Morgunblaðið - 21.09.2005, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Miðasölusími: 551 1200
Miðasala á netinu: www.leikhusid.is
Eyjafjarðarsveit hyggst látatil sín taka í tónleikahaldi ívetur, með veglegri tón-
leikadagskrá í Laugarborg. List-
rænn stjórnandi tónleikanna er
Þórarinn Stefánsson píanóleikari,
en hann segir tónleikahaldið í
Laugarborg byggjast á forsögu
hússins. „Laugarborg er gamalt fé-
lagsheimili. Með sameiningu
hreppanna í Eyjafjarðarsveit, árið
2000 voru allt í einu orðin þrjú fé-
lagsheimili í sveitinni, sem gekk
illa upp, og ákveðið var að finna
hverju þeirra hlutverk við hæfi.
Freyvangur varð leikhús, Sólgarð-
ur varð smámunasafn, og hug-
myndir kviknuðu um að gera
Laugarborg að tónlistarhúsi.“
Þórarinn segir að á Akureyri
hafi ekki verið neitt tónleikahús,
og flygillinn góði, kenndur við
Ingimar Eydal, hafi verið á hrak-
hólum, og enginn vitað hvað við
hann ætti að gera. „Tónlistar-
félagið á Akureyri fór þess svo á
leit við Laugarborg að fá að hýsa
flygilinn þar, og því var ráðist í að
breyta húsinu með tónlistarflutn-
ing í huga – lagfæra sviðið, bæta
hljómburð, og fleira.“
Árið 2002 var skipuð nefnd sem
fékk það hlutverk að markaðssetja
húsið til tónleikahalds, og skilaði
nefndin tillögum þar að lútandi.
Þórarinn var þá ráðinn fram-
kvæmdastjóri og listrænn stjórn-
andi. Tónleikahaldið hófst svo í
fyrravetur, en í talsvert minni
mæli en verður í vetur.
Rekstrarfé til tónleikahaldsins
er að uppistöðu fengið með einnar
milljónar króna styrk úr Poka-
sjóði. KEA lagði fram 300 þúsund,
og Sparisjóður Norðlendinga og
Norðlenska lögðu einnig fram fé.
Einstök fyrirtæki styrkja líka
nokkra staka tónleika, en laun list-
ræna stjórnandans eru greidd af
sveitarfélaginu.
„Við valið á dagskránni var það
haft að leiðarljósi að hún yrði fjöl-
breytt, en jafnframt góð. Ég hef
haft það að meginmarkmiði, þar
sem málið snýst að miklu leyti um
það að kynna tónlistarhúsið Laug-
arborg fyrir tónlistarfólki, að fá
tónlistarmenn úr Reykjavík til að
koma hingað, til þess að þeir öðlist
reynslu af húsinu og sjái hvers
konar starfsemi fer hér fram. Ég
hefði viljað að Laugarborg yrði í
öndvegi hvað varðar gæði tón-
leika; að mestu tónlistarviðburð-
irnir verði hér. Fólkið sem hingað
kemur í vetur, kemur alla jafna
ekki hingað á eigin vegum, og ekk-
ert apparat annað hér fyrir norð-
an, sem hefur burði til að bjóða
því. Þótt ýmsir tónlistarviðburðir
eigi sér stað á Akureyri, tel ég að
bærinn hafi einangrast talsvert.
Tónleikar þar eru að langmestu
leyti á vegum heimamanna, sem
koma fram kannski nokkrum sinn-
um á ári, en fara lítið annað með
sína list. Fáir koma annars staðar
frá til að halda tónleika þar. Þetta
hef ég viljað brjóta upp. En þótt ég
fái fólk að til að spila, vil ég líka
vinna með heimamönnum, og horfi
þá til stórra verkefna, þar sem
heimamenn eru að vinna að metn-
aðarfullum tónleikum. Í fyrra hélt
Helga Bryndís Magnúsdóttir ein-
leikstónleika, sem voru mjög flott-
ir, og í vetur ræðst Michael Jón
Clarke í Vetrarferðina. Ég vil
styðja við bakið á slíkum verk-
efnum, og vona um leið að það
verði hvatning til þess að fólk geti
unnið vel að þeim og farið með
þau víðar.“
Þórarinn leggur áherslu á ís-
lenska tónlist í tónleikadagskrá
Laugarborgar. Gengið verður til
samstarfs við Myrka músíkdaga og
kveðst Þórarinn með því vilja
koma Eyjafjarðarsvæðinu inn á
kort samtímatónlistarinnar. „Ég
vil gjarnan að öll flóra íslenskrar
tónlistar þrífist hér, – ekki bara
með íslenskum flytjendum, heldur
líka í íslenskri tónlist. Því væri
gott að einn af tónleikastöðum
Myrkra músíkdaga, til framtíðar,
yrði Laugarborg.“
Laugarborg kveður sér hljóðs
með viðamikla tónleikaröð
’Ég hefði viljað aðLaugarborg yrði í
öndvegi hvað varðar
gæði tónleika; að mestu
tónlistarviðburðirnir
verði hér.‘
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
Ingimarsflygillinn og salurinn í Laugarborg.
PRÓFESSOR í sagnfræði við Há-
skólann í Lundi, Harald Gustavsson,
ritaði langa grein sem birtist í
sænska dagblaðinu Svenska dagblad-
et í gær og fjallar um tvær ævisögur
Halldórs Laxness sem komið hafa út
á Íslandi á undanförnum árum, Hall-
dór eftir Hannes Hólmstein Giss-
urarson og Halldór Laxness eftir
Halldór Guðmundsson. Að mati
Gustavsson er ævisaga Laxness
áhugaverð bæði sem hluti af umritun
sögunnar eftir lok kalda stríðsins og
sem saga af fjölbreyttum ein-
staklingi, en telur ennfremur að Hall-
dóri hafi tekist mun betur upp í ævi-
sagnaritun sinni en Hannesi
Hólmsteini.
Klassískt uppgjör?
Gustavsson hefur greinina á því að
velta upp þeirri spurningu hvernig
standa skuli að ritun ævisögu manns,
sem var stórt nafn í íslenskri menn-
ingarsögu og hafi á tíðum nálgast það
að vera talinn þjóðardýrgripur, en
hvers saga hafi ennfremur einkennst
á 30 ára ferli af kommúnískri afstöðu.
Hann lýsir aðstæðum við skrif Hann-
esar Hólmsteins og Halldórs svo:
„Laxness varð gamall og dó hylltur
og ærukrýndur 1998. Heimili hans að
Gljúfrasteini var gert að þjóðarsafni,
skjöl hans voru varðveitt í Þjóð-
arbókhlöðu og nú átti að skrifa ævi-
sögur. Sá fyrsti til að kasta sér yfir
skjalasafnið var stjórnmálafræðing-
urinn Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson. En þá dró fjölskyldan í land.
Gissurarson er þekktur hægrimaður
sem áður hafði lýst Laxness sem
menntuðum frammámanni sem hafði
selt sig til Moskvu. Fjölskyldan lok-
aði skjalasafninu fyrir honum – þrátt
fyrir að það væri umdeilanlegt hvort
hún hefði rétt á því – og gaf í staðinn
velviljuðum bókmenntamanni, Hall-
dóri Guðmundssyni, aðgang til þess
að skrifa „samþykkta“ ævisögu. 2003
kom út fyrsta bindið af ætluðum þrí-
leik Gissurarsonar, Halldór, sem
teygir sig til ársins 1932. Bók hans
vakti umsvifalaust miklar deilur og
fjölskyldan stefndi honum fyrir rit-
stuld; bókin var sögð vera að mestu
létt snyrtar endurritanir á eigin
minningum og bréfum Laxness. Ári
síðar kom Halldór Laxness eftir Guð-
mundsson, sem fjallar um lífshlaup
skáldsins í einu bindi.
Þetta lítur út eins og klassískt upp-
gjör milli fjölskyldu, sem með aðstoð
viðráðanlegs rithöfundar vill halda
minningu mikils manns óflekkaðri, og
andsnúins utangarðsmanns sem vill
segja sannleikann, og án tafar heldur
maður með utangarðsmanninum. Þar
til maður les bækurnar.“
Ekkert dregið undan
Gustavsson fjallar stuttlega um
bók Hannesar Hólmsteins, segir að
hún sé „satt að segja hörmulegt
klippiverk“. Langir kaflar séu stolnir,
einungis skipt út „honum“ fyrir
„mér“ og að hann hafi á barnalegan
hátt tekið skálduð málefni fyrir sönn.
Hann lýsir rökstuðningi Helgu
Kress, segir Hannes ekki setja fram
neinar tilgátur um pólitíska afstöðu
Laxness eins og mátt hafði vænta,
rétt eins og hann hafi „ekkert haft að
segja heldur bara sett saman ágrip af
heimildum sínum. Nokkrar fréttir fá
að fljóta með, að mestu um kvenna-
mál hins unga Laxness,“ skrifar
Gustavsson.
Öðru máli þykir honum gegna um
bók Halldórs Guðmundssonar. „Hon-
um tekst að setja saman hið umfangs-
mikla efni í skiljanlega frásögn um
einstakling sem var fullur af þver-
sögnum og með óstöðvandi tjáning-
arþörf, sem komið er á framfæri í
skýrum og einföldum prósa með lág-
stemmdum húmor, rétt eins og hinn
síðari tíma Laxness hefði talað,“ segir
hann og lýsir lífi Laxness sem sögu
20. aldarinnar, með þeim öru og
gagngeru breytingum sem þá urðu.
„Það er erfitt að brigsla Guð-
mundssyni um að hylma yfir eitthvað
eða gera viðfangsefni sitt stærra en
það var,“ heldur hann áfram og segir
Halldór Guðmundsson ekki draga
undan í lýsingum sínum á hvernig líf
Laxness einkenndist af tillitsleysi við
aðra ef um var að ræða tækifæri sín
til listrænnar sköpunar, tveimur
hjónaböndum þar sem krafist var
þögulla barna og þjónandi eig-
inkvenna þar sem byggt sé meðal
annars á viðtölum við Auði Laxness
sjálfa, og einnig pólitískum mál-
efnum.
Getur gefið nýja sýn
Gustavsson segir að Laxness hafi
verið mjög virkur í stjórnmálum,
þrátt fyrir að hafa viljað gera lítið úr
því á seinni hluta ævinnar. Halldór
Guðmundsson dragi þó klárlega fram
í ævisögu sinni að í listsköpun hafi
Laxness alltaf verið hófsamari en í
skoðunum. Hann rökstyðji einnig vel
að Laxness hafi ekki látið kaupa sig
til pólitísks friðar með Nóbelnum,
heldur hafi umskipti hans hafist mun
fyrr og rekur stöðu Laxness gagn-
vart íslenskum stjórnvöldum og
menningarstefnu þeirra í smáat-
riðum.
„Sagan af Laxness og stjórnmálum
er áhugaverð sem hluti af umritun
sögunnar eftir lok kalda stríðsins,“
skrifar Gustavsson, en bætir við að
saga mannsins sem endurnýjaði sig
með reglulegu millibili allt frá 17 ára
aldri og framyfir áttrætt sé ekki síður
áhugaverð. Hann bendir á að á síðari
tímum hafi list Laxness oft verið mis-
skilin erlendis, en bók Halldórs Guð-
mundssonar gæti breytt þeirri sýn.
„Það orð sem fór af honum sem ep-
ískum realista varð honum að nokkru
leyti að falli alþjóðlega. Hann tapaði
mörgum lesendum þegar hann yf-
irgaf hina stóru drætti, og hefur átt
erfitt með að fá nýja. Fólk hefur vilj-
að líta á hann sem „íslenskan sagna-
mann“. Sjálfstætt fólk hans, sem á Ís-
landi var hörð gagnrýni á hinar erfiðu
aðstæður smábænda á Íslandi, hefur
erlendis verið tekið sem hyllingu á
hinum frjálsa íslenska bónda – kald-
hæðnin í titlinum hefur algjörlega
glatast. Þýðing á ævisögu Halldórs
Guðmundssonar stendur nú til á
mörgum tungumálum, og gæti hún
fengið útlönd til að opna augun fyrir
margbreytileikanum í verkum Lax-
ness gæti það opnað fyrir nýjar lestr-
arupplifanir.“
Gustavsson lýkur greininni á því að
velta upp hvernig ákærunni á hendur
Hannesi Hólmsteini fyrir ritstuld hafi
lyktað. „Héraðsdómur í Reykjavík
synjaði upptöku málsins,“ svarar
hann sjálfum sér. „Og það er nú gott;
væri það glæpsamlegt að skrifa léleg-
ar bækur, sætu margir rithöfundar í
fangelsi. En ekki Laxness.“
Bókmenntir | Sagnfræðiprófessor í Lundi tjáir sig um ritun ævisögu Halldórs Laxness
Bækur af ólíkum toga
Halldór Laxness Hannes Hólmsteinn Gissurarson Halldór Guðmundsson
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is