
að kaupa sértækt menningar- og
fræðsluefni erlendis frá, er hætta
á að áhorfendum fækkaði. Ef RÚV
verður einungis leyft að sýna slíkt
efni og meinað að höfða til
breiðari hóps kann að reynast erf-
itt að réttlæta tilvist sjónvarps
allra landsmanna.
Á að gera RÚV að
hámenningarstofnun?
Elfa Ýr Gylfadóttir fjallar
um RÚV og breytingar
á lögum þess
Elfa Ýr Gylfadóttir
’Í ljósi þessa má spyrjahvort rétt sé að skil-
greina hlutverk RÚV
svo þröngt að stofn-
uninni sé óheimilt að
kaupa og sýna vinsælt
erlent efni.‘
Höfundur er MA í fjölmiðlafræði frá
Kent-háskóla í Kantaraborg og í
margmiðlun og fjarskiptafræðum frá
Georgetown-háskóla.
STÓRKOSTLEG upplyfting var
það íslenzkri þjóð, þegar Okkar
Maður birtist á myndum með for-
ingjum veraldar í Kreml á dögunum.
Þar fór hann fremstur meðal jafn-
ingja. Það hefir verið sjón að sjá
mikilmennin olnboga sig áfram í
mannþrönginni, með ljósmyndara í
eftirdragi, að ná tali af Okkar Manni
og eignast ljósmynd af þeim saman
að senda Morgunblaðinu til birt-
ingar. Í þessum atgangi hefir Okkar
Maður naumast haft ráðrúm til að
staupa sig að ráði fyrr en eftirá.
Mikið lifandis ósköp væri gaman að
íslenzka þjóðin eignaðist kvikmynd
af þessum heimsviðburði.
Myndin af Okkar Manni og Bush
hinum bandaríska ber greinilega
með sér að Okkar Maður hefir verið
að upplýsa hinn stríðsherrann um
eiturefnavopnin í Írak, sem „hann
hefir alltaf vitað að voru til“ eins og
hann lýsti fagnandi yfir fyrir þremur
misserum eða svo, en helvítis aum-
ingjarnir vestra gefizt upp við að
finna. Bros Bush lýsir feginleik og
aðdáun, sem vonlegt er.
Schröder hinn þýski horfir á einni
myndinni fullur vonbrigða á, þar
sem franski frekjuhundurinn Chirac
er búinn að ná Okkar Manni undir
sig í örlagaríkar viðræður um Evr-
ópubandalagið sjálfsagt, eða einhver
önnur meiriháttar stórmál á heims-
byggðinni. Eða kannski táknar von-
brigðasvipur Schröders að hann ótt-
ist að Okkar Maður sé ekki búinn að
fyrirgefa Hitler heimsstyrjöldina
síðari. Það er ástæðulaus ótti, þar
sem Okkar Maður hefir lýst því yfir,
að hann hafi ekki fæðst fyrr en styrj-
öldinni var lokið, og komi hún þess-
vegna ekkert við. Auk þess sem
Okkar Maður er sjálfur orðinn
stríðsherra og hann og Bush og
Blair búnir að útrýma eitthundrað
þúsund hryðjuverkamönnum í Írak
– og von um fleiri.
Á myndinni með Pútín er Okkar
Maður vafalaust að segja frá hag-
ræðingu sinni í íslenzkum sjávar-
útvegi og þeim stórkostlega árangri
að brátt muni verða eftir í landinu
svo sem eins og fimm einkabú í sjáv-
arútvegi, en skakarar og skektukarl-
ar fluttir til þjóðþrifastarfa á fjöllum
uppi.
Pútín brosir breitt og kannast
mætavel við árangursríka hagræð-
ingu atvinnuvega. Forveri hans,
Stalín, gekk svo hressilega fram í
hagræðingu í landbúnaði á sinni tíð,
að hann neyddist til að svelta í hel
tíu milljónir smábænda (Kúlakka) í
Úkraínu einni, þegar hann stofnaði
þar samyrkjubúin, en flutti tvær
milljónir þaðan á heilsuhæli í Síb-
eríu, sem kallast Gúlag.
Á Eldhúsdegi í alþingi á dögunum
kvartaði Flórgoði framsóknar yfir
því að flokkur hans lægi undir ágjöf
frá hugsjónalausum mönnum um af-
glöp og afbrot í ráðstjórn sinni. Allt
spyrst og líka til útlanda. Þessvegna
gæti kvis um þetta komið í eyru
myndvinanna nýju. Ber því nauðsyn
til að ráðstjórnin láti semja kríthvíta
bók um hreinlífi Okkar Manns í öll-
um athöfnum, einkavæðingu sem
öðrum. Bezt væri að fá til þess rit-
færan mann, sem einskis missir í líf-
eyri, þótt góð ritlaun séu greidd –
gegn því loforði að hann minnizt
ekki einu orði á stólaskiptin.
Og svo verða öllum höfðingjum
heims hverjum um sig send fimm-
hundruð eintök af hinni kríthvítu
bók á frummálinu, enda yrði hér um
að ræða íslenska kóngasögu, þar
sem báðir ættu hlut að máli.
Okkar Maður
Sverrir Hermannsson
fjallar um utanríkismál ’Mikið lifandis ósköpværi gaman að íslenzka
þjóðin eignaðist kvik-
mynd af þessum heims-
viðburði. ‘
Höfundur er fv. formaður
Frjálslynda flokksins.
Ljósmynd/Steingrímur S. Ólafsson