Tíminn - 03.07.1971, Síða 8

8
TIMINN
LAUGARDAGUR 3. júlí 1971
Jón Konráósson:
FÆKKA ÁM,
FJÖLGA LÖMBUM
Eg hlustaði á ágætt erindi
Bændavikunnar í marz s.l. Einn
dagur var helgaður sauðfjárrækt
nni og fleira í sambandi við hana.
Þar var talað um að hagkvæmt
væri að fleira af lambaföllum
væri með um 13 kg. þyngd. Einnig
var sagt, að feitu og þungu kropp
amir væru ekki vinsælir. Þetta
hvort tveggja er í samræmi við
það, sem áður hefur verið boðað.
Það væri því nauðsynlegt að stór-
fjölga tvílembum, en jafnframt
þyrfti ám að fækka vegna ofbeit-
ar. Þ.e.a.s. fjölga lömbum en
fækka ám. Og ég vil bæta þessu
við: Stórfjölga þrílembum, því
hvað er verra að hlynna að þrótt-
mikilli þrílembu en tvívetlu með
tvö lömb eða gemling með eitt
amb? Og hvað leggur þrílemban
mjólkurlagin og vel fóðruð og vel
hirt, á borðið hjá eiganda sín-
um?
Það er bara að búa sig vel undir
sauðburðinn á allan hátt, þ.á.m.
að geta hólfað lambærnar sem
mest í sundur.
Svo þarf lambærin eins og
mjólkurkýrin að hafa aðgang að
góðu vatni eftir vild. Ella vatna
henni á nokkurra klukkustunda
fresti.
f sambandi við það að fá sem
mestan arð af sauðfiárbúinu, var
ninnzt á, hvort ekki væri hag-
kvæmt að gemsar æ’ttu' lamb. En
það mál hefur sínar skuggahliðar
um sauðburðinn, sem eru meiri
hjá vetrargömlum mæðrum en
eldri ám, sem stafar af því, hvað
burðarliðurinn er óþroskaður hjá
gemsunum.
Hér mega góðir menn ekki
brjóta náttúrulögmálið í ræktun
fjárins. En þetta lögmál er skil-
yrðislaust þannig, að framfætur
lambsins séu það langir að klauf-
rnar komi vel á undan snopp-
unni í fæðingunni. Snoppan sé
frekar löng. (Betra mjólkurfé).
löfuð hnöttótt, bógar ekki mjög
sverir. Leggja meiri rækt í aftur
hluta kindarinnar en nú er gert.
Árið 1967 voru 714.170 ær á
landinu. Nú má slá því fram að
ær séu um sjö hundruð þúsund,
en lömbum fiölgi í eina milljón
á haustdsgi. Þani i - ekki önnur
lömb á hverjar 7 ær á haustdegi.
Það er sem sagt hægt hvenær
sem er að fá þessa lambatölu,
fyrir utan gemlingslömb, sem
alltaf er talsvert af. Og þessi tala
kemur, þegar batnar í ári og bænd
ur breyta svolítið til í sauðfjár-
ræktinni.
Eins og nú er, þá koma til nytja
á hausti 120 lömb eftir hverjar
100 ær, meðaltal á öllu landinu.
íslenzki fjárstofninn er í eðli
sínu frjósamur, ef honum er sómi
sýndur. Það sýnir hann bæði fyrr
og síðar. T.d. í gamla daga, hvað
þeir fengu tvílembt og jafnvel
marglembt, sem höfðu góða fjöru-
beit eða fóðruðu vel.
Og hvað hafa kynbæturnar
gert?
Dæmi: Guðmundur Bjarnason,
bóndi í Jónsnesi við Stykkishólm
og bjó þar árum saman. Ég kynnt
ist þessu heimili árið 1910, og upp
frá því um nokkurra ára bil, þar
sem lönd lágu saman er ég stund-
aði fiármennsku á Hofsstöðum.
Jónsnes var lítil jörð en margt
fólk í heimili. Nokkurt eyiagagn
var, þótt ekki væri til fjárbeitar,
vegna flæðihættu. Hrognkelsa-
veiði var ágæt. Og sióróðra stund
aði ég með þeim Jónsnesfeðgum
úr landi á vorin. <?n í viðlegu frá
Höskuldsey fyrri hluta vetrar. —
Róðrarbáturinn hét Svala, fjögra-
manna far. Hafði Guðmundur
smíðað hana. Stærri báturinn hét
Sumrungur; var hann notaður í
alls konar flutninga. Voru þetta
hin bezta fley, ganggóð. Var með
ólíkindum hvað Svala litla varði
sig í hinum verstu veðrum og
sjávarstraumum, sem eru miklir
innskerja á Breiðafirði. Þeir feðg
ar voru lista-sjómenn. Guðmund-
ur var bókamaðup. Þetta var
höfðingsfólk.
Guðmundur í Jónsnesi átti um
30 ær. Það var segin saga, að
flestar ærnar voru jafnan tví-
lembdar hjá honum. Og hvar sem
hann keypti kind, þá brást varla
að hún kæmi msð tvö falleg lömb,
árlega eftir að hún komst að
Jónsnesi.
Hvernig mátti þetta ske?
í Jónsnesi var yfirdrifin fjöru-
beit; söl um allar fjörur og sker

hver ær með tvö löinb c t.\ 10' sérstoh' ga þegar stórstreymt var,
Jón Konráðsson
einnig annar sjávargróður. Svo
rak mikið af sjávargróðri. En því
miður var flæðihætta í Jónsnesi.
Á landi var bæði valllendisgróður,
fjalldrapi og brok.
Hvernig var svo holdsöfnun
ánna og fóðrun frá því þær komu
af fjalli í réttum og til vors að
bær hurfu til fjallanna og gróðurs
ins þar á ný? Þá var ekki ofsett
í afrétt. Þá voru ærnar húldskarp
ar á haustin enda mjólkurlagni
ræktuð hjá bæn'dum þarna,’ "til
þess að fá sem mesta máínýtu eða
s°m vænsta dilka.
Jónsnessærnar höfðu lagt af yfir
sumarið. En þegar heim kom, þá
byrjaði haust- og vetrarbati og
eldi, mest af fjörubeit, en það
hey, sem gefið var, var eyjataða.
Þessi bati hélzt jafn og góður
fram yfir fengitíma. Ekkert fengi-
eldi þui-fti sérstaklega að viðhafa.
Þetta kom allt af sjálfu sér.
Grindur voru í fjárhúsgólfum.
Þá er spumingin nú: Hvemig
geta fjárbændur nú á dögum feng
ið svona góða útkomu hjá sínum
góðu en í-ýru mjólkurám?
Við slógum því fram áðan, að
líklega væri ekkert fóður á við
góða fjörubeit til frjósemisauka
hjá ám.
En geta fjárbændur nokkurs
staðar fengið þessi efni, sem eru
í fjörubeitinni. Það er efni, sem
eru í sjávargróðrinum?
Já, þeir geta einmitt fengið
þessi efni í lýsinu.
Lýsið er unnið úr lifur fisks-
ins; en lifur fisksins er algild
fæðunæring, sem fiskurinn hef-
ur safnað úr fæðunni. Fiskurinn
lifir beint og óbeint af svifi sjáv-
ar. T.d. óbeint er hann étur smá-
■síld og síli, sem lifað hafa á svif-
um. En svifið í sjónum eru jurtir,
sem vaxa af efnum sjávarins, eins
og fjörugróðurinn, sem kindin
étur. Svifið berst um höfin, aðal-
lega með straumum sjávarins. En
sölin og gróðurinn, sem vex út frá
fjöruborðinu og nokkuð út fyrir
stórstraumsfjöru, er staðbundinn
í sínum uppvexti og lífi eins og
grasið á jörðinni.
En bæði teyga þau til lífsins af
uppsprettu sömu sólar.
Það er sagt: Allt hold er hey.
Það má líka segja: Allur fiskur
er svif.
Hvernig er þá leiðin að því
marki, að fá sem flestar ærnar
tvílembdar eða fá jafnvel helm-
ingi fleiri lömb en ær, eins og
sumir fá nú?
Þá er það fyrst, að taka lömb-
in undan ánum sem fyrst í sept-
ember haust hvert, eða fyrr, þá
geldast þær upp, ullin vex betur
og þær taka við sér.
Strax og veðrátta fer að spill-
ast eða beit er farin að minnka
eða sölna, eða komið er vel fram
í nóvember, þá verður að fara að
hlynna að ánum, eftir því sem hag
kvæmast þykir á hverjum stað.
Getur t.d. verið gott að gefa án-
um mat í til þess gerða stokka
úti í haganum. En um fram allt
að gefa ánum, gott lýsi, sem sé
nrært vandlégá sáman 'við mélið
eða látið yfir heyið í garðanum.
Lýsið má h£"t ekki vera minna
en sem svarar þriggja pela flaska
daglega, af matarlýsi handa 100
ám, en það verður tæplega 7,5 gr.
á kind, því lýsi hefur minni eðlis-
þyngd en vatn. Sumir gefa pott-
inn fjóra pela handa 100 ám.
Þessari lýsisgjöf þarf að halda
fram yfir fengitíma, hvað sem
síðar verður. Það er fóður í lýs-
inu; það eykur frjósemi ánna og
hreysti fjárins til að mæta mis-
jöfnu, ef fyrir kemur. Það er vöm
gegn sjúkdómum, enda sé fóður
og húsavist og öll fjármennska
miðuð við ágætar afurðir eftir
ána.
En þess skal fjármaðurinn
gæta vel, að nokkur vandi er að
reikna út réttan skammt, ef um
fáar kindur er að ræða. Barna-
pelar eru með merkjum. Mjög
stór matskeið tekur um 18 gr.
og stór teskeið tekur 5 gr.
Þetta verður að miða við allar
ástæður og aðstæður á hverium
stað. En á það má sérstaklega
benda, að talsverð lýsisgjöf um
langan tíma af bætiefnaríku lýsi
hefur reynzt með ágætum, þar
sem mikið er beitt og ærnar hafa
mikla hreyfingu. En um fengieldi
eða fyrir fengitíma, þurfa ærnar
að hafa það sem bezt og ráðleg-
ast. og það þó talsvert lýsi sé
gefið, enda er það um svo stutt-
an tima að ræða.
Hvað kostar svo heill eða hálfur
lítri af lýsi á kind? Það eru smá-
munir í samanburði við það sem
afurðaærin gefur af sér, og ekki
umtalsvert. En það er öruggast
og bezt að lýsið sé ágætt. Þeir,
sem reynt hafa, segja að það sé
sáralítið eða ekkert gagn að gefa
afurðaám sem svarar 3gr. á dag
af grútarlýsi. Fóðurfræðina þarf
að læra vel af sinni eigin reynslu
og annarra tilraunum.
í eggjastokk ærinnar fara eggin
að mvndast um 10 dögum fyrir
gangmál ærinnar, þá þarf fengi-
eldið að vera byrjað fyrir nokkr-
um dögum, ef tvíle'mdt á að koma
strax frá byrjun sauðburðar.
Dæmi: Bóndi, sem átti um 60
ær, sem hann fóðraði vel og hélt
að hann byrfti ekki að viðhafa
fengieldi. Nú vildi hann gera til-
raun og byrjaði skarpt á fengieldi
um viku fyrir hrútmál. Um vorið,
þegar nálagt helmingur ánna var
borinn, höfðu um 15 ær eignast
tvö lömb. eða helmingur. Þá brá
svo við að sautján ær í röð komu
með tvö, og sarafáar komu með
eitt lamb úr þvi, svo útkoman
var góð. Því miður var þetta ekkí
nógu vandlega skrifað niður.
Ekki má hætta fengieldi ttt
snemma eða áður en ærin gengur,
svo afturkippur komi í eldið, þá
má vera að ekki losni öll eggin,
sem mynduð eru. Móðir náttúra
finnur fljótt, hvað að henni snýr.
Þótt til útlanda sé farið til að
víkka sjóndeildarhringinn og afla
sér menntunar og lærdóms, þá
mun gæfuríkast reynast að þekkja
sem gerzt þau lögmál, sem sú
stóra móðir. móðir náttúra, hefur
skapað á hverium stað, til að
njóta þeirra í blíðu, en búa sig
undir þau í stríðu.
Að sjálfsögðu er skólalærdómur
og bóknám gott og gagnlegt. En
lífsins og reynslunnar skóli er
öllum háskólum æðri, þar á meðal
í fjármennsku og sauðfjárrækt.
Á sumardaginn fyrsta 1971
\mam'
BILAXiEIGA
IlVXðRœ’ISGÖTU 103
Y.W$endiferðal)ífrefó-VW 5 manna-VWsvefnvagn
VW9manna-Landrovfir 7manna
HVER TEKUR BEZTU LJÓS-
MYNDINA Á LANDSMÓTI UMFÍ?
Verðlaunasamkeppni
Öllum áhugasömum ljósmyndur-
um er boðin þátttaka í einni ný-
stárlegri keppnisgrein á 14. lands-
móti UMFÍ á Sauðárkróki, dagana
10. og 11. júlí nk. Landsmótsnefnd
hefur ákveðið að efna til keppni
um beztu ljósmyndirnar, sem tekn-
ar verða á mótinu, og er ekki að
efa, að Ijósmyndarar geta fundið
margt áhugavert viðfangsefni á
þessari fjölþættu hátíð.
Sett hefur verið reglugerð fyrir
ljósmyndakeppnina, og er hún á
þessa leið:
1) Keppnin er öllum opin.
2) Efni myndanna skal vera frá
14. landsmóti UMFÍ, sem haldið
verður á Sauðárkróki dagana 10.—
11. júli 1971.
3) Keppnin tekur yfir bæði lit-
skuggamyndir og svart-hvítar papp
írsmyndir. Litskuggamyndirnar
skulu vera innrammaðar milli
glerja í stærðunum 5x5 eða 7x7
cm., tilbúnar til sýningar í skugga-
myndavél. Pappírsmyndirnar skulu
vera minnst 18 cm. á hvern veg
og mest 30x40 cm.
4) Ilver keppandi má senda í
keppnina 4 myndir í hvom flokk,
og mega myndirnar ekki hafa birzt
opinberlega áður. Myndirnar skulu
merktar dulnefni en rétt nafn
fylgja með í lokuðu umslagi,
merktu sama dulnefni.
5) Frestur til að skila myndum
í keppnina rennur út -20. septemb-
er 1971, og skulu þær hafa borizt
fyrir þann tíma til skrifstofu UM
FI, Klapparstíc 16. Reykjavík.
6) Veitt verða fyrstu verðlaun í
tveim flokkum og silfur- og brons-
verðlaun í sömu flokkum. Þessir
tveir flokkar erq:
A) Beztu íþróttamyndimar.
B) Beztu myndirnar af frjálsu
efni frá mótinu.
7) Þrír menn, valdir af eftirtöld-
um aðilum, skipa dómnefnd: Lands-
mótsnefnd, Samtökum íþrótta-
fréttamanna og Félagi áhugaljós-
myndara. Akvörðun dómnefndar
verður endanleg.
8) Landsmótsnefnd áskilur sér
rétt til birtingar á myndum, sem
berast í keppnina.
Dómnefnd fyrir ljósmyndakeppn
ina hefur verið skipuð, eins og
reglugerðin gerir ráð fyrir. 1 henni
eiga sæti: Stefán Pedersen frá
landsmótsnefnd, Jón Ásgeirsson frá
Samtökum íþróttafréttamanna og
Karl Jeppesen frá Félagi áhuga-
ljósmyndara.