Morgunblaðið - 24.06.2005, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. JÚNÍ 2005 31
Á FUNDI Vísinda- og
tækniráðs fyrr í þessum mán-
uði mátti greina að árangurinn
af samtali stjórnmálanna, vís-
indanna, tækninnar og at-
vinnulífsins á þessum vettvangi
kemur sífellt betur í ljós. Ráðið
stýrir nú umfangsmiklum
breytingum á vísinda- og
tæknikerfi Íslendinga og for-
sendur starfseminnar eru bæði
betri og styrkari
en áður hefur
þekkst hér á
landi. Starf ráðs-
ins mótast af ein-
dregnum vilja til
samstarfs til að
ná betri árangri í
þágu heildarhags-
muna. Ímynd
ráðsins er að
skýrast en það
setti sér þrjú höf-
uðmarkmið í upp-
hafi: Eflingu sam-
keppnissjóða,
eflingu háskól-
anna sem rannsóknastofnana
og endurskilgreiningu á fyr-
irkomulagi og starfsháttum op-
inberra rannsóknastofnana.
Mikilvæg skref hafa verið tek-
in varðandi öll þessi markmið.
Samkeppnissjóðir
efldir og samhæfðir
Samkeppnissjóðir hafa vaxið
með þeim hætti sem ráðið og
ríkisstjórnin samþykktu og
munu ríflega tvöfaldast á kjör-
tímabilinu. Samanlagt hafa
samkeppnissjóðirnir vaxið úr
637 m.kr. árið 2003 í 1.300
m.kr árið 2005, þar af eru 760
m.kr hjá sjóðum á vegum
menntamálaráðuneytisins.
Mest er aukningin vegna stofn-
unar Tækniþróunarsjóðs og
AVS áætlunarinnar (Aukið
Verðmæti Sjávarfangs), alls
500 m.kr á þessu ári.
Vísinda- og tækniráð leggur
ríka áherslu á samhæfingu og
samspil þessara sjóða í stuðn-
ingi við rannsóknir og nýsköp-
un í þágu íslensks þekking-
arþjóðfélags. Athugun hefur
leitt í ljós að samstarf fyr-
irtækja, háskóla og rann-
sóknastofnana hefur vaxið með
tilstyrk samkeppnissjóðanna
en það samstarf er einmitt
hornsteinn í stefnu Vísinda- og
tækniráðs.
Grunnfjárveitingar efla
háskólarannsóknir
Ég hef ákveðið að leggja til-
lögur vísindanefndar um leiðir
til að ákveða grunnframlög til
háskólarannsókna til grund-
vallar ákvörðunum ráðuneyt-
isins í því efni. Þetta felur í sér
að gæði rannsókna og árangur
samkvæmt ýmsum mælikvörð-
um verða ákvarðandi þegar
grunnfjárveitingar til háskóla-
rannsókna verða ákveðnar.
Grunnfjárveitingum er ætlað
að standa straum af eigin
rannsóknum skólanna, fram-
lögum þeirra á móti styrkveit-
ingum samkeppnissjóða hér á
landi og erlendis og til að þróa
innviði háskólarannsókna, m.a.
til að styrkja þá í samkeppni
um fé til rannsókna. Þegar
grunnveitingar til háskólanna
hafa verið tryggðar verður
aukning opinberra framlaga til
háskólarannsókna nýtt til að
efla samkeppnissjóðina enn
frekar.
Vísindanefnd hefur einnig að
ósk minni sett fram hugmyndir
um kröfur til doktorsnáms hér
á landi. Nefndin leggur áherslu
á að fylgja beri alþjóðlega við-
urkenndum forsendum og
tryggja óháð gæðamat í þessu
efni. Ráðuneytið vinnur nú úr
þessum tillögum og hyggst ég
leita til vísindanefndarinnar
með fleiri verkefni á þessu
sviði.
Skipulag og staðsetning
stofnana
Mikil gerjun er í umræðum
um fyrirkomulag rannsókna-
og háskólastofnana í framtíð-
inni. Háskólinn í Reykjavík
hefur sameinast
Tækniháskóla Ís-
lands og ný stað-
setning hefur ver-
ið ákveðin fyrir
hinn nýja skóla í
grennd við öfluga
rannsókna-
starfsemi Háskóla
Íslands og stofn-
ana hans. Þá er
hafinn undirbún-
ingur Há-
skólatorgs sem
breyta mun miklu
um starfsemi Há-
skóla Íslands.
Unnið er að flutningi Til-
raunastöðvar Háskóla Íslands í
meinafræði á Keldum í Vatns-
mýrina í nábýli við Landspítala
– háskólasjúkrahús og lífvís-
indarannsóknir fyrirtækja og
fleiri. Fram hefur komið vilji
hjá talsmönnum annarra, op-
inberra rannsóknastofnana að
flytja starfsemi þeirra á svæð-
ið. Nái þessi áform fram að
ganga myndast öflugt þekking-
arþorp á svæðinu með þátttöku
stjórnvalda, fyrirtækja, há-
skóla og rannsóknastofnana.
Við okkur blasir ný framtíð-
arsýn sem gæti orðið mikil
lyftistöng rannsókna og þróun-
ar hér á landi. Víða um lönd
hefur samþjöppun háskóla-,
vísinda- og tæknistarfsemi með
þessum hætti orðið undirstaða
öflugrar atvinnuþróunar og til
styrktar þekkingariðnaði sem
skýtur fleiri stoðum undir
efnahag ríkja.
Öflugt rannsóknaumhverfi
gagnast ekki aðeins þeim sem
þar starfa heldur styrkir það
þekkingarstarfsemi í öðrum
landshlutum. Að því er stefnt
að aflstöð íslenskra rannsókna
verði fræðilegur bakhjarl
þekkingarsetra annars staðar á
landinu. Háskólasetur var
stofnað á þessu ári á Ísafirði
með þátttöku fjölmargra aðila í
samvinnu við heimamenn og
unnið er að undirbúningi þekk-
ingarseturs á Austurlandi.
Þegar starfa nokkur slík setur,
t.d. í Sandgerði, í Borgarfirði, í
Skagafirði, á Akureyri, á
Hornafirði, í Vestmannaeyjum
og á Selfossi. Það er í mínum
huga lykilatriði að góð sam-
vinna takist milli þessara setra
og þeirrar starfsemi sem verð-
ur í Reykjavík.
14% rannsókna
fjármögnuð erlendis
Alþjóðasamstarfið hefur
skipt miklu máli fyrir upp-
byggingu rannsókna og þróun-
arstarfsemi hér á landi og ís-
lenskir vísindamenn staðið sig
afar vel í erlendu samstarfi og
í samkeppni um fé úr erlend-
um og alþjóðlegum sjóðum.
Norrænt samstarf hefur
reynst okkur afar mikilvægur
stökkpallur í alþjóðlegri sam-
vinnu. Árangurshlutfall Íslands
í sjöttu rammaáætlun ESB er
enn á milli 30 og 40%. Heildar-
framlag Íslands til sjöttu
rammaáætlunarinnar verður
um 17,3 milljónir evra en þeg-
ar hafa aflast styrkir til ís-
lenskra aðila að upphæð um
18,6 milljóna evra og enn er
nokkuð eftir af áætluninni.
Rannsóknasjóðir í Bandaríkj-
unum hafa einnig opnast fyrir
Íslendingum á sviði jarðvísinda
og líf- og læknavísinda vegna
áhuga þar á samstarfi við ís-
lenska vísindamenn.
Erlendir aðilar fjármagna
rúmlega 14% af íslenskum
rannsóknum um þessar mundir
og er það hlutfall með því
hæsta sem þekkist innan
OECD og segir nokkuð um
tiltrú á íslensku vísinda-
samfélagi.
Opnun til umheimsins
Stefna ESB um Evrópskt
rannsóknasvæði, ERA, fellur
vel að hagsmunum Íslendinga.
Við þurfum því að leita leiða til
ýta undir hana og opna okkar
vísindakerfi þannig að við löð-
um að okkur samstarfsaðila og
erlenda vísindamenn sem vilja
taka þátt í rannsóknastörfum á
sviðum þar sem styrkur okkar
er mikill. Styrkir til erlendra
doktorsnema á sviðum þar sem
við skörum framúr koma að
mínu mati til álita um leið og
við hugum að verulegri eflingu
Rannsóknanámssjóðs. Sömu-
leiðis þurfa stjórnir samkeppn-
issjóða að meta hvort þær vilji
út frá samkeppnissjónarmiðum
leggja fé, ásamt öðrum ríkjum,
í sameiginlegar áætlanir á ein-
stökum sviðum vísinda og
tækni. Með því móti gengjum
við óhrædd til samkeppni við
vísindamenn annarra þjóða
með styrk og gæði íslenskra
rannsókna að vopni og von um
hærri styrki en sem nema því
sem við leggjum til samstarfs-
ins. Reynslan virðist sýna að
það sé Íslendingum hagstætt
vegna góðrar frammistöðu í
samkeppni. Við þurfum að
halda áfram á þessari braut og
hlúa að þátttöku okkar í al-
þjóðasamvinnu eftir því sem
bolmagn okkar vex.
Ísland í fremstu röð
Frammistaða Íslands á sviði
rannsókna og nýsköpunar hef-
ur vakið athygli margra al-
þjóðastofnana og aðila sem
velta fyrir sér samkeppn-
ishæfni þjóða og gera á þeim
samanburð. Ísland er nú talið í
fremstu röð. Þarna er byggt
bæði á tölulegu mati og skoð-
anakönnunum. Stefnumótun
Vísinda- og tækniráðs byggist
einnig að verulegu leyti á því
að við höfum skýra mynd af
vísinda- og tæknistarfseminni.
Sérstök ástæða er nú til þess
að efla söfnun og úrvinnslu töl-
fræðilegra upplýsinga sem eru
undirstaða umræðu ráðsins um
frekari stefnumótun. Við höf-
um náð umtalsverðum árangri
sem eftir er tekið en tímabært
er orðið að láta taka út hið
nýja kerfi með formlegum
hætti. Hæfilegt er að gera það
að loknu fyrsta starfstímabili
Vísinda- og tækniráðs á næsta
ári. Ég mun leita til OECD í
því efni.
Efling rannsókna
með samhæfingu og
samstarfi
Eftir Þorgerði Katrínu
Gunnarsdóttur ’Ráðið stýrir nú um-fangsmiklum breyt-
ingum á vísinda- og
tæknikerfi Íslend-
inga og forsendur
starfseminnar eru
bæði betri og styrk-
ari en áður hefur
þekkst hér á landi.‘
Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir
Höfundur er mennta-
málaráðherra.
fyrir almenning heldur þá sem ætli sér að
græða hratt og mikið. Hann vitnar til kenninga
hagfræðingsins Johns Maynard Keynes sem
sagði að ríkisvaldið ætti að fjárfesta og stýra
heildareftirspurninni og telur Engelberts það
vera heilladrýgst. „Ef ESB hefði ekki fjárfest
með almannafé í Airbus þá hefðum við aldrei
haft evrópskan iðnað sem gæti keppt við
Boeing.“ Hann segir að ríkisstjórnir verði að
hugsa til lengri tíma ólíkt aðilum í einkageir-
anum.
Barist með staðreyndum
Aðspurður um helstu baráttuaðferðir PSI
segir Engelberts besta vopnið vera staðreyndir
og rannsóknarvinna. „Við þurfum oft að sann-
færa samfélög um hluti sem eru þeim ekki til
hagsbóta því margir stjórnmálamenn eiga það
til að ýta málum í gegn sem gerir þá auðugri.
Okkur finnst nauðsynlegt að efla samvinnu við
félög og aðila sem starfa eftir sömu hug-
myndafræði og stefna að sömu markmiðum,“
segir Engelberts og bætir því við að nauðsyn-
legt sé að fræða fólk um hvað sé í gangi. Hann
bendir þó á að fólk sé alls ekki vitlaust og bein-
ir umræðunni að stjórnarskrá ESB sem var
felld bæði í Frakklandi og Hollandi. Fólk
treysti ekki stjórnmálamönnunum. „Stundum
er tilfinning venjulegs fólks betri en allar sög-
urnar sem stjórnmálamenn segja þeim. Fólk er
ekki heimskt og á vissum tímum segir það
hingað og ekki lengra. Stundum gerir það þó
glappaskot. Hvernig gat t.a.m. George Bush
verið kosinn forseti Bandaríkjanna?“ spyr Eng-
elberts undrandi. Hann kveðst ekki vera mikill
aðdáandi „spilltustu ríkisstjórnar í heiminum“
eins og hann orðar það. „Þessi náungi er að
eyðileggja Bandaríkin. Hugsaðu þér alla þá
peninga sem hafa farið í hernaðarreksturinn,
alla þá sem hafa látið lífið o.s.frv. Hann hefur
lagt gífurlega byrði á komandi kynslóðir með
óábyrgri hegðun,“ segir Engelberts.
Bilið milli ríkra og fátækra
breikkar stöðugt
PSI hefur átt mikil samskipti við Alþjóða-
bankann og Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og að-
spurður segist Engelberts ekki hafa mikið álit
á þessum stofnunum. „Stefna þeirra sl. 20 ár
hefur mistekist. Þær hafa gert allt öfugt við
það sem þær hafa sagst ætla að gera. Þær
hjálpa til við að búa til meiri vandamál í heim-
inum. Aðferðir nýfrjálshyggjunnar eru þar í
heiðri hafðar, þ.e. við gerum hlutina með aðstoð
markaðarins og allt verður í lagi. Þetta gengur
einfaldlega ekki upp,“ segir Engelberts og bæt-
ir því við að skattalækkanir hjá hinum ríku
hjálpi fátæku fólki ekki neitt. Hann vísar til
skattalækkana Bush og bendir á að bilið milli
hinna ofurríku og þeirra sem eru hvað fátæk-
astir sé sífellt að breikka. „Miðstéttirnar eru að
hverfa. Ef það er einn hlutur sem þú þarft á að
halda til þess að viðhalda stöðugleika í landi þá
er það miðstéttin,“ segir hann og bætir því við
að ójafnrétti sé engu þjóðfélagi til góðs.
Aðspurður segir hann ljóst aðstæður á Ís-
landi og á Norðurlöndunum séu með því betra
sem gerist í heiminum. „Miðað við að þið séuð
smáríki með um 300 þúsund íbúa þá gengur
ykkur afar vel. Lífsgæði hér eru í háum gæða-
flokki miðað við önnur lönd,“ segir Engelberts
en þetta er fyrsta heimsókn hans til landsins og
hlakkaði hann til að fá tækifæri til að kynnast
landi og þjóð.
rts, framkvæmdastjóra Alþjóðasamtaka starfsmanna í almanna-
ónustunnar, einkavæðingu, fátækt og fyrstu kynni hans af Íslandi.
Morgunblaðið/SverrirHans Engelberts, framkvæmdastjóri PSI.
jonpetur@mbl.is
ald á erlendum
. Hann bauð er-
n þeir eru að
ku kirkjunni í
þíópíu þar sem
hafa starfað.
irkjunnar um
arstarf og
Hann sagði frá þátttöku sinni í mál-
þingi um stofnfrumurannsóknir og
vildi gaumgæfa siðfræði vísindanna
og ábyrgð stjórnmálamanna og
hvernig gagnrýnin skoðun sé mögu-
leg í ljósi „þeirra togkrafta sem nú um
stundir eru sterkastir,“ en í því sam-
hengi nefndi hann auðmagn lyfjaris-
anna. „Hagsmunir hinna sjúku og
þjáðu, fátæku og fötluðu virðast oft
mega sín lítils í þeirri stórfenglegu,
hraustu, nýju veröld sem við erum að
móta með ofurtrú á afl tækni og vís-
inda.“
Guðlaust samfélag framtíðin?
Karl sótti biskupsvígslu innan eist-
nesku kirkjunnar: „Eftir hremmingar
undir kerfisbundinni afhelgun guðlauss
samfélags kommúnismans stendur hún
eftir fátæk með einungis brot þjóð-
arinnar innan sinna vébanda, en samt
sem áður er litið til hennar sem samein-
andi þjóðkirkju. Iðulega spyr maður sig
hvort þetta sé sú framtíð sem við þjóð-
kirkjunni okkar blasir.“ Einnig sagði
Karl frá ráðstefnu sem hann sótti, þar
sem tilefnið var umræða um frétta-
flutning af dómsmálum. Hann skýrði
frá ósk sinni um að auðsýnd sé virðing í
slíkri umfjöllun.
„Við erum lítið samfélag á Íslandi og
ættum að hafa tækifæri til að sýna
meiri aðgát og virðingu en það sem
tíðkast í sorppressum og skólpveitum
fjölmiðlunar stórþjóðanna.“ Þá vill
biskup stefna að því að Biskupsstofa
komi upp sérstakri rafrænni með-
limaskrá Þjóðkirkjunnar, – sálnareg-
istri – sem prestar verði beintengdir
því erfitt sé nú að halda utan um trú-
félagaskráningu.
Í framhaldi af umræðu um helgihald
kirkjunnar og nauðsyn þess að styrkja
stöðu hennar í þjóðfélaginu sagði hann
ennfremur: „Eflum messu helgidags-
ins. Við skulum, kæru vígðu þjónar,
messa, biðja, boða og þjóna – og það
eins og sagt er „fjandann ráðalausan!““
fnu 2005
ýjunar messunnar
Morgunblaðið/Eyþór
ýnt væri að beina athygli að málum sem varða fjármál,
m úrslitin myndu ráðast um framtíð kristins siðar.