Tíminn - 23.07.1971, Blaðsíða 8

TIMINN
FÖSTUDAGUR 23. júlí 19

9
1
jj
■
9
3
m
i
i
i
9
a
3
3
3
9
1
a
■
É
•31
á
a
3
3
a
i
a
i
i
m
%
a
a
9
M'
M
9
.9
m
a
i
9
I
1
J
9
a
9
1
9
■
9
I
9
a
■
9
J
a
3
1
Islenzk kvöldvaka
í enskum búningi
Ferðaleikhúsið:
Leikstjóri:
John Fernald
Leikendur:
Kristín Magnús
Guðbjartsdóttir og
Ævar Kvaran
Söngvarar:
Moody Magnússon,
Helgi Bragason og
Jón Árni Þórisson
Á kvöldvöku Ferðaleikhúss-
ins í Glaumbæ við Fríkirkju-
veg, gefst útlendingum, sem
skilja ensku, tækifæri til að
fá nasasjón af þjóðsögum ís-
lendinga og munnmælasögum,
lýsingum erlendra ferðalanga
á siðháttum þeirra Og siðmenn
ingu, bókmenntum þeirra og
listsköpun frá fjarlægri fortíð
til náinnar, orðheppni og
meinfyndni fornkappa á bana-
stund og ýmsu fleira.
Enda þótt sumt hafi verið
fellt niður og kjarnbetra efni
og áþeyrilegra yfirleitt, valið
í þess stað, eru samt flestir
dagskrárliðir kvöldvökunnar
þeir sömu og í fyrra. Mjög
er það til lofsverðra bóta, að
sleppa kaflanum úr Bósasögu
og flytja í hennar stað þátt-
inn af Hreiðari heimska. Atrið-
ið úr Lénharði fógeta eftir
Einar H. Kvaran hefði hins
vegar gjarnan mátt missa sig
jafn rýrt og tilþrifalítið sem
það var. Orðum skáldsins eru
ekki léðir jafn styrkir vængir
sem skyldi. Reið, Ólafs lilju-
rósar með björgum fram hefði
líka betur verið óriðin, þar
sem fákur hans fer þar hvergi
á kostum.
Heldur þykir mér það bera
vott um andlega ófeiti og skort
á fjölbreytni í efnisvali, að ein-
skorða sig við lýsingar enskra
ferðabókahöfunda á landi og
þjóð. Að Diiff-m lávarði, Hen-
derson og inoo.-: >r ólöstuðum,
hefði það áreiðanirga • ul
bragðbætis að láta fui'ðusögur
og bábiljur ýmissa annarra höf
unda fljóta með. Mér fljúga í
hug nöfn eins og La Martin-
iére, Blefken, danski sagnarit-
arinn Saxi, Andrew Boorde,
Miinster, Krantz og Olaus
Magnus, svo nokkrir séu nefnd
ir. Svo hefði áreiðanlega ekki
verið úr vegi að kynna skoð-
anir annarra erlendra manna,
sem reyndari eru af sann-
sögli og nákvæmni heldur en
hinir fyrrnefndu — höfunda
á borð við Baumgartner, D.
Bruun og jafnvel Albert Eng-
ström.
Til þess að eiga það ekki
á hættu að vera sakaður um
að leggja ekki neitt jákvætt
til málanna, þykir mér rétt að
birta hér smáglefsur úr ís-
landslýsingu ofangreindra ýkju
höfunda. Þjóðverjinn Krantz
lýsir íslendingum á þessa leið;
„Þeir hafa allt í félagi nema
konurnar. Þeir meta syni sína
og hvolpa jafn mikils“ o.s.frv.
Englendingurinn Andrew
Boorde fer ekki beinlínis fögr-
um orðum um íslendinga, en
hann segir á einum stað: „Þeir
eru dýrslegar skepnur, ósiðað-
ir og fákunnandi. Hús hafa
þeir engin, en liggja í hell-
um saman eins og svín. Þeir
selja íslenzka hunda og gefa
burt börn sín. Þeir eta tólgar-
kerti og kertisstubba og
gamla feiti, þráa tólg og
annan óþverra. Þeir ganga
klæddir villidýraskinnum. Þeir
hafa enga peninga', en látá
einn hlut í skiptum fyrir ann
an. Þar eru nokkrir prestar,
sem eru blásnauðir, en hafa þó
frillur" o.s.frv.
Þjóðverjinn Gories Peerse
segir frá líferni landsmanna á
eftirfarandi hátt: „íslending-
ar eta hráan fisk og hákarl.
en sjálfdauðar skepnur og
hrátt selspik súpa þeir sér til
sælgætis. Þegar þeir fá áfengi,
drekka þeir meðan eitthvað er
til oLv sitja svo fast við drykk-
inn, að þeir gefa sér engan
tíma til að ganga örna sinna,
og húsfreyjan vorður aö standa
viðbúin með næturgagn, ef ein
hver þurfti á því að halda, en
yfir drykkjunni urra þeir eins
og bimív eða hundar. Þcir
gv ‘ i liúsin í jörð, og þar er
tkki hægt að verja sig fyrir
lúsum. Þetta tíu manns eða
fleiri sofa saman í hrúgu, bæði
karlmenn og kvenfólk. Hafa
þeir eitt næturgagn oc þvo
höfuðið og munninn upp úr
því á morgnana. Á veturna
verður vinnufólkið að færa hús
bændunum mat og drykk
í rúmið, því að þá liggja þeir
tímunum saman og tefla kotru
og skák, enda er þá ófært út
fyrir snjó. Þó verða vinnu-
mennirnir að fara út, til þess
að leita að dauðum kindum og
úldnum fiskum í rnatinn". Rit
Gories Peerses var gefið út í
Haxnborg 1561.
Þó má heita, að allar íslands-
lýsingar blikni við hliðina á
þeim vitnisburði, sem Ditmar
Blefken gefur íslendingum í
riti sínu, sem kom út í Leid-
en árið 1607 og heitir: „ís-
land eða nákvæm lýsing á
þjóðum og undrum á þeirri
ey“. Hann telur íslendinga m.
a. ákaflega drambsama og
montna, einkum af kröftum
sínum-.“ Ég hef séð þá“, segir
hann, „taka upp fulla tunnu af
Hamborgarbjór, setja hana á
munn sér og drekka úr henni,
eins og hún væri bolli“. Á öðr-
um stað segir hann: „íslending-
ar eru allir mjög hjátrúarfull-
ir og hafa púka, sem þjóna
þeim eins og hjú. Þeir einir
eru heppnir fiskimenn, sem
hafa þessa púka til. að yjekja
sig til róðra. — Fjandinn hef-
Kristín Magnús og Ævar Kvaran.
flutningi. Hann kærir sig koll-
óttan um kaldan bókstaf og
sérfræðilega staðreynd, en
kýs heldur að skálda £ eyðum-
ar og frumskapa bráðsmellnar
ýkju- og lygasögur, sem eng-
um glöggskyggnum og ó-
hneykslunargjörnum manni
dettur í hug að taka alvarlega.
Úr slíkum lýsingum og sög-
um gæti hugkvæmur maður og
-ritfæf'gert sé^ matLiflS Þ»ð
1«"VeMwmafc^HöDmdur itföMVök
unnar er hér með vinsamlega
gefa'bngan 'gaum' ací heilö’gúin
kenningum og prestamir
standa hreint ráðalausir með
þennan ósóma“. Svo segir
liann, að íslendingar selji byr
fyrir peninga með fulltingi
djöfulsins. Sjálfur kveðst hann
þó hafa fengið byr gefins hjá
kunningja sínum, þegar hann
fór, og gafst vel. Blefken seg-
ir, að stúlkur hér séu mjög
lauslátar og það þyki svo fínt
að eiga vingott við þjóðverja,
að hún sé í hávegum höfð á
eftir og piltarnir sláist um
hana. Ég tala nú ekki um
ósköpin, ef hún hefur átt barn
með þýzkara.
Fyrir u.þ.b. 15—16 árum var
gefin út, f París, bók. undir
heitinu La glace est rompue
(ísinn er brotinn). Höfundur-
inn, Jacques Lanzmann, er ann
álaður fyrir stílsnilld, andagift
og allfi-jálsa aðferð í frétta-
bent á þennan efnivið til úr-
vinnslu, fágunar og fullvinnslu.
Þeir gætu vitanlega líka leitað
fanga á öðrum miðum en þeim,
sem hér hafa verið lítil-
lega rædd.
Þar sem túlkun leikenda hef
ur tekið hverfandi litlum breyt
ingum frá fyrra ári, ætla ég
að taka mér það bessaleyfi, að
birta ummæli mín um frammi-
stöðu þeirra frá sama tíma:
„Þótt Ævar Kvaran hafi ár-
áttu til að skjóta yfir markið,
tekst honum samt að hemja
leikgleði sína á stöku stað eins
og t. d. í Jón goes to Copen-
hagen 1905. Á öðrum stððum
hættir honum til að fara full-
geyst í sakirnar eins og smjatt-
flutningurinn á Ég bið að
heilsa ber heldur ófagurt
vitni“. Rétt er að bæta því
við, að leikaranum tekst að
flytja þáttinn af Hreiðari
heimska blessunarlega, stilli-
lega og ýkjulaust.
Enn skal vitnað í ummæli
mín frá september 1970: „Leik-
ur Kristínar Magnús Guðbjarts
dóttur og upplestur einkennist
af öryggi, sjálfsaga og hnitmið-
uði|n. Henni skeikar hvergi.
Húh les t.d. upp Sálina hans
Jóns míns, eftir Davíð Stef-
ánsson, með sönnum glæsibrag,
en engu gerir hún jafn töfr-
andi skil og Djáknanum á
Myrká. Þar fer hún sannarlega
á kostum. Það má kynlegt kall-
ast, að forvígismenn íslenzkra
leiklistarmála skuli ekki hafa
komið auga á hæfileika þess-
arar listakonu, jafnauðsæir og
ótvíræðir, sem þeir í rauninni
eru. Eitthvað hlýtur að glepja
þeim sýn“. Við þetta hef ég
engu að bæta. Rétt er að
taka það fram þegar í stað, að
undirritaður er reiðubúinn að
kveða upp nýjan dóm um
frammistöðu leikenda jafn-
skjótt og breytt verður um
kvöldvökuliði. Um raddmenn-
ina ungu er því miður fátt lof-
samlegt að segja og er það
leitt.
Að lokum sakar ekki að geta
þess, að Ferðaleikhúsið vinnur
hér allþarft og þakkarvert
menningarstarf í þágu títt-
nefndrar landkynningar.
Halldór Þorsteinsson.
aiQKaiyia!
OG GARÐAR
Hafið gát á
kartöflubjöllunni
Ein kartöflubjalla fannst ný-
lega í ítalskri kartöflusendingu
hjá Kaupfélagi Rangæingg á
Hvolsvelli og var send Gejri
Crfnin skordvrafræðingi til
ákvöi'Cuiur, og gerði hann
Grænmetisverzlun iandþúnaðar-
ins þegar aðvart. ítölsku kart-
öflurnar eru ný uppskera og
hafa komið af þeim smásend-
ingar, er dreift hefur verið, að
venju, víða út um land. Vonandi
hafa ekki fleiri kartöflubjöUur
borizt hingað, en allur er var-
inn góður og er mönnum bent á
að sýna aðgæzlu og láta strax
Rannsóknarstofnun landbúnað-
arins eða Búnaðarfélag íslands
vjta, ef vart verður við kart-
öflubjöllu. Sjá mynd.
Um mánaðamótin júní-júlí,
sumarið 1966. fundust allmars-
ar kartöflubjöllur í kartöflu-
farmi frá Portúgal. Þegar þær
fundust, var skipið látið sigla
burt með leifar farmsins, en
það, sem búið var að skipa upp,
sótthreinsað. Sömu aðferð var
beitt er vart varð við kartöflu-
bjöllu sumarið 1968. Virðast
þær aðferðir hafa dugað og
aldrei hafa kartöflubjöllur fund
izt í íslenzkum kartöflugörðum.
Kartöflubjallan er á stærð
við kaffibaun (um 10 mm löng),
slétt og gljáandi með svörtum
og gulum röndum eftir endi-
löngu. Um aðrar gul- og svart-
langröndóttar bjöllur er ekki
um að ræða, svo hún er auð-
þekkt. Kartöflubjallan er er-
lendis venjulega kölluð Kólo-
radó-bjalla, því heimkynni henn
ar er Kóloradó í Bandaríkjun-
um. Þar lifði hún upprunalega
Framhald á bls. 12.