Fréttablaðið - 20.06.2003, Blaðsíða 18

Fyrir fáeinum dögum og vikumgaus upp gamalkunnug um-
ræða í samfélaginu – ekki síst í
lesendabréfum og innhringiþátt-
um útvarpsstöðv-
anna – um nafnbirt-
ingar í fjölmiðlum.
Tilefnin voru
tvenns konar. Ann-
ars vegar fjár-
svikamál sem
þekktir menn úr
v i ð s k i p t a l í f i n u
tengdust. Hins veg-
ar rannsókn lögreglunnar á bar-
naklámi sem maður í Reykjavík
hafði sankað að sér, og hafði hann
jafnvel einnig búið sjálfur til slíkt
klámefni með íslenskum börnum
eða ungmennum. Sjónarmiðin
sem komu fram voru margreynd í
umræðunni. Annars vegar for-
dæming á birtingu nafna grun-
aðra manna áður en dómur félli.
Hins vegar ákall um nafnbirting-
ar á mönnum grunuðum um gróf
ofbeldisverk – einkum kynferðis-
afbrot gegn konum og börnum.
Bæði þessi sjónarmið gera ráð
fyrir að fjölmiðlar séu nokkurs
konar hluti af dóms- og löggæslu-
kerfinu. Í fyrra tilfellinu er gert
ráð fyrir að dómskerfið stjórni
því hverra nöfn eru birt í blöðum
og öðrum fjölmiðlum. Í síðara til-
fellinu er gert ráð fyrir að fjöl-
miðlar komi til aðstoðar þar sem
tæki löggæslunnar þrjóta; annað
hvort með því að taka það upp hjá
sjálfum sér að birta nöfn valinna
grunaðra manna eða þá að lög-
gæslan noti fjölmiðlana til að vara
borgarana við tilteknum mönnum.
Vandinn við umræðuna um
nafnbirtingar felst einmitt í
þessu. Fjölmiðlar eru hvorki hluti
af dóms- né löggæsluhlutverkinu.
Fjölmiðlar lúta að sjálfsögðu lög-
um og opinberum reglum eins og
önnur fyrirbrigði í samfélaginu
en eru ekki skyldari þessum kerf-
um en bankar eða bensínstöðvar.
Þótt fjölmiðlar segi fréttir af
framgangi dóms- og löggæslumála
eru þeir ótengdir þessum stofnun-
um og nálgast þessi mál á allt öðr-
um forsendum. Það má færa ágæt
rök fyrir því að það fyrirkomulag
henti bæði dómstólum og löggæsl-
unni betur og ekki síður fjölmiðl-
unum. Ef fjölmiðlar hafa eitthvert
virkt hlutverk í samfélaginu fara
þeir best með það hlutverk með því
að verja sjálfstæði sitt fyrir ríkis-
valdinu og hvers kyns hagsmuna-
samtökum. Og með slíku sjálfstæði
gagnast þeir jafnframt best stofn-
unum ríkisvaldsins og hagsmuna-
hópum sem þeir fjalla um.
Þeirri skoðun hefur vaxið
fylgi sem telur að hlutverk fjöl-
miðla sé fyrst og fremst að
miðla upplýsingum frá hinum
ýmsu stofnunum og hagsmuna-
hópum til almennings. Svo er
ekki. Til þess höfum við heima-
síður og upplýsingarit stofnana
og hagsmunahópa. Eðli fjölmiðla
er að meta sjálfstætt upplýsing-
ar, leita þær uppi ekki síður en
að þiggja þær og reyna að end-
urspegla þessar upplýsingar
með þeim hætti að almenningur
bæði skilji og hafi fróðleik og
skemmtun af. Fjölmiðillinn er
því nokkurs konar vera – ef hann
er það ekki er hann aðeins gjall-
arhorn eða lögbirtingablað. Siða-
reglur og verklagsreglur eru
hverjum fjölmiðli nauðsynlegar
en allsherjarreglur leysa okkur
aldrei undan þeirri kvöð að meta
hvert mál á eigin forsendum og
taka ákvarðanir á grundvelli
þess. Íslenskir fjölmiðlar hafa
sýnt að þeir standa vel undir
þeirri ábyrgð – alls ekki síður en
fjölmiðlar víðast hvar í ná-
grannalöndum okkar. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um sakamál og nafnbirtingar
í fjölmiðlum.
10 20. júní 2003 FÖSTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Í gáskafullu lagi eftir Ólaf HaukSímonarson sem heitir ,,Fólkið í
blokkinni“ og kom út fyrir
nokkrum misserum á samnefndri
plötu, syngur Eggert Þorleifsson
um skrýtna og forvitnilega fólkið
sem býr allt í sömu blokk í Hólun-
um. En sú blokk er einmitt lang-
mest skreytt á jólunum, sam-
kvæmt laginu. Um miðbik lagsins
segir m.a.: „Pabbi minn hann
Tryggvi selur tryggingar./ Þú
tryggir ekki löngu brunnar bygg-
ingar./Hann pabbi segir: Lífið hef-
ur skyggingar./ Er það ekki skrít-
ið/hvað sumir segja lítið?/ Þeir
vakna bara í bítið/ í sjálfskapar-
vítið.“
Öryggis- og varnarmál
Ekki er gott um það að segja
hvort blokkin í Hólunum er líka
langmest skreytta blokkin á 17.
júní, kannski er
það svo. Hitt er þó
nokkuð víst að
leikskáldið Ólafur
Haukur Símonar-
son hefur tæplega
átt von á því þegar
hann setti saman
þessar vísur, fyrst
og fremst fyrir
krakka, að hann
væri þarna að lýsa
í hnotskurn varn-
ar- og öryggis-
málastefnu ís-
lenskra stjórn-
valda. Engu að síður hefur það
nú orðið hlutskipti annars leiks-
skálds, sem að vísu er forsætis-
ráðherra að aðalstarfi, að lýsa á
sjálfan 17. júní stjórnarstefn-
unni í þessum merka málaflokki
með nánast sama hætti í hátíðar-
ræðu á Austurvelli.
Ræða Davíðs Oddssonar –
sem ólíkt flestu öðru á þessari
hátíð Reykjavíkur vegna sjálf-
stæðis íslenskrar stjórnskipunar
frá utanaðkomandi áhrifum og
völdum var ekki í boði hins fjöl-
þjóðlega fyrirtækis Og Vodafo-
ne – var einmitt athyglisverð
fyrir þær sakir að þar kom í
fyrsta sinn fram þokkalega
heildstæð útlistun á varnar- og
öryggismálastefnu Íslendinga.
Davíð sagði:
„Öryggi okkar þarf að vera
eins vel tryggt og verða
má.....Við kaupum okkur hvert
og eitt ekki rándýrar bruna-
tryggingar vegna þess að við bú-
umst beinlínis við eldsvoða eða
sjáum til brennuvarga í fjarsk-
anum. Líkindareikningar sýna
reyndar að flestir ættu að geta
sofið tiltölulega rólegir án slíkra
trygginga. En það dugar okkur
ekki sem einstaklingum og enn
síður sem þjóð. Það er ekki nógu
öruggt. Það er of mikið í húfi.
Viðsjár í okkar heimshluta hafa
minnkað sem betur fer, en þó er
ekkert ríki á þessum slóðum sem
treystir sér til að vera án raun-
verulegra varna sem geta brugð-
ist fljótt við óvæntri vá.“
Sem sagt, „þú tryggir ekki
löngu brunnar byggingar“, er
efnislega það sem Davíð sagði
þjóðinni og þá væntanlega líka
sérstökum pennavini sínum
Bush Bandaríkjaforseta. Ekki er
nokkur ástæða til að efast um að
þeir Bush og Davíð séu sammála
um að tryggingar séu mesta
þarfaþing. En ágreiningurinn
hefur hins vegar ekki staðið um
tryggingar eða ekki tryggingar.
Ágreiningurinn hefur frekar
staðið um það hvers konar
tryggingar væru viðeigandi í ör-
yggis- og varnarmálum Íslands.
Hve há á sjálfsábyrgðin að vera?
Erum við kannski að tala um
kaskó? Hvað með innbú og jafn-
vel rekstrartryggingu?
Bandaríkjamenn telja sig
ekki vera að afturkalla varnar-
tryggingar fyrir Ísland, heldur
aðeins að breyta skilmálum. Ís-
lensk stjórnvöld telja þetta hins
vegar afturköllun. Íslendingar
hafa þó ekki útskýrt eða mótað
neina afgerandi skilgreiningu á
því hvers vegna og hvaða breyt-
ing á varnarliðinu veldur því að
varnartryggingin brestur.
Vissulega hefur komið fram að
ríkisstjórnin telur núverandi
viðbúnað lágmarksviðbúnað, en
enginn veit af hverju. Um það
hefur ekkert verið sagt. Þar rík-
ir þögnin ein.
Sjálfskaparvíti
Það er einmitt í þeirri stóru
þögn, sem sjálfskaparvíti Ís-
lendinga felst hvað varðar samn-
ingsstöðuna gagnvart Banda-
ríkjamönnum. (Vissulega má
segja, til að halda allri sanngirni
til haga, að þessi vinna hefði að
öllu jöfnu átt að vera samvinnu-
verkefni og Bandaríkjamenn
hafa ekki verið auðveldir samn-
ingsaðilar þegar kemur að
tæknilegri útfærslu og skil-
greiningu lágmarksvarnanna.)
Það breytir þó ekki því að Ísland,
sem sjálfstætt fullvalda ríki,
hlýtur sjálft að þurfa að hafa
mótað útfærða og rökstudda skil-
greiningu á lágmarksvörnum,
skilgreiningu á því hvernig og
gegn hverju menn vilja tryggja
sig. Að gera það ekki er ekki ein-
ungis víti, heldur sjálfskapar-
víti. Þess vegna er það óvænt,
en skemmtilega nákvæm og rétt
framhaldsgreining hjá Ólafi
Hauki á þjóðhátíðarbrunatrygg-
inum íslenskrar öryggis- og
varnarmálastefnu, þegar hann
bendir á að það sé í raun skrítið,
hvað sumir segi lítið. Enda
vakni þeir í bítið – í sjálfskapar-
vítið! ■
GALDRAR
Útblástursreykur frá sorpbrennslustöðinni
Funa í Skutulsfirði.
Um galdra
á Vestfjörð-
um
Pétur Tryggvi skrifar:
Galdrar hafa alla tíð verið vin-sæl íþróttagrein á Vestfjörð-
um. Einn slíkan má lesa úr frétt
Morgunblaðsins 16. júní síðastlið-
inn, undir yfirskriftinni „Skað-
laust en hræðilega ljótt“. Þar seg-
ir meðal annars að eitruðustu efn-
um sem þekkjast í heiminum er
eytt hér á Ísafirði. Þó hafa vís-
indamenn staðfest að það er ekki
hægt að eyða þeim. Hér er eitur-
efnunum „eytt“ áður en þeim er
hleypt út í andrúmsloftið, segir í
fréttinni. Í þessu felst galdurinn,
vegna þess að enginn skilur
hvernig hægt er að hleypa því út,
sem hefur verið eytt.
Galdrar þessir eru skaðlausir
en hræðilega ljótir, en það gerir
galdrana ekki síður áhugaverða,
því að fólk er farið að taka meira
eftir þeim þar sem galdrastafirnir
eru ekki splunkunýir lengur.
Ekki hefur verið gert mikið úr
undrinu en talið er að það eigi sér
eðlilegar skýringar. ■
Um daginnog veginn
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
■
stjórnmálafræðingur
skrifar um öryggis- og
varnarmál Íslendinga.
Fólkið í
blokkinni
■ Bréf til blaðsins
Fjölmiðlar eru ekki
hluti ríkisvaldsins
■ Af Netinu
Kvennabaráttunni lokið
„Nú er staðan sem betur fer önn-
ur en áður var og konum er nú
orðið í engu mismunað og þær
njóta allra sömu réttinda og
karlar. Og þar með hlýtur
„kvennabaráttunni“ að vera lok-
ið svo jafnréttissinnar geta snúið
sér að öðru.“
RITSTJÓRNARGREIN Á VEFÞJÓÐVILJANUM Á VEFNUM
ANDRIKI.IS.
Tívolítæki og kynlíf
„Hvenær varð kynlífið okkar
svona neyslutengt? Talað er um
það á sama hátt og tívolítæki
eða kökuhús: „Hefur þú farið í
þetta tæki?“ „Hefur þú smakkað
þessa sort?’“
ANDRÉS JÓNSSON Á VEFNUM POLITIK.IS.
Helgi Björnsson
söngvari
Éta upp gjaldeyrisforðann
Mér finnst að hvalveiðar eigi rétt á sér í takmörk-
uðum mæli vegna þess að við höfum stundað þær frá
örófi alda. Mér finnst að hægt sé að veiða hvali á þeim
svæðum þar sem hvalaskoðun fer ekki fram þannig að
það þurfi ekki að trufla hvort annað. Talað er um að um
það bil 40.000 hrefnur séu í kringum landið og mér
finnst allt í lagi að grisja þær, þar sem þær eru að éta
upp þorskinn sem er okkar gjaldeyrisforði. Ég tel al-
gjöran óþarfa að hafa áhyggjur af því að hvalir séu að
deyja út þar sem allar mælingar benda til þess að stofn-
arnir séu mjög sterkir. Ég tel ekkert nema gott um það
að segja að 200 hvalir séu veiddir af 40.000 hvala stofni.
Guðmundur Gestsson
framkvæmdastjóri Hvalastöðvarinnar
Minni tekjur fyrir
þjóðarbúið
Hvalveiðar koma aldrei til með að skila þjóðarbúinu
eins miklum tekjum og hvalaskoðun og önnur ferðaþjón-
usta í landinu. Bara sá gjörningur að fara út í vísinda-
veiðar myndi gera það mikinn skaða fyrir ferðaþjónust-
una í landinu og orðspor Íslands í útlöndum að alveg
eins gott væri að hefja veiðarnar strax að fullu. Hluti af
þeim hrefnum sem veiddar yrðu í vísindaskyni yrðu
teknar af hvalaskoðunarsvæðunum, en árlega fara á
milli 20 og 30 þúsund manns í hvalaskoðunarferðir bara
frá Reykjavík. Meðal fylgjenda hvalveiða er þar að auki
mikið talað um að hvalir taki mikið æti úr lífríki hafsins.
Staðreyndin er þó sú að hvalir éta aðeins um og innan
við 2% af lífríkinu í hafinu í kringum Ísland.
Eiga hvalveiðar rétt á sér?
Skiptar skoðanir
■
Ísland, sem
sjálfstætt full-
valda ríki, hlýt-
ur sjálft að
þurfa að hafa
mótað útfærða
og rökstudda
skilgreiningu á
lágmarksvörn-
um, skilgrein-
ingu á því
hvernig og
gegn hverju
menn vilja
tryggja sig.
■
Fjölmiðillinn er
því nokkurs
konar vera – ef
hann er það
ekki er hann
aðeins gjallar-
horn eða lög-
birtingablað.