Tíminn - 27.05.1970, Blaðsíða 6

6
TIMINN
MIÐVIKUDAGUR 27. maí 1970.
FRÁ MERDI TIL MALCOLMS
leiksvið innan þröngra veggja.
Spennitreyja leiikformsins er
Daivid Halliwell elcki of þröng-
ur stalklkur eins og hún er Jó-
hanni Sigarjónssyni.
Höfundur Maleolms litla er
vel veiiki farinn. Hvert orð,
bver hlutar er á sínum stað.
Hvert atvik og athöfn gerist á
sínum tíma. Allt er í rökréttu
samhengi. Svo frjór er huigur
Halliwells og þjáll, að honum
tekst næstum því að gæða
dauða leikmuni lífi. Rúmið í
vinnastofu Malcolms þjónar til
að mynda þreföldam tilgangi. í
fyrsta lagi er það auðvitað not-
að sem hvíla, í öðru lagi sem
grindverk og í þriðja lagi sem
bíll. Úr blindrömmum er ekki
aðeins búin til vitnastúka, held-
ur lika stúka fyrir sakborning
og svo mætti lengi telja. David
Halliwell er fæddur leikhús-
maður með óþrjótandi hug-
myndaflug. Það sama verður
ekki sagt um Jóhann Sigurjóns-
son. Við nána íhugun gerist sá
grunur nærgöngull, að persón-
ur hans hafi aidrei staðið nægi-
lega lifandd fyrir hugsteotssjón-
um hans, er hann Skrifaði Mörð
Valgarðsson. Og hér er komið
að því meini, sem stendur
flestum íslenzkum leilkhöfund-
um sennilega mest fyrir þrif-
um, þ. e. tilfinnanlegur skortur
á framsýni eða með öðrum orð-
um á þeim fágæta hæfileika
að sjá fjrrir sér í anda leik-
persónur sínar lifa lífi sínu
eðlilega á leiksviði. Af þessu
SviSsmynd
Malcolm litli
og barátta hans gegn
geldingunum
eftir
David Halliwell
Leikstjórn:
Benedikt Árnason
Þýðing:
Ásthildur Egilson
Leiktjöld:
Birgir Engilberts
Það liggja ekki gagnleiðir á
milli Marðar Valgarðssonar og
Maloolms litla. Það er hyldýpi
staðfest á milli þessara tveggja
sjónleikja, svo óskylt er efni
þeiira, svo ólik úrvinnsla
höfunda og tök þeirra á verk-
efnum sínum. Annars vegar er
glundroði en hins vegar hnít-
miðun, annars vegar hálfgert
fálm en hins vegar fagmennska,
annars vegar þoka, hins vegar
heiðríkja, annars vegar laus
jarðvegur, hins vegar traustur
grunnur, annars vegar hrófa-
tildur, hins vegar rammgerð-
bygging.
JÓhann Sigurjónsson þekkir
efcki takmarkanir sínar, enda
berst hann fyrir veðrabrigðum
skaps síns um víðan veg. David
Halliwell haslar sér aftur á
móti völl þegar í leitobyrjun. í
stríðinu við geldingana eða í
þessu sérkennilega manntafli
sinu teflir enski höfundurinn
við sjálfan sig af kunnáttu, hug
kvæmni og „undirhyggju", ef
svo gapalega má að orði kveða.
Hann hefur augsýnilega hugsað
sitt ráð og það rækilega áður
en hann hófst handa. Það böggl
ast ekki fyrir honum allar
götur fram í miðjan leik hverj-
um skuli falið aðalhlutverkið
og hverjum aukahlutverkin.
Það fer ekki á milli mála, að
Malcolm litli er aðalpersónan
og allar hinar persónur
leiksins því aukapersónur,
hversu veigamikil og stór
sem hlutverk þeirra kunna
annars að vera. Þessu til frek-
ari áréttingar má t. d. benda á,
að Hamlet í samnefndu leik-
riti eftir Sihakespeare eða
Jimmy Forter í Horfðu reiður
um öxl eftir John Osborne eru
jafn aðalpersónulega vaxnar og
Maloolm litli í geldingastríðinu
og það vitanlega með vilja og
fullum ásetningi höfunda
sinna.
Er leikskáldið frá Laxamýri
réðst í það stórræði að semja
„harmleik“ upp úr Brennu-
Njálssögu, var það áreiðanlega
ætlun þess að vinna þar með
sjálfstætt sköpunarverk. Árang
urinn var reyndar ekki
áreynslunnar verður, en það er
önnur saga. Það sakar ekki að
geta þess hér, leikmönnum til
nauðsynlegrar glöggvunar, að
það er gagnrýnandans m. a. að
dæma um árangurinn af and-
legri iðju höfunda, lifandi sem
látinna. Það skiptir hann engu
hvorum megin grænnar torfu
þeir liggja. Þeim, sem hug hafa
á að fjalla fræðilega um sjón-
leikinn Mörð Valgarðsson er
vinsamlega ráðlagt að dæma
hann um fram allt af eigin
verðleikum hans og forsendum
en ekki að listgildi einihvers
annars verks. Sjónleikurinn
Mörður Valgarðsson og
Brennu-Njálssaga er sitt hvað.
Sjónleikur og skáldsaga er sitt
hvað. Á þessu virðist aldrei
nógsamlega hamrað. Eftir
dómi gamals „fræðaþuls“, sem
þykist kröftuglega til vamois
segja, mætti ætla að Snorri
Sturluson(!) væri ekki aðeins
höfundur Njá-lssögu heldur ldka
sjónlei'ksins, Marðar Valgarðs-
sonar.
Það væri mjög gagnlegt fyrir
íslenzk leikskáld og leikhús-
menn að bera saman Mörð og
Malcolm, vegna þess að af
þeim samaníburði mætti svo
mifcinn lærdóm draga. Maloolm
litli er ósvikið verk, sem lýtur
sfcilyrðislaust öllum innri lög-
málum leiksviðs og lagar sig
fullkomlega eftir takmörk-
um þess, en það gerir
Mörður Valgarðsson efcki.
Hann virðist í öllum sann-
leika sagt vera miklu heldur
saminn fyrir stóran leikvang
undir beru lofti heldur en lítið
leiðir,. að flest íslenzk ;.lpjkrit
hafa fremur bóbmenntalegt
gildi en leikbókmenntalegt.
En snúum okkur aftur að Mal-
oolm litla.
David Halliwell kannar sjúka
sál, se*n þjáist af „paranoia".
Hvað er það eiginlega, kynni
einhver að spyrja. Ég tek mér
það bessaleyfi að láta aðalper-
sónu leiksins, Scrawdyke,
svara þeirri spurningu: „Para-
noia, útskýrt á læknamáli sem
sameiginlegt einkenni mikil-
mennskubrjálæðis, ofsóknar-
æðis, skorts ó hæfileikum til
að endurgjalda jákvæðar til-
finningar: ást, traust o.s.frv.,
óhæfni til að aðlagast um-
hverfinu og allt, sem hvetur
menn til að lifa í heimi ein-
tómra hugaróra."
En Halliwell einskorðar sig
ekki aðeins við að rannsaka
sjúkdóm Malcolms litla. heldur
lýsir hann líka af vísindalegu
vægðarleysi hversu auðveld-
lega ósjálfstæðar, reikular og
þrælslundaðar sálir ofurselja
sio múgsefjun O'g heilaþvotti og
vægja eða réttara sagt gefast
upp fyrir þeim, sem vitið hafa
skertara en viljann styrkari.
Engum dylst, að fyrirmynd Mal-
colms hlýtur að vera einræðis-
herra nokkur, sem fyrir fáein-
um áratugum vann mannkyni
meira tjón en nokkur annar
vitfirringur (yrr eða -íðar.
Ölvaðir af veigum ímyndaðs
valds vekja Malcolm litli og
hundingjar hans ekki aðeins
kaldan hroll heldur líka óstöðv
andi hlátur, svo snilldarlega er
óhugnaður og gamansemi sam-
an slungin i þessu magn-
þrungna meistaraverki Halli-
wells, sem er þó ekki þrátt
fyrir það að öllu leyti fuilkom-
ið frekar en önnur mannanna
verk. Á stöku stað eru t. d. ein-
töl Maloolms fulllangdregin og
staglsöm. Auk þess hefði boð-
skapur verksins tvímælalaust
getað haft almennari skírskot-
un og víðtækari, hefði höfund-
urinn ekki einbeitt sér að jafn
einhliða lýsingu á einstöku
sjúkdómstilfelli og raun er á.
Þýðingin hefur bæði kosti og
galla. Hún er bæði góð og
slæm. Nokkrar breytingar hafa
verið gerðar á handriti Ásthild-
ar Egilson og eru þær fæstar
til bóta og skulu hér tekin
nokkur dæmi. Stöðva er t. d.
breytt í stoppa, áformi í plan,
höggva í „spæna“, hvað sem
það merkir í þessu tilviii. (Höf
undur ætlast reyndar til, að
málveifcið sé eyðilagt með
hamri en ekki með fótum eins
og gert er á sýningu Þjóðleik-
hússins og skiptir breytingin
á eyðileggingaraðferðinni litlu
máli, en lá þá ekki beint við
að nota hér sagnorðið að
sparka í stað „spæna“ og fara
að ráðum Shakespeares og láta
„athöfn samþýðast orð, og orð-
ið athöfn" Sögnin að þora, sem
stýrir réttu falli í handriti
þýðandans, er látin stýra þágu-
falli! Hvaða frambærilegum til
gangi þjónar það? Og hvað í
ósköpunum eru dúndrandi
drellar? Spyr sá, sem ekki veit.
Enska orðið „tom-tom“, sem
látið er óþýtt, merkir indversk
bumba.
Þótt Þórhallur Sigurðsson sé
ekki stórstigur maður, stígur
hann satnt fyrstu stóru sporin
sín á leiksviði Þjóðleikhússins
eins og hann þekki þar hverja
fjöl. Hlutverk hans er þess
oðlis, að það gæti boðið heim
ýkjum og hamsleysi, einkum
þegar lítt reyndur leikari á
hlua að máli, en það verður að
segja Þórhalli til sjálfsagðs
lofs, að hann hefur einlaegt
á sér hemil og hóf og það
meira að segja mitt í geðshrær
inganna gráa leik.
Auðsætt er, að Þórhallur
Sigurðsson ber hita og þunga
dagsins í þeim tryllta Hruna-
dansi, sem stiginn er á svið-
inu. Ætla mætti þvi, að sam-
leikarar haas ættu fullt í fangi
með að fylgja honum eftir í
'kastinu eða snúningnum, sem
á honum er frá leiiksbyrjun til
leiksloka, en þau ánægjulegu
undur gerast, að Sigurður
Sfcúlason, Gdsli Alfreðsson og .
Hákon Waage standa aðalleik-'
andanum fyllilega á sporið og ,
rata þannig á róttan mótleik,
sem gerir allan snilldarmun-,
inn. Hver þeirra á sdna glæsi- •
stund, ef svo má að orði ikom-
ast. Það er í sannleika sagt
ógjörniagur að gera upp á
milli þeirra og kveða á um ■
hvort kvennafarslýsing Gfeia
sé listileigri heldiur en bostu-
legur framburður Sigurðar í.
vitnastúkunni eða þá brosleg
eftiröpun Hákonar á Allard
skólastjóra. Um frammistöðu
Þórunnar Magnúsdóttur er þvd '
miður fátt lofsámlegt hægt að
segja, enda er leikur hennar ■
allra tilþrifa og inniifunar'
vant. 1
Leikstjórn Benedikts Árna-,
sonar einkennist af smekkvísi
Og hugkvæmni, naemu mati á :
getu fjórmenninganna og síðast '
en ekki sízt af ást á viðfangs-'
efninu. Mér segir svo hugur '
um, að yngstu leikendurnir
hafi ekki farið erindisleysu í
smiðju til hans.
Það er misskilningur að á-
lyfcta sem svo, að Mörður og;
Malcolm eigi að sýna breiddina
í leikritavali Þjóðleikihússins, ■
vegna þess að reynslan hefur
margsannað, að tilviljunin er
húsbóndinn á þvf mikla kær-
leiksheimili.
Um leið og ég hvet alla til ’
að sjá Malcolm litla, sfeora ég
Idka á alla hvíta hrafna, sem
álíta sig sjálfkjörna tll að
flíka „gáfum“ sdnum fyrix al-
menningi, að krunka nú einu
sinni ærlega á menningarskjá
þjóðarinnar.
Halldór Þorsteinsson.
óskast í eftirtaldar bifreiðir, er verða til sýnis
föstudaginn 29. maí 1970, kl. 1—4, í porti bak við
skrifstofu vora að Borgartúni 7:
Ford Galaxie fólksbifr., árg. 1966.
Volvo Amazon, fólksbifr., árg. 1962
Volvo Duett, station, árg. 1963
Rambler American, árg. 1965.
Ennfremur Skoda station, Willys jeppar, Land
Rover, Chervolet sendiferðabifreiðir o.fl.
Tilboðin verða opnuð á skrifstofu vorri, Borgar-
túni 7, sama dag kl. 5 e.h., að viðstöddum bjóð-
endum. Réttur áskilinn til að hafna tilboðum, sem
ekki teljast viðunandi.
INNKAUPASTOFNUN RÍKISINS
BORGARTÚNI 7 SÍMI 10140