Fréttablaðið - 14.08.2003, Blaðsíða 22

Það vantar eitthvað upp á póli-tískt skynbragð forystumanna
Reykjavíkurborgar. Sumarlokun
leikskóla var afleidd ákvörðun. Þar
sparaðist sáralítið, ef eitthvað, í
rekstri. Sá litli sparnaður bitnaði
hins vegar hart á barnafólki í
Reykjavík, sem var í raun neytt í
frí á fyrirfram ákveðnum frítíma
Reykjavíkurborgar. Leikskólar eru
þjónustustofnanir borgarbúa og
eiga að aðlaga sig að þörfum við-
skiptavina en ekki að getuleysi
stjórnenda skólanna. Í kjölfar um-
ræðu um þessi mál ákveður
Reykjavíkurborg síðan að loka
róluvelli í Vesturbæ og vísar for-
eldrum austur fyrir Austurbæjar-
bíó með börnin sín. Þessi ákvörðun
var jafn illa kynnt og sumarlokunin
og forsendur hennar eru jafn
óskiljanlegar – í það minnsta í sam-
anburði við óhagræðið sem af
henni er fyrir borgarbúa.
Og svo hækkar Orkuveitan heita
vatnið. Aðeins nokkrum mánuðum
eftir að fyrirtækið flutti í ógnar-
stóra og rándýra höll upp á Höfða.
Reykvíkingar fylgdust í forundran
með byggingu þessarar hallar og
blöskraði ekki aðeins kostnaðurinn
og íburðurinn, heldur ekki síður að
kostnaðurinn fór einar 500 milljón-
ir fram úr áætlun. Og ekki síður að
formanni Orkuveitunnar virtist
standa á sama og fannst þessi fram-
úrkeyrsla nánast eðlileg. Og Reyk-
víkingar héldu áfram að undra sig
þegar kom í ljós að parketið í hús-
inu var ónýtt eftir að hafa verið
lagt á hálfblauta steypu, svo allt
væri tilbúið fyrir opnunarhátíðina.
Í kjölfar þessa – og margra ára rétt-
mætrar gagnrýni á undarlegan fók-
us í rekstri Orkuveitunnar – hækk-
ar fyrirtækið gjaldskrána. Og við-
skiptamennirnir geta ekkert annað
farið. Orkuveitan ein selur heitt
vatn í Reykjavík. Alveg eins og
engir aðrir en Reykjavíkurborg
reki róluvelli. Þess vegna geta
þessi fyrirtæki aðlagað þjónustuna
og verið að að eigin þörfum og
þurfa ekki að hugsa um hag borgar-
búa.
Síðan vill Reykjavíkurborg ekki
styðja Sinfóníuna lengur. Og ekki
heldur tónlistarnám í borginni.
Það má vera að einhver rök séu
fyrir þessu öllu og forystumenn
Reykjavíkurborgar hafi fundið út
hvernig þeir vilja hafa borgina í
framtíðinni – en þeim virðist annað
hvort hafa láðst að huga að því að
kynna okkur hinum hvert þeir ætla
með borgina eða þá að þeim finnst
okkur ekki koma það við. Þær sam-
ræður sem R-listinn stundar, og
kallar samræðustjórnmál, fara
fram bak við luktar dyr. Miðað við
þær niðurstöður sem við fáum að
heyra af samræðunum er ljóst að
það það getur vart verið annað en
til bóta að opna dyrnar og ræða
málin betur við borgarbúa áður en
forystumenn R-listans taka ákvarð-
anir. ■
John Poindexter í varnarmála-ráðuneytinu í Pentagon hugðist
nota nýstárlega aðferð til að spá
fyrir um hvar hryðjuverkamenn
mundu gera árás á bandaríska
borgara: Hann ætl-
aði að nota Netið til
að gefa fólki kost á
að reyna getspeki
sína. Þetta vakti
mikla athygli – og
hneykslaði marga –
og aðstoðarvarnar-
m á l a r á ð h e r r a
B a n d a r í k j a n n a ,
Paul Wolfowitz,
mætti í fulltrúa-
deild þingsins og
sagði að þetta væri
heimskuleg hug-
mynd. Þar með var hugmyndin
slegin af, og John Poindexter
missti vinnuna.
Klár hugmynd – heimskulegt
uppátæki
„Þetta var heimskulegt uppá-
tæki frá sjónarmiði almanna-
tengsla,“ segir Emile Servan-
Schreiber, „jafnvel þótt náungarn-
ir á bak við hugmyndina væru
ótrúlega klárir.“
Emile Servan-Schreiber er
fyrrverandi blaðamaður og annar
stofnenda og framkvæmdastjóri
vefsetursins NewsFutures.com
þar sem almenningur getur keypt
hlutabréf í framtíðinni.
Á Newsfutures.com geta þeir
sem heimsækja vefsetrið keypt
hlutabréf í óorðnum atburðum eða
því að einhverjir tilteknir atburðir
eigi ekki eftir að gerast. Nánar til-
tekið minnir þetta fyrirtæki mjög
á veðbanka. Þarna er hægt að
veðja raunverulegum fjármunum
eða sýndarpeningum um það hvort
Bandaríkjamönnum takist að hafa
uppi á Bin Laden eða Saddam
Hússein, hvort Schwarzenegger
verði ríkisstjóri í Kaliforníu, hvort
Bush verði endurkjörinn forseti,
og hvaða demókrati verði í fram-
boði gegn honum.
Hugmynd Poindexters í Penta-
gon var einfaldlega sú að nýta sér
hæfileika markaðarins til að
skyggnast fram í tímann, og nota
þá hæfileika til að berjast gegn
hryðjuverkum. Þetta frumlega til-
tæki þótti hneykslanlegt, því að
það er heldur óviðkunnanleg til-
hugsun að veðja um hvenær,
hvernig og hvar fólk verði drepið.
Að veðja um mannslíf
Vangaveltur um blóðsúthelling-
ar eru þó ekki nýjar af nálinni.
Fréttir snúast að verulegu leyti um
styrjaldir, ófrið, slys eða náttúru-
hamfarir sem kosta mannslíf.
Hjá NewsFutures.com fylgjast
menn af miklum áhuga með því
hvernig „markaðnum“ gengur að
sjá fram í tímann. Þetta eru gagn-
virkar fréttir, segja þeir. Þetta er
fréttamennska framtíðarinnar.
Þótt ekki sé komin löng reynsla
á spádómsgáfu markaðarins hjá
NewsFutures.com kemur þó á dag-
inn að markaðurinn hefur haft á
réttu að standa með ýmsa hluti.
Markaðurinn spáði því nákvæm-
lega hvenær innrás yrði gerð í
Írak, hvenær Rússar hættu rekstri
geimferjunnar MIR, og að Arnold
Schwarzenegger mundi bjóða sig
fram til ríkisstjóra.
Þótt enn séu 15 mánuðir til
stefnu er Servan-Schreiber farinn
að rýna í hvað markaðurinn segi
um næstu forsetakosningar í
Bandaríkjunum. Hann les markað-
inn í augnablikinu þannig að fram-
bjóðandi demókrata verði annað
hvort Howard Dean eða John
Kerry, jafnvel Joe Lieberman, og
segir að þar sem einungis 55 til
56% þori að veðja á Bush á þessari
stundu líti út fyrir að hans tími sé
kominn til að tapa kosningunum. ■
22 14. ágúst 2003 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Það er engin tilviljun, að ekkerteinræðisríki lifir það af, að
lífskjör almennings komist yfir
10.000 dollara þröskuldinn. Öll
lönd heimsins með árstekjur yfir
10.000 dollurum á mann eru lýð-
ræðisríki – nema
eitt: Singapúr, og er
ýmsum formsatrið-
um lýðræðis þó
fullnægt þar austur
frá. Ástæðan er
einföld: upplýst
fólk í góðum efnum
lætur ekki bjóða
sér einræði til lengdar, heldur
hristir það af sér hlekkina. Góð
lífskjör skila fólkinu lýðræði, þeg-
ar til lengdar lætur, og lýðræðið
stuðlar að góðum lífskjörum:
þetta hjálpast að. Einræði út-
heimtir fátækt. Lýðræði útrýmir
fátækt.
Þroskaferill Suður-Kóreu vitn-
ar um samhengi lýðræðis og lífs-
kjara. Um 1960 var efnahags-
ástand Kóreu svipað og í Bangla-
dess, bágara ef eitthvað var.
Harðstjórar stjórnuðu landinu
með hervaldi. Þeir fylgdu að vísu
hyggilegri hagstjórnarstefnu í
aðalatriðum, svo að Kórea tók
miklum efnahagsframförum, og
einræðisseggirnir viku smám
saman fyrir stjórnmálamönnum,
sem sóttu umboð sitt til almenn-
ings í lýðræðislegum kosningum.
Nú eru þjóðartekjur á mann í
Kóreu meira en tífaldar á við
Bangladess og slaga hátt upp und-
ir tekjur á mann í okkar heims-
hluta. Hvort kom á undan: lífs-
kjarabótin eða lýðræðisbyltingin?
Svarið er: þetta studdi hvort ann-
að. Lýðræði stuðlar að friðsam-
legri lausn ágreiningsmála og ýtir
með því móti undir auðsköpun og
öran hagvöxt, og öfugt.
Þrjár stoðir
Lýðræðisskipan nútímans hvíl-
ir á þrem meginstoðum. Þær eru:
(a) frjálsar og réttlátar kosningar,
(b) trygg borgararéttindi og (c)
skýr aðgreining framkvæmda-
valds, löggjafarvalds og dóms-
valds, auk þess sem lífvænlegt
lýðræði útheimtir trausta samfé-
lagsinnviði, fjölmenna og vel
menntaða miðstétt og þokkalega
sátt milli ólíkra þjóðfélagshópa.
Hvað um Ísland? Aukaskilyrðun-
um er fullnægt. Innviðirnir,
„millistéttin“ og samlyndið stand-
ast lágmarkskröfur lýðræðis, það
er ljóst. Við meginstoðirnar þrjár
er þó ýmislegt að athuga.
Kosningar eru frjálsar á Ís-
landi, þó það nú væri, en þær eru
samt ekki í alla staði réttlátar
vegna misvægis í atkvæðisrétti
eftir búsetu. Fámennir hópar í
dreifbýli ráðskast með meirihlut-
ann langt umfram það, sem
tíðkast í öðrum löndum. Það er
t.a.m. þeirra verk, að Reykjavík
nær ekki eðlilegum þroska, af því
að risastór spilda á bezta stað
borgarlandsins er ennþá lögð und-
ir flugvöll. Af þessari bjögun at-
kvæðisréttar stafar ýmisleg önn-
ur landlæg óhagkvæmni og íþyng-
ir þjóðinni. Jarðgöng í afskekkt-
um byggðum eru tekin fram yfir
tónlistarhús í höfuðborginni.
Tregi stjórnmálamannanna til að
jafna atkvæðisréttinn birtist í því,
að þrátt fyrir glænýja kosninga-
löggjöf skuli misvægi atkvæðis-
réttar eftir búsetu ennþá vera allt
of mikið. Þessi lög spilla lands-
stjórninni og lífskjörum fólks.
Önnur stoðin er á hinn bóginn
býsna sterk: borgararéttindi Ís-
lendinga eru svo trygg sem verða
má og kalla ekki á neinar athuga-
semdir eða fyrirvara.
Þriðja stoðin er veikust. Að-
greiningu valds er ábótavant.
Löggjafarvaldið er veikt, og fram-
kvæmdavaldið fyllir skarðið. Hitt
er þó enn lakara, að dómsvaldið
hefur ekki enn öðlazt fullt sjálf-
stæði gagnvart framkvæmda-
valdinu. Jónas Kristjánsson rit-
stjóri segir án þess að hika: „Hlut-
verk ríkislögreglustjórans er ekki
að halda uppi lögum og rétti, held-
ur að vernda kolkrabbann gegn
lögum og rétti.“ Til dómara eru
ennþá gerðar ónógar hæfniskröf-
ur þrátt fyrir ný dómstólalög frá
1998, svo að dómsmálaráðherra á
hægt með að skipa dómara eftir
eigin höfði. Hæstiréttur virðist
jafnvel vera seldur undir sömu
sök. Það er vert að rifja það upp,
að rétturinn felldi þann úrskurð
1998, að fiskveiðilöggjöfin, sem
kvótakerfið hvílir á, bryti í bága
við jafnréttisákvæði stjórnar-
skrárinnar. Oddvitar ríkisstjórn-
arinnar réðust þá gegn úrskurðin-
um með offorsi, svo að 105 pró-
fessorar í Háskóla Íslands sáu sig
til þess knúna að rísa upp réttin-
um til varnar með því að gefa út
sameiginlega yfirlýsingu. Nokkru
síðar sneri Hæstiréttur við blað-
inu og sá þá ekkert athugavert við
sömu fiskveiðilöggjöf.
Hver ber tapið?
Þessi vandi er ekki bundinn við
Ísland. Þegar Hæstiréttur Banda-
ríkjanna færði George Bush for-
setaembættið með fimm atkvæð-
um gegn fjórum í árslok 2000,
sagði einn dómarinn í réttinum,
Paul Stevens, í séráliti sínu: „Þótt
við fáum e.t.v. aldrei að vita það
með vissu, hver bar sigur úr být-
um í þessum forsetakosningum,
þá er deginum ljósara, hver bar
tapið. Það var trú þjóðarinnar á
dómara sem hlutlausa gæzlumenn
laga og réttar.“ ■
Sullumbull hagsmunatengsla
„Auðvitað er það ekki svo að eftir
svona ferðir hafi fyrirtækin eitt-
hvað hreðjatak á þeim sem þáðu
boðið. Auðvitað getur hver og
einn notað dómgreind sína til að
skilja á milli þess að fara í fríar
veiðiferðir og þess að aðskilja
þær alveg sínum daglegu störf-
um. Vissulega eru líka dæmi um
annað þegar menn tapa sér í sull-
umbulli hagsmunatengslanna og
vita vart hvar eigin persóna end-
ar og sú opinbera tekur við og öf-
ugt. Ýmsir hafa farið flatt á þessu
og er brekkusöngvarinn knái
nýjasta dæmið um það þegar
menn ruglast alvarlega í ríminu.“
- HREINN HREINSSON Á KREML.IS UM VEIÐIFERÐ FJÁR-
MÁLARÁÐHERRA Í BOÐI KAUPÞINGS BÚNAÐARBANKA.
Fáránlegur hugsunarháttur OR
„Þessi hækkun á gjaldskrá Orku-
veitunnar er einungis eitt dæmi
um fáránlegan hugsunarhátt
stjórnenda hennar. Þeim ætti að
vera nær að draga fyrirtækið úr
óarðbærum og vafasömum fjár-
festingum, svo sem í fyrirtækjum
á sviði gagnaflutninga og fiskeld-
is og reyna að draga þannig úr
kostnaði við rekstur fyrirtækisins.
Þannig gætu þeir ef til vill lækk-
að þjónustugjöld sem lögð eru á
borgarbúa í stað þess að hækka
þau nú.“
- GREINAHÖFUNDUR Á FRELSI.IS UM GJALDSKRÁRHÆKK-
ANIR ORKUVEITU REYKJAVÍKUR.
ÞORVALDUR
GYLFASON
■ skrifar um
lýðræði.
■ Af Netinu
■
Hjá NewsFut-
ures.com fylgj-
ast menn af
miklum áhuga
með því hvern-
ig „markaðn-
um“ gengur að
sjá fram í tím-
ann. Þetta eru
gagnvirkar
fréttir, segja
þeir. Þetta er
fréttamennska
framtíðarinnar.
Síðustu dagar
útsölunnar
Enn meiri
verðlækkun
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um hækkun á gjaldskrá Hita-
veitunnar, lokun leikvalla og annað
skrítið hjá Reykjavíkurborg.
Úti í heimi
■ Getur markaðurinn séð fyrir
atburði í nánustu framtíð?
OSAMA BIN LADEN
Pentagon hugðist nota spágetu markaðarins til þess að sjá fyrir hvenær hann gerði næstu árás.
Gagnvirkar markaðs-
knúnar fréttir
Um daginnog veginn
■
Aðgreiningu
valds er ábóta-
vant. Löggjafar-
valdið er veikt,
og fram-
kvæmdavaldið
fyllir skarðið.
Lýðræði á Íslandi
Hvert er Reykjavíkurborg að fara?