Tíminn - 22.04.1970, Síða 8

8
TIMINN
MIÐVIKUDAGUR 22. apríl 1970.
?
Svo má brýna
deigt járn að bíti
Leikfélag Reykjavíkur:
Það er kominn gestur
eftir
István Örkény
Leikstjórn:
Erlingur E. Halldórsson
Leiktjöld:
Iván Török
ÞýSing:
Bríet Héðinsdóttir og
Þorsteinn Þorsteinsson
í litlu fjallaþorpi býr slöklkvi-
liðsmaSur aokfeur ásamt fjöl-
sikyldu sinni. Tót slökkviliðs-
maður er sáttur við guð og
menn ,enda geðspektarmaður
mesti, er þorpsbúar virða sak-
ir mannkosta og mannkær-
leiks. Á heimili þessa öðlings,
sem hefur svo mannbætandi
áhrif á granna sína, ríkir vit-
anlega friður og ró þ.e.a.s.
þangað til, ‘að majórinn, yfir-
maður sonar hans, birtist á
sjónarsviðinu og byltir öllu
við. Stríðsmaðurinn kemur
rafcleitt af vígstöðvunum, og
fylgir honum vopnagnýr oig vit
firring. Hann kemiur eins og æð-
andi stortnsveipur eða iðulaus
sandfoylur, sem eyðir lífsgróðri
og hverju sálarblómi. Hann
raskar gjörsamlega ró þiessa
farsæla heimilis og brýtur frek-
iega friðhelgi þess.
Majórinn er valdníðslan
sjálf, yfirgangurinn dœmigerð-
ur, sboðanakúgunin holdtekin,
skilgetið afkvæmi blindra ein-
hugsuða, sem tröllriðið hafa
milljónuim tuttugustu aldar
manna ,svo að þeir geta aldrei
á heilum sér tekið, eða er hann
ef til vill handbendi valda-
mamna heims og hagspekinga
þeirra og annarra skriffinna,
sem eitra lífsloftið með fjöi-
miðlun* og menguðum áróðri
og beina hugsun f jöldans inn á
eina braut og vilja einstaklings
viðhorf og hverja sjálfstæða
skioðun feiga. Pögrum hugsjón-
um og háleikum markmiðum er
hampað í blekkingaskyni einu
saman. Stefnt er marbvíst að
því að steypa alia í sama mót,
gera þá að samsinnungum eða
að jafn skynlausum skepnum
Og nashyrningum.
Majórinn drottnar yfir
Tót-fjöiskyldunni eins og harð-
stjóri. Allt skal lúta hans vilja,
enda veit hann, að gestgjafar
hans eiga það undir högg að
sækja hjá honum, hvort .Túlli,
sonur þeirra, verður hækkaður
um það bil um hálft þrepímet
orðastiga hersins. Fyrr en var-
ir tekst majórnum að fieka
konu Tóts og dóttur til fyigis
við sig. Fjölskyldufaðirinn
sjálfur þrjóskast við, en eftir
langa mæðu tefcst þó majórn-
um að gera hann að hálfgerð-
um sinnskiptingi, sem vejt
hvorki í þennan heim né ann-
an. Og nú sikiptast á miklar
vökur og ljót og langvarandi
martröð.
Atvikin haga því svo, að Tót
rumiskar aftur við sér, hristir
af sér sinnuieysið, og vaknar
til fullrar vitundar um þá sví-
virðulegu meðferð, sem hann
hefur orðið að þola. Nú er
mælirinn fuilur. Mannvirðingu
hans hefur verið stórlega mis-
boðið. Það hefur verið þrengt
bvo að honum o'g hann þjakað-
ur af trylltu ofrfki, að hann
r£s upp undir lokin og myrð-
ir ófreskjuna með böidu blóði.
Nú getur hann aftur gengið
•giaður og uppréttur, enda hef-
ur bann endurheimí mannlega
neisn sína. Er ekki boðskapur
veriksins einmitt í þessu fólg-
inn? Er ekki Örkény að gefa í
skyn, að það sé þrátt fyrir allt
á okfcar valdi að kveða niður
þá drauga og djöfla, sem sitja
um sáiu náungans og vilja
hneppa hana í andlega ánauð
með öllum þeim ráðum, sem
nútimatælkni ræður yfir? Eggj
ar höfundur ofckur ekki lög-
eggjan tál að brjóta af okkur
ofcið og lifa eins og menn?
Það er kominn gestur er sam
ið í hefðfoundnum afkára-
stíl sem naumast getur talizt
torræður lengur. Þetta er ekki
sagt til að kasta rýrð á list-
sköpun Istváns Örkénys, öðru
nær. Efni leilksins er ekki að-
eins áhuga- og íhugunarvert,
heldur eru tölk höfundar á því
og úrvinnsla svo meistaraleg
að aðdáuna sætir. Orðlist
Örkénys er ótvíræð. Orðaskipti
ieikpersóna eru knöpp, hnit-
miðuð og hrollfyndin. Per-
sónusköpun Ungverjans er og
óaðfinnanleg. Óhugnaður og
gráglettni haldast hér í hend-
ur, enda er skopskyn höfundar
með ólíkindum.
Um nákvæmni þýðingarinn
ar getur sá, sem þetta ritai
efckert sagt, en um hitt getur
engum blandazt hugur, að
Bríet Héðinsdóttir og Þor-
st-einn Þorsteinsson hafa ís-
lenzk eyru. Miálfar þeirra ber
þess órælkt vitni. Deiktjöld
Iváns Törölks eru vel unnin og
ljá sviðinu framandi töfrafolæ
og leikendum traustan balk-
hjall.
Eftir vinnulbrögðum Erlings
E. Hali'dórssonar að dæma, ber
ekki á öðru en bann hafi stað-
izt frumraun sína eem leik-
stjóri L. R. með prýði og unn-
ið sviðlsetningarlegan sigur
Stjórn hans er örugg, skilning-
ur hans á verkefninu réttur,
slkipan hans í hlutverfc farsæl
og árangurinn eftir því, þ.e.a.s.
glæsilegur. Þótt mér væri
kunnwgt um, að Erlingur hefði
langa reynslu að baki, vissi ég
samt ekki, að hann væri svo
vel verki farinn og raun ber
vitni.
Steindór Hjörleifsson lffifcur
majórinn af eldliegum djöful-
móði og fer hér fráfoærlega
fram úr sjálfum sér og þakka
skal honum það. Jón Aðils,
Guðrún Steplhensen, Þórunn
Sigurðard'óttir og Pétur Einars-
son fara lfka á hreinum kost-
um og eiga því líka fullar
þakkir skildar, svo og aðrir
leikendur í þessari sýninga,
sem virðist næstum engra hóta
vant. Þetta ern stór orð, en
ég stend við þaa.
Halldór Þorsteinsson.
Árnesingakórinn
Það er ekki vanalegt að sjá
konur standa á konsertpalii og
stjórna kór. en það gerði Þuríð
ur Pálsdóttir, er hún laugardag-
inn 18. þjm. stjórnaði Árnes-
ingakórnU'm í Reykjavík er hélt
samsöng í GamLa Bíói. — Kór
Þuríðar er eikki margmennur,
er henni er sýnt um að nýta
og notffœra sér allt er m'á verða
söngnum til feigurðarauka í upp
bytggingu og túlkun. — Kórmeð
limir sem eru tæplega 30 tals-
ins eiga í ríkum mæi.i söng-
gleði, og mikinn vilija á að
gera vel og aðlaga sig ósk-
um söngstjóra síms. — Það
var kórnum mifcii og góð stoð
að fá söngkonurnar Guðrúnu
Tómasdóttur og Margréti Egg-
ertsdóttur til liðs við söngfólk-
ið, því auk þess að fara með
einsöng, voru þær kórnum rétt
nefndar mittarstoðir. Efnis-
skrá voru bæði innlend og er-
lend þjóðlög — amerósk laga-
syrpa auk nofckurra laga eftir
Árnesinga. Það sem bezt ein-
kennir stjórn Þuríðar grund-
valiast af naemri smekfcvísi og
skiiningi hennar á túlkun smá-
laga, sem henni tókst að gera
að persónulegium einstafcling-
um, en elkM einungis að röð af
smálögum. — Hraðaval og dyna
mik“ sem Ihún byggir upp af
mákvæmni og alúð sköpuðu ótrú
lega fjöllbreytni, og margvísleg
blæforigði í söng kórsins. Það
var ánægjulegt að heyra þjóð-
iögin, ásamt lögum — frænda
— afa og föður Þuríðar í ein-
faidri umgjörð, en með músifc-
ölskum undirtón. Um einsöngv
arana, má segja að aulk þess
að styrkja kórinn, mótaðist
söngur þeirra af sannri smekfc-
visi. — Píanóleifcari var Jónína
Gísladóttir og stóð hún vel fyr-
ir sínu. — Kór, stjórnanda og
einsöngvurum barst blómahaf
og fengu hinar beztu undirtekt
ir .
Unnur Arnórsdóttir.
Sinfóníutónleikar
Árnosingakórinn í æfingu
Á fimmtándu tónleikum Sin-
fóníuhljómsveitarinnar, sem
fram fóru undir stjórn Bohdan
Wodiczko, voru flutt tvö heldur
óvenjuieg tónverk, en það voru
„Hljómsveitin kynnir sig“ eftir
B. Britten (1913) og skopþáttur
fyrir einsöngvara og hljómsveit
eftir Gimarosa (1749—1801).
VerM Brittens er fróðlegt að
kynnast, þvi jafnframt a® vera
ofið yfir stef eftdr H. Purcell,
má segja að það tali einslega
til hvers hijóðfæris sveitarinn-
ar, þvi hvert þeirra fær svo
eigið stef tii að vinna úr og
kynna sig. — Auk þess að vera
fróðiegt er vei'kdð bráðskemmti-
legt, og þrátt fyrir miklar ann-
ir í hverjum hljóðfæraflokki,
veitti hljómsveit og stjórnandi,
áheyranda glögga og ágæta
heildarmynd af hljómsveitar-
kynningu Brittens.
Cimarosa hinn ítalski var
samtímamaður Mozart’s og ham
hleypa við tónsmíðar. Óperur
hans veru í tugatali og annað
eftir því. Skopþátturian „Hljóm
sveitarstjórinn“ fyrir bassaein-
söng er grín, eins og bezt gerð-
ist fyrir nær 200 árum, þegar
aðaláherzlan var lögð á aðra
hluti en nú. Engu að síður er
þetta græskulaust gaman, sem
vei var borgið í höndum Guð-
mundar Jónssonar. Hljómsveit-
arstjórann söng og lék Guð-
mundur með myndugleik. Sam-
ræmdi hann hóflega ýktan
stjórnanda hijómmikilli bassa-
röddu, en þó léttum söngstíl og
greinilegum textaframburði í
eigin þýðingu.
Björn Ólafsson konsertmeist-
ari var ábyrgur fyrir, raun-
verulegri stjórn hljómsveítar-
innar og ekki brást hann, með
vel æfðum og léttum stíl í ald-
aranda Cimarosa — Mozart’s
tímans. Mikið er um endurtekn
ingar í verkinu, og er á mörk-
um að það standi undir slíku.
Tónleikunum lauk sð 1.
sinfóníunni eftir Beethoven.
Þetta yfirlætislausa verk verð-
ur oftar afskift í flutningi en
t. d. sú þriðja og fimmta, og
var því ánægjulegt að heyra
hana í lokin. — Bohdan Wodi-
czko stjórnaði verkinu, og í
Framhald á bis. 12