Morgunblaðið - 11.07.2005, Side 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. JÚLÍ 2005 19
Þetta gæti orðið auðveld-
fyrir alla. Ég held að lítil
ðbylgju flóttamanna hing-
ætir ekki hvaða
gerðir sem er
ð viðbrögð við hryðjuverk-
Evrópu er tilhneiging síð-
yggismál séu ofar virðingu
um einstaklinga, til að
ðjuverkaárásum. Það get-
ög hættuleg tilhneiging.
taka ógnunina alvarlega
arlega ekki hvaða aðgerðir
dettur í hug að grípa til.
oð mín í hverju landi sem
Á Íslandi sýnast mér þó
meiri háttar breytingar á
engi við hryðjuverkaógn.
eftir að skoða löggjöfina
fara dýpra í ýmislegt sem
ð mig um á þessu stigi, til
di aðgang að gögnum á
nar fjölmörgu spurningar
engslum við gagnavernd.
gist Gil-Robles því ekki
urningum um einstök mál
deildar breytingar á fjar-
em gerðar voru í lok síð-
g að skýrslu um ástand
mála á Íslandi gætu verið
ptember og skýrslan hugs-
pinber um mánuði seinna.
i lofa upp í ermina á mér,
ka mér frí eins og aðrir,“
g bætir við að nóg verði
góða þegar hann lætur af
næstkomandi, eftir sex og
.
stand mannréttindamála í
ð síðan hann tók til starfa?
efur þróast í ólíkar áttir á
m. Sum lönd eru enn langt
rðar virðingu fyrir mann-
g innviðir samfélaganna
afa þó bætt sig gífurlega í
hinn bóginn má svo horfa
ð við Ísland þar sem lýð-
kið og mannréttindavernd
tigi. Um þau lönd má þó
d mannréttinda hjá ykkur
settar undir áhrifum
Það gildir raunar um Evr-
mið
ndi
a
tilhneiging er til
ndastofnun er til.
nnréttindafulltrúi
ddi við hann.
Reuters
irra í Moskvu í maí.
er stöðug umræða um það hversu langt
eigi að ganga og sýnist sitt hverjum um
það, enda spila þar inn í bæði trúarbrögð
og þjóðfélagsbakgrunnur. Að mínu mati
hafa Íslendingar býsna einsleita og til-
tölulega skynsamlega afstöðu í þessum
málum,“ segir Þorsteinn og minnir á að
sífellt sé með læknavísindunum gengið
lengra í því að halda fólki sem lengst á
lífi. Segir hann að í sínum huga sé mik-
ilvægt að lífsgæði fólks séu góð í ellinni.
Nýverið birtust fréttir af því að Land-
læknisembættið hefði látið útbúa svo-
nefnda lífskrá, þ.e. skjal sem greinir frá
óskum fólks um meðferð við lífslok. Að-
spurður segir Þorsteinn um afar jákvætt
framtak að ræða. „Því að mínu viti er
ágætt að leiða hugann að því hvernig
maður vill deyja. Vil ég deyja tengdur við
einhverjar vélar eða heima hjá fjölskyldunni minni?
Vil ég deyja einhvers staðar þar sem ekki er hægt að
endurlífga mig eða einhvers staðar þar sem öruggt er
að ég verði endurlífgaður strax?“ spyr Þorsteinn og
bendir á að svarið fari að mörgu leyti eftir lífsskoðun-
um, trúarbrögðum, þjóðfélagsbakgrunni og aldri þess
sem spyrji. „Unga fólkið hugsar ekkert um þetta,
vegna þess að í þeirra huga er dauðinn svo fjarlægur.
Fyrir hundrað árum var dauðinn hins vegar alltaf ná-
lægur,“ segir Þorsteinn að lokum.
gerðum og fari á gjörgæslu til að jafna
sig eftir aðgerðina, t.d. meðan það er að
vakna og losna úr öndunarvél.
En það er ekki bara tæknin og tækin
sem tekið hafa miklum breytingum á um-
liðnum aldarfjórðungi, því að sögn Þor-
steins hefur sjúklingahópurinn einnig
tekið miklum breytingum, þar sem sjúk-
lingarnir eru sífellt að verða eldri. „Það
helgast auðvitað af því að þjóðin er að
eldast. Þannig er samkvæmt mannfjölda-
spám Hagstofunnar reiknað með því að
Íslendingum sem eru 65 ára og eldri eigi
eftir að fjölga um helming frá árinu 2000
til ársins 2030,“ segir Þorsteinn og bendir
á að þetta sé þróun sem vart verði við alls
staðar í heiminum. „Ekki aðeins er eldra
fólki að fjölga, það er einnig að verða sí-
fellt langlífara, því meðalaldurinn fer
hækkandi. Það er þetta fólk sem kemur til með að
þurfa á heilbrigðiskerfinu að halda, enda er það svo að
fólk þarf mest á heilbrigðisþjónustu að halda við byrj-
un lífs síns og við lok þess,“ segir Þorsteinn og bendir
á að á gjörgæsludeildinni við Hringbraut hafi 45%
sjúklinga á síðasta ári verið 70 ára eða eldri. Ekki er
hægt að sleppa Þorsteini án þess að fá álit hans á þeim
siðferðilegu spurningum sem eðlilega hljóta að vakna í
starfi hans, þeirra á meðal hversu langt eigi að ganga í
því að halda fólki á lífi með aðstoð nútímatækni. „Það
„ÞAÐ hefur orðið mikil þróun í gjörgæslulækningum á
tiltölulega skömmum tíma,“ segir Þorsteinn Svörfuður
Stefánsson, gjörgæslulæknir á LSH. Bendir Þorsteinn
á að á þeim aldarfjórðungi sem hann hefur starfað sem
gjörgæslulæknir hafi í raun allt breyst. „Það er ekkert
sem er eins og það var. Vissulega er tæknin sem við
vorum með þá ennþá talsvert notuð, eins og t.d. önd-
unarvélar, tæki til að vakta sjúklinga með og tæki til
að mæla hluti eins og t.d. öndunargildi og blóðrásar-
gildi, en það hafa náttúrlega orðið gríðarlegar fram-
farir,“ segir Þorsteinn og bendir á að nú sé í notkun
fimmta kynslóð af öndunarvélum sem eru miklu betri
og fullkomnari en þær sem áður voru í boði. „Þannig
gefast með nýju vélunum meiri möguleikar á að aðlaga
öndunarmynstrið að þörfum sjúklingsins á hverjum
tíma,“ segir Þorsteinn og tekur fram að ný tæki, sem
og ýmsar tækniframfarir og betri lyf, hafi breytt ár-
angri af meðferð.
Að sögn Þorsteins þurfa árlega í kringum 1.200 Ís-
lendingar á gjörgæslulækningum að halda. Segir hann
meðallegutímann vera þrjá til fimm daga, en reynt er
að hafa sjúklinga á deildinni eins stutt og hægt er, þó
að vissulega sé alltaf eitthvað um það að fólk þurfi að
vera á deildinni vikum og jafnvel mánuðum saman.
Bendir hann á að nokkuð stór hluti sjúklingahópsins á
gjörgæsludeild sé fólk sem nýkomið er úr stórum að-
Ör þróun í gjörgæslulækningum
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
Þorsteinn Svörfuður
Stefánsson
SUMAR stofnanir ríkisins eru við-
kvæmari fyrir flokkspólitískum af-
skiptum en aðrar. Ein þeirra er Ríkis-
útvarpið, áhrifamesta frétta- og
menningarstofnun landsins. Lykilaðili
þess sem oft er nefnt fjórða valdið í okk-
ar lýðræðisskipan. Vegna
þess hlutverks varðar
miklu, að ráðning þeirra
sem stjórna og starfa hjá
ríkisútvarpinu sé hafin yfir
flokkspólitíska eða aðra
sérhagsmuni á hverjum
tíma. Að stjórnendur þess
og starfsmenn njóti trausts
almennings og allra stjórn-
málaflokka, sem fara með
umboð almennings til að
stýra opinberri starfsemi.
Við ráðningar í opinberar
stöður falla íslenskir stjórn-
málaflokkar of oft í þá
gryfju að telja þær sitt herfang, sem út-
hluta megi að eigin vild óháð almanna-
hagsmunum. Þeir virðast of oft telja að
pólitísk völd þeirra á hverjum tíma veiti
þeim sjálfdæmi innan ramma laga um
viðkomandi stöður, laga sem æði oft eru
loðin eða fáorð, jafnvel þegar um lykil-
stöður er að ræða. Stöðurnar verða að
pólitískri skiptimynt ætlaðri oft á tíðum
til að leysa innanflokksmál viðkomandi
stjórnmálaflokks. Það skal þó tekið fram
að tækifæri íslensku flokkanna til her-
fangs af þessu tagi eru æði misjöfn og til-
hneiging þeirra einnig. En enginn þeirra
hefur sett það á sína stefnuskrá að segja
flokkspólitískum sjónarmiðum eða
-tengslum við ráðningar til opinberra
starfa stríð á hendur, þótt allir viti að þau
eru landlæg. Tíu ára gömul stjórnsýslu-
lög kveða m.a. á um að við allar stjórn-
valdsákvarðanir skuli stuðst við mál-
efnaleg rök og að jafnræðis þegnanna
skuli gætt. Ráðningar í störf hjá hinu
opinbera eru stjórnvaldsákvarðanir og
falla undir stjórnsýslulög. Augljóst er
hins vegar af reynslunni að stjórnsýslu-
lögin duga ekki gegn herfangshugsun-
inni. Þeir sem ég hef rætt við og sem
þekkja glöggt til þessarar framkvæmdar
telja að framkvæmdavaldið hafi of mikið
frelsi til að velja sjónarmið til að byggja
ráðningar á og ef vinna eigi gegn þeim
ósið að þeir telji sig geta ráðið í opinber-
ar stöður nánast að eigin geðþótta, innan
ramma laga um viðkomandi stöður, verði
að setja framkvæmdavaldinu strangari
lög hvað þetta varðar.
Mikilvægi trausts á
opinberum stofnunum
Ein af undirstöðum okkar lýðræðis-
skipunar er traust almennings á stofn-
unum samfélagsins. Hin íslenska hefð við
„úthlutun“ opinberra embætta er til þess
fallinn að grafa undan þessu trausti. Svo
ekki sé minnst á hollustu og helgun ann-
arra sem starfa hjá viðkomandi stofnun.
Í opinberri umræðu eru menn of oft
samdauna þessari hefð, tala jafnvel um
að tilteknir flokkar „eigi“ tilteknar stöð-
ur eins og seðlabankastjórastöður og
sendiherrastöður. Það er sem þeim
gleymist að spyrja spurninga um grund-
vallarviðmið eins og; Fyrir
hvern er hið opinbera?
Hvaða hagsmuni á að
leggja til grundvallar við
val á starfsmönnum þess og
af hverju? Eru þar ekki
hagsmunir almennings og
viðkomandi stofnunar æðsti
og eini mælikvarðinn?
Aðhald fjölmiðla og
opinberrar umræðu
Aðhald almennings eða
fjölmiðla að þessu leyti er
nánast ekkert, e.t.v. vegna
þess að áðurnefnd grund-
vallarviðmið skortir. Afleiðingin er sú að
við horfum upp á ráðningu eftir ráðningu
í lykilstöður hins opinbera, þar sem
flokkspólitísk tengsl ráða því hver verður
fyrir valinu. Þeir sem þannig eru valdir
fá síðan tækifæri til að öðlast reynslu
sem aftur gerir þá líklegri til að fá næstu
stöðu o.s.frv.
Umfjöllun fjölmiðla undanfarnar vikur
um hugsanlega kandídata í embætti út-
varpsstjóra er gott dæmi um þetta, þau
ein eru nefnd sem vitað er að tengjast
Sjálfstæðisflokknum með einum eða öðr-
um hætti í stað þess að fjölmiðlar sem um
málið vilja fjalla leiti að okkar besta fólki
til að gegna þessu lykilembætti.
Fjölmiðlar sem fjórða valdið
Það er viðurkennt í fjölþjóðlegum
samningum sem Ísland á aðild að að fjöl-
miðlar hafa mikla sérstöðu umfram önn-
ur fyrirtæki, hvort sem um er að ræða
einkafyrirtæki eða opinberar stofnanir.
Er það vegna lýðræðislegs hlutverks
þeirra, sem oft er nefnt fjórða valdið.
Fyrir sjálfstæði þeirra eru sömu rök og
fyrir sjálfstæði annarra þátta hins lýð-
ræðislega valds; löggjafar-, fram-
kvæmda- og dómsvalds. Hverjum þætti
um sig er ætlað að hafa aðhald og eftirlit
með hinum og að hluta samfélaginu í
heild. Umræða sl. sumars um svonefnd
fjölmiðlalög sýndi þetta glöggt, þótt
menn greindi á um lögin sjálf. Þegar
menntamálaráðherra skipaði nýja nefnd
sl. haust, til að gera tillögu um lagaum-
hverfi fyrir íslenska fjölmiðla, viður-
kenndi ráðherra þessa sérstöðu og í raun
þverpólitískt eðli þessa máls og áttu allir
stjórnmálaflokkar fulltrúa í nefndinni.
Nefndarmenn skynjuðu sína ábyrgð og
komust að sameiginlegri niðurstöðu sem
vafalaust byggði á margskonar mála-
miðlunum af allra hálfu.
Hlutverk ríkisútvarpsins
Staða okkar ríkisútvarps markast að
sjálfsögðu ekki síst af þessu mikilvæga
lýðræðislega hlutverki. Og þar sem það
er eign almennings eigum við að gera til
þess ýtrustu kröfur hvað varðar sjálf-
stæði gagnvart hvers kyns sérhags-
munum, hvort sem þeir eru flokks-
pólitísks eðlis eða annars konar. Því
miður gætti menntamálaráðherra ekki
að sér við samningu nýs frumvarps um
ríkisútvarpið, datt ofan í gamla flokks-
farið og lét leyninefnd semja það án að-
komu annarra en ríkisstjórnarflokkanna.
Vonandi breytist það við meðferð Alþing-
is næsta vetur, þá komi inn sjónarmið
stjórnarandstöðunnar einnig.
Ráðningar hjá íslenska
ríkisútvarpinu
Þegar breska ríkisstjórnin stóð
frammi fyrir því verkefni árið 2004 að
velja sínu ríkisútvarpi, BBC, nýja forystu
eftir afsögn stjórnarformanns og for-
stjóra, var sett í gang ferli við að finna
eftirmenn þeirra. Forsögnin var að þeir
skyldu uppfylla tvö skilyrði, njóta trausts
allra stjórnmálaflokka og vera afburða
fagmenn á sviði sem mikilvægt væri fyrir
BBC. Þetta er fordæmi sem íslenska
ríkisstjórnin og menntamálaráðherra,
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, eiga að
fylgja.
Því miður hafa ráðningar hjá íslenska
ríkisútvarpinu ekki ávallt fylgt þessu for-
dæmi Breta. Það var umhugsunarvert í
því ljósi að horfa á sjónvarpsmyndir frá
fundum útvarpsráðs fyrr á árinu í frétta-
stjóramálinu svonefnda. Þar sátu, auk út-
varpsráðs, æðstu stjórnendur RÚV;
Markús Örn Antonsson útvarpsstjóri,
Bogi Ágústsson forstöðumaður frétta-
sviðs og framkvæmdastjórarnir tveir,
þau Bjarni Guðmundsson og Dóra
Yngvadóttir.
Með þessu er ekki verið að segja að
aldrei ráðist afburða fagfólk til RÚV –
fólk sem ekki er þangað komið vegna
flokkspólitískra tengsla. Einungis að það
er of mikið um að þau tengsl ráði því hver
er ráðinn þar í lykilstöður, hver fær tæki-
færi til að spreyta sig.
Embætti útvarpsstjóra
Fyrir utan það sem áður sagði um að
nýr útvarpsstjóri þurfi að njóta víðtæks
trausts, mætti skilgreina þær hæfnis-
kröfur sem gera þarf til hans með eftir-
farandi hætti.
1. Hann þarf að hafa náð afburðaárangri
og hafa staðgóða þekkingu.
2. Hann þarf að hafa hæfileika til að
verða öflugur forystumaður RÚV og
talsmaður, maður sem laðar að sér og
velur úrvals samstarfsfólk.
3. Hann þarf að hafa reynslu og ríka til-
finningu fyrir rekstri.
4. Hann þarf að hafa hæfileika til að
vinna með fólki, fá það til liðs við sig í
óumflýjanlegum breytingum sem gera
þarf hjá RÚV, ekki síst í ljósi óhag-
stæðra vinnustaðagreininga sem þar
hafa farið fram, erfiðleika í rekstri
undanfarin ár og loks tímabærrar
endurskoðunar á hlutverki RÚV
vegna gjörbreyttra aðstæðna á ljós-
vakamarkaði með tilkomu öflugra
einkastöðva.
Tækifæri til að rjúfa
hefð nýlenduherranna
Embætti útvarpsstjóra hefur verið
auglýst. Ekki eru gerðar tilteknar kröfur
um menntun eða reynslu. „Það er til þess
að allir geti sótt um“, sagði starfsmaður
RÚV í blaðaviðtali, en í ljósi reynslunnar
óttast ég að það sé til þess að hægt sé að
hafa sjálfdæmi um ráðninguna. Óstað-
festar sögusagnir í fjölmiðlum um flokks-
pólitískt forval benda í þá átt og munu
þær áreiðanlega því miður koma í veg
fyrir að einhverjir, sem uppfylla BBC
skilyrðin, sæki um.
Menntamálaráðherra, Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir, hefur margsagt
opinberlega að hún vilji standa vörð um
Ríkisútvarpið. Hún hefur nú gullið tæki-
færi til að sýna það í verki með því að
fara að fordæmi þeirra sem réðu nýja
stjórnendur að BBC. Ríkisútvarpið á það
skilið. Íslenskur almenningur á það skil-
ið. Hún hefur ennfremur tækifæri til að
rjúfa þá hefð sem áður greindi. Hún hef-
ur tækifæri til að brjóta blað og senda ný
skilaboð til ungs fólks á Íslandi; það er
menntun ykkar, hæfileikar, reynsla og
árangur sem mun ráða ykkar frama, ef
þið kjósið að starfa fyrir hið opinbera.
Ekki hvort þið eruð í réttum stjórnmála-
flokki – hvað þá í réttri klíku innan hans.
Ég skora á Þorgerði Katrínu að sýna
að hún sé, eins og margir vænta af henni,
stjórnmálamaður nýrra tíma, en ekki
gamaldags nýlenduherra sem úthlutar
eigum almennings eftir flokkspólitískum
geðþótta.
Embætti útvarpsstjóra –
tækifæri menntamálaráðherra
Margrét S. Björnsdóttir
fjallar um embættisveitingar ’Menntamálaráðherra hef-ur gullið tækifæri til að
sýna að hún sé stjórnmála-
maður nýrra tíma sem
sendir ungu fólki þau skila-
boð, að menntun, reynsla
og hæfileikar ráði starfs-
frama hjá opinberum stofn-
unum, ekki flokkspólitísk
tengsl.‘
Margrét S. Björnsdóttir
Höfundur er stjórnsýslufræðingur og
forstöðumaður við Háskóla Íslands.