Morgunblaðið - 11.07.2005, Síða 16

16 MÁNUDAGUR 11. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SAMKVÆMT skilgreiningu
fiskifræðinnar er hrygningarstofn
þorsksins reiknaður sem saman-
lögð þyngd allra kynþroska þorska
á hverjum tíma. En í þarflegri
grein sem þrír sérfræðingar Haf-
rannsóknastofnunar, Ólafur Karvel
Pálsson, Einar Hjörleifsson og
Höskuldur Björnsson, skrifuðu í
Morgunblaðið 28. júní eru í raun-
inni leidd sterk rök að því að
hrygningarstofn þorsksins sé og
hafi verið rangt reiknaður allt frá
því að fiskirannsóknir hófust á Ís-
landi. Sérfræðingarnir benda á að
ástæðan fyrir þessari villu sé sú að
elsti hluti stofnsins, golþorskarnir
sem eru 10 ára eða svo, sé langtum
virkari í hrygningunni en talið hef-
ur verið. Þar vísa þeir til rann-
sókna Guðrúnar Marteinsdóttur á
síðasta áratug.
Þetta eru nokkuð alvarleg tíð-
indi. Þau benda til þess að öll sú
langdregna umræða sem hefur átt
sér stað um þennan fræga hrygn-
ingarstofn þorsksins hafi verið
byggð á misreikningi og hnignun
hans stórlega vanmetin. Þetta gæti
að einhverju leyti verið orsök þess
að árangurinn af veiðistjórn und-
anfarinna áratuga hefur verið verri
en enginn, þar sem
eldri fiski hefur ekki
verið nægilega hlíft.
Ég þykist vita að sér-
fræðingarnir hafi leitt
hugann að því verk-
efni að tákna hrygn-
ingarstofninn á heppi-
legri hátt. Það er að
vísu ekki gert í grein
þeirra, en að því hefur
þó verið ýjað í skýrslu
Hafrannsóknastofn-
unar um ástand fisk-
stofna fyrir fáum ár-
um.
Það er kannski yfirlæti í mér að
segja að þessi niðurstaða fiskifræð-
inganna komi mér hreint ekki á
óvart. En fyrir 12 árum, 3. nóv-
ember 1993, þóttist ég sýna fram á
það í grein í Morgunblaðinu, að
einungis elstu árgangarnir af hin-
um reiknaða hrygningarstofni ættu
þátt í viðkomunni, nýliðuninni, á
hverju ári. Þessi tölfræðilega at-
hugun á þorskstofninum í rúmlega
tvo áratugi, 1965–1986, var sett
fram í dálítilli töflu:
Ályktun mín af þessu var sú að
einungis 9 ára þorskur og eldri
hefði teljandi áhrif á hrygninguna.
Sá stofn sýndi fylgnina 0,89 við ný-
liðunina. Fylgnin virtist hins vegar
minnka þegar 8 ára þorskinum var
bætt við. Fylgni nýliðunar við
yngri fiskinn var bókstaflega nei-
kvæð, en eðlileg ástæða þess var
útskýrð í greininni. Til samanburð-
ar var fylgni hefðbundna hrygning-
arstofnsins við nýliðunina á þessu
sama tímabili hreinlega engin,
0,00.
Nú liggja fyrir miklu meiri gögn
um þorskinn en þegar ég skrifaði
greinina 1993. Ég hef þess vegna
litið á samhengi nýliðunar og
hrygningarstofns á árunum 1965–
2004, í fjörutíu ár. Taflan er sett
upp á nokkuð annan hátt. Ég hef
notað gögn um samanlagða þyngd
hins kynþroska fisks, eins og mér
reiknast hún eftir skýrslum Haf-
rannsóknastofnunar og vona að
þar sé ekki rangt með farið. Nýlið-
unin í þessari athugun er reiknuð
fyrir eitt ár í senn, en ekki með-
altal þriggja ára eins og í gömlu
rannsókninni, en þetta lækkar
fylgnitölurnar. Þá lítur útkoman
svona út:
Þetta leiðir til svo að segja sömu
ályktunar og ég komst
að í greininni 1993,
sem sagt að virka
hrygningarstofninn
megi tákna með sam-
anlagðri þyngd 9–14
ára fisks. Það bætir að
vísu ekki fylgnina að
telja 9 ára fiskinn með
eldri þorski, 10–14
ára, en það sýnist
heldur ekki spilla, því
að fylgnin reynist hin
sama í báðum tilfell-
um. Átta ára þorskin-
um og yngri er hins vegar sjálfsagt
að sleppa því að hann skerðir
fylgnina nokkuð greinilega, en
þessi gagnslausi og villandi hluti
hefðbundna hrygningarstofnsins
er hvorki meira né minna en 82%
hans á þessu tímabili. Og þess má
geta að hér breytir það sama og
engu frá fyrri grein minni að ein-
ungis kynþroska fiskur er nú talinn
með, því að 9 ára þorskur og eldri
er nærri allur kynþroska. Þess má
geta að fylgnin sem 8–14 ára og
yngri þorskur sýnir er jákvæð
vegna gömlu árganganna sem eru
teknir með, annars væri sú fylgni
lengst af neikvæð eins og í fyrri
töflunni.
Þetta er gerbreyting á matinu á
hrygningarstofninum. Á síðustu
hálfri öld hefur hefðbundni (mis-
reiknaði) hrygningarstofninn
minnkað úr einni milljón tonna í
300 þúsund eða minna. Í grein
sinni nefna sérfræðingarnir Ólafur,
Einar og Höskuldur umhverfisslys
í sambandi við þessa hnignun og
samsvarandi skerðingu nýliðunar.
Hvað má þá kalla það að virki
hrygningarstofninn 9–14 ára hefur
á sama tíma hrunið úr 600 þúsund
tonnum í 30–40 þúsund tonn?
Ástandið er því í rauninni miklu al-
varlegra en menn hafa gert sér
grein fyrir, og stafar eflaust að
mestu leyti af ofveiði, eins og
greinarhöfundar sýna fram á í
grein sinni.
Ég held að það sé varla of mikið
sagt að þessi einfalda aðferð að
skilgreina hrygningarstofn þorsks-
ins sé gagnleg endurbót í fiski-
fræðinni. Trúlega geta þó sérfræð-
ingar Hafrannsóknastofnunar
umbætt þessa aðferð, og þá er gott
að taka því. En hefðbundni hrygn-
ingarstofninn og öll ruglandi um-
ræðan um hann mætti gjarnan
hafa sungið sitt síðasta.
Misreiknaður
hrygningarstofn
Páll Bergþórsson fjallar um
hrygningarstofn fisks og út-
reikninga mælinga ’Þess má geta að fylgn-in sem 8–14 ára og yngri
þorskur sýnir er jákvæð
vegna gömlu árgang-
anna sem eru teknir
með, annars væri sú
fylgni lengst af neikvæð
eins og í fyrri töflunni.‘
Páll Bergþórsson
Höfundur er veðurfræðingur
og fyrrverandi veðurstofustjóri.
Samanlögð þyngd Fylgni við
kynþroska þorsks nýliðun
3–14 ára 0,51
4–14 ára 0,50
5–14 ára 0,50
6–14 ára 0,51
7–14 ára 0,56
8–14 ára 0,60
9–14 ára 0,69
10–14 ára 0,69
11–14 ára 0,62
12–14 ára 0,24
Samanlögð Fylgni við
þyngd fisks nýliðun
3–5 ára –0,34
4–6 ára –0,38
5–7 ára –0,37
6–8 ára –0,06
7–9 ára 0,41
8–10 ára 0,68
9–11 ára 0,77
10–12 ára 0,53
11–13 ára 0,16
9–14 ára 0,89
ÆTLA má að sú kynslóð sem
nú er að hasla sér völl á vinnu-
markaði hætti fyrr á ævinni að
vinna og hafi þá tíma til að njóta
efri áranna. Með
auknum möguleikum í
lífeyrissparnaði og
aukinni meðvitund Ís-
lendinga um að leggja
fyrir til efri áranna
eiga án efa fleiri eftir
að hafa fé á milli
handanna til að geta
lifað góðu og við-
burðaríku lífi eftir
starfslok.
En það er ekki nóg
að hætta að vinna
snemma og hafa næg
fjárráð til að lifa líf-
inu. Heilsan þarf að
vera til staðar og henni verður
ekki kippt í liðinn með töfralausn-
um þegar við erum hætt að vinna.
Heilsan er eitthvað sem við verð-
um að huga að alla ævi. Strax á
unga aldri skapast venjur sem
geta haft úrslitaáhrif á heilsufar
okkar á efri árum. Gott mataræði
og reglubundin hreyfing eru lyk-
ilþættir í þessu sambandi.
Eitt er að velja heilsusamlegt
líferni, annað er að halda sig við
það. Ef til væri eitt gott ráð til að
leysa þann vanda neyttu án efa
velflestir hollrar fæðu og hreyfðu
sig reglulega og væru þar með að
leggja sitt af mörkum til að auka
líkur á góðri heilsu á efri árum.
Þó að engin töfralausn sé til eru
vissulega til fjölmargar leiðir sem
auðvelda okkur að halda okkur við
heilsusamlegt líferni. Aðalatriðið
er að byrja!
Settu þér markmið. Brjóttu
markmiðin niður í litlar einingar.
Sérstaklega þegar sýnt er að
ávinningurinn kemur fram á
löngum tíma. Í stað þess að hætta
alfarið að kaupa skyndibita, fækk-
aðu þá skyndibitamáltíðunum
smátt og smátt. Ekki ætla þér of
mikið í einu. Róm var ekki byggð
á einum degi. Þínar venjur hafa
verið að mótast allt þitt líf, það
tekur tíma að breyta
þeim.
Skráðu árangurinn.
Fylgstu með framför-
unum. T.d. með því að
halda matar- og æf-
ingadagbók, fara í
fitumælingu o.s.frv.
Verðlaunaðu þig
þegar þú nærð mark-
miðum þínum. Smá-
verðlaun sem þér
finnst spennandi.
Ferð í leikhús, bíó-
ferð, ný flík eða róm-
antískt kvöld með
makanum. Þegar þú
nærð tímamótaárangri í þjálf-
uninni er tilvalið að verðlauna sig
með nýjum æfingafötum o.s.frv.
Fáðu fólkið í kringum þig í lið
með þér. Við getum ekki gert
stórar og miklar breytingar á lífs-
háttum okkar öðruvísi en að fá
fólkið í kringum okkur í lið með
okkur. Fáðu stuðning hjá fjöl-
skyldumeðlimum, vinnufélögum og
vinnuveitendum. Skýrðu fyrir
fólkinu þínu hvaða máli þessar
breytingar skipta þig. Gerðu þér
grein fyrir því hvað þú þarft að-
stoð við og kallaðu eftir henni.
Finndu út hvað það er sem
hvetur þig til að halda þig við þín-
ar áætlanir í þjálfuninni. Margir
fara þá leið að æfa með vinkonu
eða vini. Það er vel til þess fallið
að ná árangri. Við erum líklegri til
að mæta þegar einhver bíður eftir
okkur. Einkaþjálfari getur gegnt
sama hlutverki og veitt okkur fé-
lagsskap, aðhald, fræðslu og aga.
Komdu auga á þá þætti sem
gætu farið úrskeiðis og gerðu þér
grein fyrir því að það á eitthvað
eftir að fara úrskeiðis á ein-
hverjum tímapunkti. Þú átt eftir
að missa úr æfingar vegna anna,
veikinda barna eða þinna eigin. Þú
átt eftir að fara út af sporinu í
mataræðinu, það koma jól og
páskar með tilheyrandi veislum,
við förum í afmæli og boð. Ekki
láta þessar uppákomur brjóta þig
niður og slá þig út af laginu. Ein-
settu þér að gera enn betur á
morgun.
Finndu þjálfunarform sem þér
finnst skemmtilegt og hentar þér.
Sumir hafa aga í að mæta á eigin
spýtur í ræktina eða æfa heima.
Aðrir þurfa aðhald sem finna má í
hóptímum. Aðrir þurfa aga lok-
aðra aðhaldsnámskeiða og enn
aðrir þurfa á einkaþjálfara að
halda til lengri eða skemmri tíma
til að ná tilætluðum árangri. Sú
þjálfun sem þú velur þér og hent-
ar þér er rétta þjálfunin fyrir þig.
Gerðu þér grein fyrir því að það
hafa fjölmargir aðrir verið í þínum
sporum og náð að sigrast á vand-
anum. Lausnirnar eru til. Þær eru
engar töfralausnir. Fylgdu þessum
ráðum og þú nærð árangri.
Það er aldrei of seint að byrja
að huga að heilsunni, velja hollara
fæði og hreyfa sig. Eftir því sem
lengra líður á ævina verða venjur
okkar sterkari og erfiðara að
breyta þeim. Léttu þér lífið síðar
á ævinni. Byrjaðu strax að leggja
inn í heilsubankann og njóttu
bestu vaxtanna í formi betra lífs.
Hreyfing gerir lífið betra.
Heilsubankinn –
bestu vextirnir
Unnur Valborg Hilmarsdóttir
fjallar um gildi heilsusamlegs
lífernis ’Heilsan er eitthvaðsem við verðum að huga
að alla ævi.‘
Unnur Valborg Hilm-
arsdóttir
Höfundur er aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Hreyfingar.
ÞAÐ hefur eflaust ekki farið
framhjá neinum að nýlega var ungur
maður dæmdur í héraðsdómi fyrir
að kasta grænu skyri á gesti á álráð-
stefnu nokkurri. Það er hvorki til-
gangurinn með skrifum mínum að
fordæma athæfi þessara ungmenna,
sem þarna voru að verki, né mæla
því bót. Hins vegar get
ég ekki orða bundist
vegna þess að hvað eft-
ir annað hef ég heyrt
og lesið í fjölmiðlum að
sá verknaður sem
þarna var framinn kall-
ist „borgaraleg
óhlýðni“. Að mínu mati
er hér um alvarlegan
misskilning og mis-
túlkun á þessu hugtaki
að ræða.
Það var bandaríski
heimspekingurinn og
rithöfundurinn Henry
David Thoreau (1817–1862) sem
kom fram með þetta hugtak í ritgerð
sinni „Civil Disobediance“, þar sem
hann staðfestir að það sé skylda
hvers borgara að rísa gegn órétt-
látum lögum eða yfirvöldum sem
brjóta gegn mannlegri reisn og al-
mennum mannréttindum. Hann var
sjálfur ötull baráttumaður gegn
þrælahaldi í Bandaríkjunum og var
fangelsaður fyrir að neita að borga
stríðsskatt sem var settur á til að
fjármagna stríð Bandaríkjanna við
Mexíkó.
Hugmyndin um borgaralega
óhlýðni byggist á baráttu án ofbeldis
(None violence). Þeir Mahatma
Gandhi og Martin Luther King og
margir fleiri baráttumenn og -konur
hafa notað hugmyndir og aðferðir
Thoreau til að ná árangri í baráttu
fyrir friði og mannréttindum. Þeir
sem nota þessa aðferð hafa skýra
sýn á það óréttlæti sem þeir vilja
berjast gegn og ef með þarf brjóta
lög sem styðja óréttlæti, eins og t.d.
lög um aðskilnað hvítra og svartra í
Bandaríkjunum á 7. áratugnum, en
ávallt með því að virða önnur lög og
meginreglur þjóðfélagsins. Þær að-
ferðir sem notaðar eru
til að vekja athygli á
óréttlæti geta verið
mismunandi en mega
aldrei fela í sér ofbeldi.
Í mannréttindabaráttu
blökkumanna í Banda-
ríkjunum notuðu King
og hans samstarfs-
menn ýmsar leiðir.
Kirkjur þeirra urðu
vettvangur innblásturs
og hvatningar fyrir
fólkið til að leita réttar
síns, langar göngur,
útifundir og eining um
það að hunsa fyrirtæki sem studdu
aðskilnað voru á meðal þeirra leiða
sem notaðar voru í þessari miklu
mannréttindabaráttu.
Eins og ég hef bent á byggist hug-
myndin um borgaralega óhlýðni á
baráttu án ofbeldis. Mín skoðun er
sú að unga fólkið með skyrið hafi
notað ofbeldi og geti því ekki kallað
baráttu sína fyrir náttúrunni borg-
aralega óhlýðni. Ofbeldi getur bæði
verið líkamlegt þar sem ein-
staklingur veldur skaða á líkama eða
heilsu annarrar manneskju eða and-
legt þar sem reynt er að skapa ótta
og grafið er undan sjálfstrausti og
öryggi annarrar manneskju. Það var
mjög greinilegt í sjónvarpsfréttum
eftir atburðinn á Nordica-hótelinu
að margir ráðstefnugestir upplifðu
atburðinn sem árás á líf sitt. Þótt
skaðinn hafi ekki verið líkamlegur
var greinilegt að ýmsir voru í miklu
andlegu uppnámi eftir atburðinn. Ef
markmið þeirra sem köstuðu skyr-
inu hefur verið að skapa ótta og
ringulreið tókst þeim það. Það er
andlegt ofbeldi.
Í nóvember á þessu ári mun
Áhugamannafélag um frið og mann-
réttindi í samvinnu við SGI á Íslandi
standa fyrir fræðslusýningu sem
kallast „Gandhi, King Ikeda. Friður
fyrir komandi kynslóðir“ í Ráðhúsi
Reykjavíkur. Þessi sýning fjallar um
líf og störf þessara manna fyrir friði
og mannréttindum. Þar kemur skýrt
fram hvernig þeir notuðu hug-
myndir Thoreau um borgaralega
óhlýðni með baráttu án ofbeldis til
að sigrast á því óréttlæti sem þeir
stóðu frammi fyrir. Þessi sýning
verður opin fyrir almenning og
skólafólk og er gott tækifæri fyrir
fólk að kynna sér betur hugmyndina
um borgaralega óhlýðni.
Borgaraleg óhlýðni
Eygló Jónsdóttir fjallar um
borgaralega óhlýðni ’Þar kemur skýrt framhvernig þeir notuðu
hugmyndir Thoreau um
borgaralega óhlýðni
með baráttu án ofbeldis
til að sigrast á því órétt-
læti sem þeir stóðu
frammi fyrir.‘
Eygló Jónsdóttir
Höfundur er kennari og áhugamaður
um frið, mannréttindi og umhverf-
isvernd.