Tíminn - 09.01.1972, Blaðsíða 6

6
TIMINN
SUNNUDAGUR 9. janúar 1972
Freymóðiir Jóha»nsson:
••
Lagafrumvarp um þau lagt fram á Alþingi
— Ættarnöfn löghelguð þar á ný
Fyrir tæpum tveimur öldum
voru við að því komnir, ís-
lendingar, að gefast upp, sem
þjóð. Danir þess tíma og ýms
önnur erlend ásælni undir-
þjuggu það. Svo illa var kom-
ið fyrir okkur, — svo merg-
sognir vorum við, að hörmung-
arnar miklu er kallaðar hafa
verið „Móðuharðindin", eftir
Skaftár-eldgosin 1783, gerðu
næstum alveg útaf við okkur.
Þriðjungur fólks í ýmsum hér-
uðum landsins dó eitrunar- og
hungur-dauða. Sá hluti er eftir
lifði var þrautpínt fólk, sem
við lá að flutt yrði af landi
burt og dreift 'eins og áburði
um heiðar Jótlands.
En af því að ekki varð nú
úr þessu þá, sáu þeirra tíma
Danir aumur á okkur sem eftir
lifðum hér heima, lögðu Al-
þingi niður (árið 1800), tóku
stjórn landsins alveg í sínar
hendur og kepptust nú við að
endurmennta okkur. Nokkrir
þeirra settust hér að og reyndu
að hressa upp á ástandið, á
danska vísu, svo verjandi gæti
talizt frá þjóðhagslegu sjónar-
miði, að láta okkur fá órækt-
ar-spildu af landi þeirra, þeg-
ar að því kæmi að næstu ósköp
dyndu yfir og leifar okkar
fluttar suður á Jótlandsheið-
arnar.
Eftir að Jón Sigurðsson og
postularnir hans komu til sög-
unnar, tók forsjáin að færast
aftur, smám saman, úr hönd-
um Dana og í hendur okkar
sjálfra. Ýmsum „menningar-
umbótum“ höfðu Danir að sjálf
sögðu komið hér á, óumbeðn-
um, en oft býsna vel þegnum,
og eftirlátið okkur sem dansk-
an menningarforða. Meðal
skartgripanna í þessum lífseiga
forða voru ættarnöfnin þeirra
elskuleg, — Andersen, Clau-
sem, Hansen, Jensen, Knud-
sen, Nielsen, Olsen, Petersen,
en einnig Havsteen, Möller,
Schevi*g, svo nokkur séu
nefnd.
Fín danska
Nokkrum íslenskum tízku-
þjónum fannst þessi fína
danska svo freistandi, að þeir
féllu henni til fóta og tóku
upp ættarnöfn. Það var ein-
hver munur, eða þessi gömlu,
úreltu og landlægu íslenzku
sveitanöfn, sem alþýðulykt var
af. — Þannig urðu ýmsir synir
og dætur sögueyjarinnar frægu
að sen og sted á danska vísu,
í stað sona og dætra móður-
málsins, — væntanlega til þess
að bera af hinum hér heima.
Brátt tóku fleiri-þjóða-
menn að seilast hér til aura
og áhrifa, og auðvitað komu
þeir með ættarnöfnin sín með
sér, færandi hendi, — Biering,
Lilliendahl, Long, Proppé,
Richter, Rosenkranz, Schiöth,
Schram, Wium, Zoega, o.fl.
o.fl. Og ekki er annað að sjá,
en að þeim hafi gengið bæri-
lega að tímgast hér.
Ör fjölgun
f manntalinu 1703 þarf að
leita lengi, til þess að finna
þar ættarnafn. Samkvæmt
manntalinu 1816 hefur mér
talizt til, að þau væru orðin,
að minnsta kosti 120 á öllu
landinu og fánaberar þeirra
ekki langt frá 400. Um síðustu
aldamót telst mér til, að ætt-
arnöfnin hafi verið komin hátt
á 5. hundraðið og burðarlið
þeirra hátt á 3 þúsund. Aðeins
tuttugu árum síðar hafði ætt-
arnöfnunum fjölgað hér á
landi í rúm 800 eða sem næst
um 70% og liðsmennirnir farn
ir að nálgast 5000. En þá voru
líka ættarnafnalög Hannesar
Hafstein, ráðherra og ágæta
skálds, og nefndarmanna hans,
frá 1913, byrjuð að bera ávöxt,
því að á þriðja hundrað ný „ís-
lenzk“ ættarnöfn höfðu þá ver-
ið leyfð, — en urðu samtals
um hálft 3. hundrað.
Reynt var að loka fyrix
flóðgátt þessa með manna-
nafnalögunum 1925, er Bjaimi
frá Vogi átti einna mestan þátt
inn í, en svo óhönduglega tókst
til, að bæði voi-u lögin fljót-
ræðislega samin og því mjög
ófullkomin og svo lét ríkisvald-
ið undir höfuð leggjast að gefa
út nafnaskrá þá, um óleyfileg
mannanöfn, er framkvæmd
laganna hlaut að byggjast á
að verulegu leyti, enda var
vanræksla þessi notuð sem
skálkaskjól. Árangurinn varð
líka sá, að ættamöfn og kenni-
nöfn æxluðust ríflega eftir
sem áður. Um 1962 telst mér
til, að þau hafi skipt nokkrum
þúsundum og burðarlið þeixra
jafnvel tugum þúsunda, eða
verið allt að 10.—12. hver mað-
ur hér, innlendir og erlendir.
Endanleg skýrsla um þetta er
ekki fullgerð enn. En með
kenninafni er hér ekki átt við
skírnarnafn foreldris eða kjör-
foreldris.
Hann mun, því miður,
vera í mjög miklum minni-
hluta sá hópur ííilenzkra presta,
er ekki hefur bi otið þessi lög,
með því að skíra börn óís-
lenzkulegum nöfnum, erlend-
um nöfnum, þolfalls- og eign-
arfalls-nöfnum, afkáralegum
nöfnum og, — óhæfum fyrir
íslenzka tungu. Væri vissulega
fýsilegt að fá úr því skorið,
hvort ólöglegt mannsnafn sam-
kvæmt íslenzkum lögum, yrði
löglegt, ef prestur, í krafti
hempu sinnar, hefði skírt, og
hvort presti eigi að líðast, án
refsingar, að brjóta landslög í
þessu skyni. Auðvitað hafa svo
aðrir landsmenn i þúsundatali
gerst lögbrjótar á þessu sviði
með prestunum.
Nýtf lagafrumvarp
Nú hefur, eins og segir í fyr-
irsögn þessarar greinar, verið
lagt fram á Alþingi því er nú
situr, frumvarp til nýrra laga
um mannanöfn. Er það samið
af nefnd, er fyrrv. menntamála-
ráðherra, Gylfi Þ. Gislason út-
nefndi til þeirra hluta, — en
{ rw-t-Jinni áttu sæti hinir mæt
ustu menn, Klemens Tryggva-
son hagstofustjóri, formaður.
Ármann Snævarr prófessor,
Einar Bjarnason, ættfræðing-
ur, Halldór Halldórsson dr og
Matthías Johaunesen, rit
stjóri. Þar sem um jafn mæta
menn er að ræða. og þeirra
meðal aðila, sem maður hefur
dáðst að. eru það m;kil von-
brivðí og nokkur furða. að sú
stefna í nafngjöfum fyrir þióð-
ina, sem í fremvarpinu er að
finna, skuli hafa orðið ofaná.
Ýms hyggileg ákvæði eru
þar að vísu, eins og vænta
Freymóður Jóhannsson
mátti, en gallamir eru alltof
miklir, til þess að hægt sé að
sætta sig við. að frumvarpið
verði að lögum.
Einna alvarlegast er, að
frumvarpið skuli vilja viðhalda
ættarnafnafarganinu, sem ver-
ið hefur, og bar að auki gera
ráð fyrir upptöku nýrra ættar-
nafna, e£ mannanafnanefnd
og dómsmálaráðuneytið sam-
þykki. Verður ekki komizt hjá
að taka eftir, í þessu sam-
bandi, að tveir nefndarmanna
af fimm eru berendur ættar-
nafna.
-ögbrot og linkind
í 10. gr. frumvarpsins segir
svo um ættamöfnin: „Ættar-
nöfn, sem íslenzkir ríkisborgar-
ar bera samkvæmt þjóðskrá við
gildistöku þessara laga, mega
haldast“. Frumvarpið vill með
öðrum orðum leggja blessun
siná yfír öll lögbrotin í sam-
bandi við þessi nöfn og launa
lögbrjótunum með því að láta
þá halda feng sínum átölu-
laust.
í frumvarpinu stendur ekki,
eins og þó hefði mátt búast
við og til greina gæti komið
sem málamiðlun, að þeir ís-
lenzkir ríkisborgarar, er sam-
kvæmt þjóðskrá, bæru þessi
ættamöfn við gildistöku laga-
frumvarpsins, fengju að halda
þeim til æviloka sinna, ef þeir
vildu, en þá féllu þau úr gildi.
Nei, þessi óíslenzkulegu og
óhæfu nöfn i íslenzku máli,
sem mörg þeirra eru vissulega,
eigum við að „dúsa“ með um
alla framtíð. Takk!!
Son eða sen
Undantekningu frá þessu er
þó að finna í síðustu málsgrein
11. gr., því ættarnöfn, er enda
á son, skulu lögð niður við ævi-
lok flestra þeirra, sem nú bera
þau. Virðist bað reyndar hálf
kaldhæðnislegt, að amast fyrst
við þeim ættarnöfnum, er ís-
lenzkulegasta hafa endinguna,
— útrýma son, en viðhalda sen
unum. Og hvað þá um gömlu
rótgrónu ættarnöfnin svo sem
Sveinbjörnsson og Thorsteins
son, sem eru frá því fyrir alda-
mót og talin með þeim rétt-
h'æstu? Eða þí Böðvarsson,
Anderson, Egilson, Hallgríms-
son o.fl? Naumast virðist meiri
ástæða til að útrýma þeim, held
ur en t.d. Schram. Zimsen, eða
Zoega. Ef þetta ákvæði með
son-endinguna ætti að hjálpa
til að stöðva þann útlenda sið,
en innleiða ó-sið, að konur á
íslandi kalli sig son, þá væri
að vísu að bessu mlkill ávinn-
ingur Eti þvi ar ekki að heilsa.
Einmitt bessa nafngift. —
son, vill nýja frumvarpið leyfa,
að minnsta kosti sem fjöl-
skyldunafn, bæði erlendum
konum, er giftast ættarnafna-
lausum íslendingum, og það jafn-
vel eftir að þær kynnu að öðl-
ast íslenzkan ríkisborgararétt,
eða hafa skilið við þá, — enn-
fremur giftum konum, er
þannig kynnu að vera skráðar
í þjóðskrá við væntanlega lög-
gildingu frumvarpsins (7. og
14. gr.)
Tilfinningasemi í orSi
og á boröi
Sagt er, neðst á bls. 8. I
greinargerð með hinu nýja
frumvarpi, að nafnið sé
persónulegt málefni og varði
tilfinningar manna, og að fara
beri með aðgát að lagasetn-
ingu um slík persónu- og
mannréttindasvið, og bætir við
á bls. 9, 2. málsgr. að harka-
legt sé að skilja það til, að
menn breyti nafni sínu, er þeir
fái íslenzkt ríkisfang. En frum-
varpið nýja leggur til, að fram
vegis verði það ekki þeir út-
lendingar, sem sækja um og
fá ríkisborgararéttinn hér, er
skyldugir skuli verða til að
breyta um nafn, heldur böm
þeirra. En spyrja mætti, hverj-
um stæði það nær, að skipta
uim nafn, en einmitt þeim sjálf
um, er eftir réttindunum sækj-
ast hér. Undirritaður lítur
þannig á, að ef þessum útlend-
ingum er ofviða að láta nafn-
breytinguna í té, þá hafi þeir
ekkert með ríkisborgararétt-
indi að gera hér, né atvinnu
og önnur lífsþægindi.
Viðkvæmni manna fyrir
nafni sínu verður nú stundum
ekki hægt að taka of hátíðlega.
Ef við förum t.d. til Danmerk-
ur, verðum við oftast nær, að
sætta okkur við, að skímar-
nafnið, sem við erum þekktast-
ir af og vanastir við hér heima,
hvetfi og föðurnafnið okkar
komi í staðinn, eða ættar- eða
viðu'r-nefnið, og ekki hefur
heyrzt, að menn kveinkuðu sér
mikið við því. Maður, sem héti
t.d. Bjartur Guðmundsson og
allir könnuðust við sem„hann
Bjart“, mundi þá allt í einu
breytast í B. Gúdmúndson, eða
aðeins Hr. Gúdmúndson, og
það án þess að fá danskan
ríkisborgararétt í staðinn!
Ekki er heldur vitað, að það
hafí valdið miklum umbrotum,
þó Vestur-fslendingar hafi,
flest allir að því er mönnum
skilst, skipt um nafn eftir að
hafa setzt að vestra. Ekkl virð-
ist heldur hafa borið mikið á
viðkvæmni þeirra kvenna, fyr-
ir nöfnum sínum, er skipt hafa
um nafn mörgum sinnum um
ævina, án þess að vera til
neyddar, að því er séð verður,
— eru ekki fyrr búnar að gifta
sig, en þær taka upp foður-
eða ættar-nafn makans, og
ekki fyrr skildar við þennan
mann, en þær breyta um nafn
á ný, og svo enn eitt, er þær
giftast þeim næsta og þannig
aftur og aftur.
Erfiðara fyrir karlmenn?
Verður ekki séð, hvaða rök
liggja til þess, að það ætti að
vera oKkur erfiðara, karl-
mönnunum, eða við að þurfa
að taka þetta nær okkur, held-
ur en konurnar. Er það sjálf-
sagt. að þær eigi sífellt að
vera okkur háðar á þessu sviði?
— Eða erum við með þessu,
enn, að veita þeim náðarsam-
legast hlutdeild í réttindum
okkar og samfélags-flottlieit-
um, með því ið drottna yfir
nöfnum þeirra? Væri t.d. -kki
alveg eins eðlilegt, að þær
vildu láta okkur taka upp ætt-
arnöfn sín. eða k"nninöfn. þeg
ar við kvænumst þeim?
Annars má það furðulegt
heita, ið kvenréttindabaráttan
skuli ekki fyrir löngu hafa
reynt að útrýma þessum er-
um
CHÍUSIGTl
. \
BÍLABÚÐ ^pÁRMÚLA