Mánudagsblaðið - 10.03.1975, Qupperneq 3
Mánudagur 10. mars 1975
MánudagsbJaðið
3
Flúðir.
AJAX skrífar:
SVEITARÍGUR
Á ÍSLANDI -
HOLTAMENN
Það svæði í Rangárvalla-
sýslu, sem í daglegu tali er
kallað Holtin nær yfir tvo
hreppa, Holtahrepp og Ása-
hrepp. Mörkin milli þessara
hreppa eru skrýtin og ganga
sums staðar í alls konar ykkj-
um og totum. Þegar maður
heldur að maður sé kominn
iangt norður í Holtahrepp,
kemur í ljós, að maður er í
rauninni staddur í einni tot-
unni af Ásahreppi. Ekki held
ég að neinn rígur hafi skapast
milli Áshreppinga og Holt-
hreppinga, og Áshreppingar
kalla sig Holtamenn ekkert
síður en hinir. Hins vegar eru
einkenni majmlífsins á Holta-
svæðinu talsvert ólík því, sem
er í Þykkvabænum og Land-
sveitinni. I Holtunum hefur
verið minni stéttaskipting en
víða annars staðar í íslenskum
sveitum. Margar af jörðunum
þar eru það sem við mundum
kalla miðlungsjarðir. Þarna er
lítið um sárfátækan kotalýð,
en það er einnig lítið um um
stórbændur og bændahöfðingja
sem gnæfa yfir umhverfið eins
og á Rangárvöllum og í Hvols
hreppi og Fljóthlíð. Flestir
Holtabændur hafa verið þokka
lega stæðir, en ekki meira. Þó
eru margir þeirra góðir bú-
menn, og yfirleitt er Holtafólk-
ið duglegt og eljusamt. Það
hefur hugsað um sinn búskap
en verið minna gefið fyrir alls
konar félagsmálastúss en margt
annað íslenskt sveitafólk. Ég
held, að Holtamenn hafi aldrei
fengið þá flugu í hausinn, að
þeir séu kallaðir til að frelsa
heiminn, jreir láta Þingeyinga
og Hreppamenn um slíkt af-
rek. Yfirlcitt eru Holtamenn
litlir hávaðamenn, þeir fara sér
hægt, en eru þéttir fyrir, ef á
þá er leitað. Og þeir búa marg
ir yfir talsvert mikilli kímni-
gáfu, ég er hræddur um að
grobb og brambolt og umsig-
sláttur, sem eru einkenni svo
margra Islendinga, mundu ekki
gera mikla lukku í Holtunum.
Holtafólkið mundi bara kíma
góðlátlega að jress konar fólki,
en ekki fyllast gapandi aðdáun
eins og stór hluti íslendinga
gerir.
Margt Holtafólk hefur kom-
ið við sögu í íslensku atvinnu-
lífi og menningarlífi, svo sem
bræðurnir frá Sumarliðabæ,
Gunnar, Jón og Bogi Ólafs-
synir. Og skáld hafa Holtin
einnig alið, svo sem Guðmund
Daníeisson.
I LANDSVEITINNI
Mikil ættatengsli eru milli
Holtamanna og Landmanna, í
báðu msveitum er sennilega
Víkingslækjarfólk á öðrum
hverjum bæ. Þó er það svo, að
mér hefur alltaf fundist veru-
legur munur á fasi og fram-
göngu Landmanna og Holta-
manna. Fólkið í Landsveitinni
er fasmeira og örara en Holta-
fólkið og er fljótara til að
blanda geði við ókunnuga.
Sumt Landsveitarfólk hefur
svo mikið að segja, að það
verður ákaflega fljlótmælt. Og
ég er ekki frá því, að einstaka
manni þar í sveit kynni að
detta í hug að fara að frelsa
heiminn. Og það yrði ekki
brosað eins mikið að slíkum
manni í Landsveitinni og í
Holtunum. Fólkið á Landinu
er talsvert út á við, gefið fyrir
ferðalög og mannfundi. Og
mér er nær að halda, að það
hugsi öllu minna um búskap-
inn en Holtamenn, en kannski
öllu meira um andlegheitin.
En því veröur ekki neitað, að
mannlífið þarna er á ferð og
flugi og talsvert litríkt. Þarna
hafa bændahöfðingjar eins og
Eyjólfur í Hvammi gnæft yfir
alan lýðinn. Og tasverð róm-
antísk æð, lýrísk og hástemmd
virðist vera í sumu þessu fólki.
Úr þessari sveit voru Guð-
mundur Guðmundsson skóla-
skáld og Grétar Fells, báðir
skáld hrifnæmis og tilfinninga
fremur en raunsæis. Það eru
einhverjir rómantískir svipti-
vindar á ferðinni í kringum
Skarðsfjall, Fjallið eina hans
Grétars. En Jæir ná ekki niður
24. GREIN
á flatlendið í Holtunum, þar
niður frá ríkir raunsæi og
common sense.
ÁRNESSÝSLA ER
HEIL HEIMSÁLFA
Við íslendingar höfum áreið
Blásiö land í Biskupstungum.
anlega gert allt of mikið að
alhæfingum um einkenni á í-
búum heilla héraða. Þar höf-
um við áreiðanlega oft á tíð-
um gert flókna hluti einfalda
og svo hefur hin einfaldaða
mynd tekið á sig hálfgert þjóð-
sagnaform, sem erfitt er að
hrófla við í vitund almennings.
Þannig er þetta til dæmis um
myndirnar af Snæfellingum,
Húnvetningum, Skagfirðingum
og Þingeyingum. Og þó leyn-
ast oft nokkur sannleikskorn
í þessum einfölduðu myndum.
Um Árnesinga og jjeirra ein-
kenni hefur aldrei skapast nein
slík einfölduð mynd. Menn
geta vel séð fyrir sér hinn
dæmigerða Skagfirðing eða
Þingeying, jafnvel Akureyring
eða Vestmannaeying. En hinn
dæmigerði Árnesingur, hvernig
er hann? I huga íslensku þjóð-
arinnar hefir aldrei orðið til
nein slík mynd. Og auðvitað
á þetta sér sínar orsakir. Á
íslenskan mælikvarða er Ár-
nessýsla mikið flæmi. Sveitirn-
ar þar eru ólíkar að náttúru
og búskaparháttum, og þetta
hefur sett sinn svip á hverja
sveit um sig. Hrepparnir eru
alt annar heimur en Flóinn,
Skeiðin annar heimur en Þing-
vallasveitin. Og svo mynduðust
snemma þorp við sjóinn, og
þau fengu sinn sérstaka svip,
og enn síðar urðu líka til ]x>rp
og þéttbýliskjarnar uppi í land
inu, og er þar auðvitað Selfoss
fremstur í flokki, og hann
hefur haft mikil áhrif á lífið í
sveitunum í kring, jafnvel gefið
þeim hálfgerðan útborgarstíl.
Eitt enn, sem hefur sett sinn
svip á Árnessýslu, einkum vest-
ursveitir hennar, er nálægð
Reykjavíkur. Gamalt fólk úr
Ölfusinu hefur sagt mér, að
jressa hafi jregar verið farið að
gæta þar í sveit á ýmsan hátt
um síðustu aldamót. En með
bættu samgöngukerfi síðustu
áratuga hefur þrýstingur Rvík-
ur á Árnessýslu orðið yfirþyrm
andi. Hveragerði nálgast það
nú orðið hröðum skrefum að
verða eins konar útborg frá
Reykjavík. Og svipað gildir
um þéttbýliskjarnana við Sog-
ið, Ljósafoss og írafoss. Fólk
á jiessum stöðum talar nú orð-
ið á svipaðan hátt „að fara í
bæinn“ og fólk í Breiðholti og
Árbæjarhverfi. Ég tel alveg
víst, að um næstu aldamót
verði útborgarhugarfarið orðið
alls ráðandi í Hveragerði.
Þessi þrýstingur Reykjavíkur
á Árnesþing kemur líka fram
í sumarbústaðabyggihgum. —
Sumar sveitir, eins og Þing-
vallasveit, Grafningur, Gríms-
nes, Laugardalur og efsti hluti
Ölfusins eru orðnar alveg und-
irlagðar af sumarbústöðum
Reykvíkinga. Sumarbústaða-
hreyfingin á sér ýmsar rætur;
hún er að nokkru sprottin af
draumum um sveitasæluróman
tík, stundum af flótta eða es-
capisma burt úr hinu venjulega
umhverfi, stundum blátt áfram
af snobberíi nýríkra barbara,
sem líta á sumarbústaði sem
status symbol rétt eins og tutt-
ugu milljóna húsið sitt í
Reykjavík eða Garðahreppi.
Og sumarbústaðafólk af því
tagi er sjaldnast neinir
skemmtikraftar. Sumarbústaða
farganið er búið að ata út og
stórskemma marga fegurstu
staði Árnessýslu.
Ég held að við verðum að
viðurkenna það, að við getum
ekki séð fyrir okkur hinn dæmi
gerða Árnesing, hann verður
bara þokuhnoðri. Hitt er svo
annað mál, að kannski getum
við séð fyrir okkur hinn dæmi-
gerða Hreppamann eða Eyr-
bekking. Þá fer myndin að
taka á sig lögun og lit.
Framhald
OMEGA
Nivada
JUpina.
PIERPOflT
Laugavegi 12 - Sími 22804