Tíminn - 19.05.1973, Page 13

TÍMINN
13
Laugardagur 19. mai 1973
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaös Timans).
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusími 12323 — aug-
lýsingasimi 19523. Askriftagjald 300 kr. á mánuði innan lands,
i lausasöiu 18 kr. eintakið.
Biaðaprent h.f
igur landhelgls-
gæzlunnar
Þau tiðindi gerðust á íslandsmiðum siðast-
liðið fimmtudagskvöld, að brezku togararnir
settu rikisstjórn Bretlands þá úrslitakosti, að
þeir myndu hætta veiðum innan 50 milna
markanna, ef þeir fengju ekki herskipavernd.
Þegar svör bárust ekki strax frá rikisstjórninni
héldu togararnir allir, 46 talsins, heimleiðis.
Siðan hefur brezka stjórnin reynt að fá togar-
ana til að snúa aftur gegn vissum fyrirheitum
um herskipavernd. Eftir er að sjá, hvort
togaramenn telja þau fullnægjandi.
Hvernig, sem þessum viðskiptum brezkra
togaramanna og brezku stjórnarinnar lyktar,
sýnir þessi atburður glöggt, hve miklu land-
helgisgæzlan hefur áorkað og hve stóran sigur
hún er þegar búin að vinna á miðunum. Hún
hefur, með klippingunum og öðrum aðferðum
truflað svo mjög veiðar togaranna, að úthald
togaramanna hefur brostið. Það hefur verið
ásetningur brezkra útgerðarmanna að halda
áfram veiðum, án herskipaverndar, þvi að þær
eru mjög tafsamar, eins og reynslan i fyrra
þorskastriðinu sýndi bezt. Þessar fyrirætlanir
virðast nú komnar út um þúfur, þar sem sjó-
mennirnir neita að veiða, án herskipaverndar.
íslendingar hafa þvi unnið ótviræðan sigur i
þessum fyrsta þætti þorskastriðsins. Sá sigur
er fyrst og fremst sigur landhelgisgæzlunnar.
Sá sigur er enn glæsilegri, þegar þess er jafn-
framt gætt, að hann hefur unnizt, án þess að til
manntjóns hafi komið.
Hinn mikli sigur, sem landhelgisgæzlan hef-
ur hér unnið, sýnir ótvirætt, hve f jarri lagi hafa
verið þær fullyrðingar sumra blaða að undan-
förnu,að íslendingar væru að tapa striðinu á
miðunum. Hann sýnir lika, hve ómakleg hafa
verið ýmis æsiskrif um landhelgisgæzluna og
yfirstjórn hennar. Þessi æsiskrif i vissum is-
lenzkum blöðum hafa lika verið i öfugum tón
við skrif brezku blaðanna, sem hafa haldið þvi
fram, að íslendingar væru að vinna striðið á
miðunum með skæruhernaði sinum, þraut-
seigju, festu og gætni. Hér hefur, við erfiðustu
aðstæður, verið unninn glæsilegur sigur, sem
þjóðin mun siðar lengi þakka skipstjórum og
áhöfnum varðskipanna og yfirstjórn land-
helgisgæzlunnar. Og sérstaklega mun þess
verða minnzt, að hann hefur unnizt án mann-
fórna.
Þá ber þess að minnast, að þessi sigur land-
helgisgæzlunnar er ekki aðeins fólginn i þvi, að
þolinmæði togaramanna hefur brostið. Hann er
einnig fólginn i þvi, að brezka stjórnin hefur
hægt og hægt verið að láta undan við samn-
ingaborðið, þótt enn beri mikið á milli. Og láti
Bretar nægjanlega undan að lokum, verður
það fyrst og fremst að þakka störfum land-
helgisgæzlunnar.
Á þessu stigi, skal engu um það spáð, hver
næsti þáttur þorskastriðsins verður. Hæglega
getur farið svo, að Bretar velji þann kost, sem
er verstur fyrir þá sjálfa, þ.e. að gripa til veiði-
þjófnaðar undir herskipavernd. Það mun ekki
aðeins gera enn meiri hinn endanlega ósigur
þeirra, heldur einnig gera hann hraksmánar-
legan. Þ.Þ.
Arrigo Levi, La Stampa:
Myndast ný vinstri
stefna í Evrópu?
Ýmsar hreyfingar benda í þá átt
NÚ eru frönsku kosningarn-
ar um garð gengnar og engar
mikilvægar kosningar á dag-
skrá i Evrópu næstu tvö ár eða
svo. Þetta ætti að tákna, að hið
köflótta stjórnmálayfirborð
álfunnar haldist óbreytt um
sinn. En þetta er ekki rétt, þó
undarlegt megi virðast. Nýjar
hneigðir og nýja strauma má
auðveldlega greina undir yfir-
borðinu og af þeim geta leitt
róttækar breytingar undir lok
þessa áratugs. Ef til vill er i
vændum ný vinstristefna, sem
gefur Evrópumönnum tæki-
færi til hugsjónalegra um-
skipta, sem þeir hafa ekki átt
kost á langa lengi.
Vitaskuld er ávallt áhættu-
samt að bera fram slikar
ágizkanir, enda ætið verið
erfitt að gera sér grein fyrir
hneigðum, sem ná meira eða
minna til Evrópu allrar. Þjóð-
ir og þjóðerniskennd eru enn
itæk öfl. óljósir svipir hug-
sjóna hafa landamæri þjóð-
rikja að engu og birtast i ýms-
um þjóðlegum myndum og
leyna sameiginlegum veru-
leika undir mismunandi
dulargervum.
SIÐASTA hreyfingin, sem
náði til álfunnar allrar, var
andmælaalda stúdentanna á
árunum milli 1960 og 1970. Hún
hafði að engu hefðbundin
mörk milli vinstri flokka,
snerti verkamannastéttina
aðeins litillega og náði há-
marki i maiátökunum i
Frakklandi árið 1968. Síðan
virtist hún hjaðna skyndilega,
en þó vakir efi um, hvort svo
hafi verið i raun.
Sumar hugmyndir þessarar
hreyfingar varðveittust i orði
kveðnu á ttaliu. Italska verka-
lýðshreyfingin varð voldugt
verkfæri almennra andmæla
og hóf umsvifalaust verulegar
breytingar á samfélaginu og
knúði með verkföllum fram
„breytingar á markmiðum”.
Með þessu var bundinn ótima-
bær endir á hið svonefnda
efnahagsundur á Italiu.
Þetta virtist á yfirborði
hreinitalskt fyrirbæri og
sýndist mega skoða það sem
afbrigði. Haldið var fram i
rökræðum, að Italia væri hálf-
þróað riki, em hefði verið
varpað allt of snögglega i
bræðslupott Efnahagsbanda-
lags Evrópu. Vaxtarverkir
gerviþróunar hlytu að verða
sérlega tilfinnanlegir meðal
þjóðar, sem samtimis þjáðist
af kvillum vanþróunar og
hraðþróunar.
SVO er nú að sjá sem
kveikja hreyfingar áranna
1960-1970 hafi haldið lifi ann-
ars staðar og meira að segja á
óliklegustu stöðum. Nýaf-
staðnar kosningar i Frakk-
landi minntu að verulegu leyti
á sálfræðisjónleikinn frá i mai
1968. Nú var hann raunar leik-
inn eftir hefðbundnum reglum
sem ósvikinn franskur sjón-
leikur, en lokaþátturinn að
visu ósaminn.
1 grundvallaratriðum er
þráðurinn þó óbreyttur.
Akveðin öfl kröfðust umsvifa-
laust breytinga fyrir fimm ár-
um. Þá tókst hinufranskakerfi
— og stjórnarflokknum — að
komast yfir hindrunina með
nokkrum erfiðismunum. Að
visu var i leiðinni gengið inn á
margar kröfur, sem hinir
hefðbundnu vinstri flokkar
höfðu sett fram, og verulegra
áhrifa gætti frá þeim öflum,
sem losnuðu úr læðingi i mai
það ár. Franska vinstri
Roth, hinn róttæki leiðtogi
ungra jafnaðarmanna i Vest-
ur-Þýzkalandi
hreyfingin berst enn fyrir
breytingum og kosninga-
árangurinn hvetur hana til
dáða. Franska stjórnin full-
yrðir, að ekki geti komið til
mála nein endurtekning at-
burðanna frá i mai 1968, en
þrátt fyrir þá fullyrðingu
sýndu stúdentaóeirðirnar um
daginn, að öflin, sem þá fóru á
kreik, lifa enn með nýrri kyn-
slóð stúdenta.
HITT vekur öllu meiri
furðu, að nýr timi sjálfsgagn-
rýni og breytinga virðist upp
runninn hjá tveimur öðrum
,,þr óuðum” þjóðum.
Jafnaðarmannaflokkarnir i
Vestur-Þýzkalandi og Sviþjóð
hafa sýnt þess ljós merki, að
innan þeirra er allt i einu risin
krafa um róttækni. Þetta hefir
gerzt þrátt fyrir þá staðreynd,
að báðir þessir flokkar eru við
völd, og ennfremur er svo
ástatt um þýzka Jafnaðar-
mannaflokkinn, að Brandt er
nýbúinn að vinna kosningasig-
ur með hófsamri og „miðsæk-
inni” stefnuskrá. Vel má
greina svipaðar tilhneigingar
innan verkalýðshreyfinganna
bæði i Bretlandi og Dan-
mörku.
Þarna eiga i hlut mismun-
andi þjóðir, en eigi að siður
virðast nægilega margir sam-
eiginlegir aflvakar að verki i
öllum þessum tilvikum til þess
að styrkja þá skoðun, að ef til
vill sé þarna i mótun „ný
vinstristefna”. Þeir, sem nú
krefjast breytinga, hafna ekki
með öllu rikjandi Evrópuhug-
sjón, eins og ungu byltingar-
mennirnir 1968 gerðu. Þeir
sækja fyrirmyndir heldur ekki
til Sovétrikjanna eða Kina.
Þeir viðurkenna blandað efna-
hagskerfi, sem eðlilegan
grunn, en neita hvorki vel-
ferðarrikishugsjón jafnaðar-
stefnunnar né vestrænum
áhuga á áætlunum. Og loks er
þess að geta, að meirihluti
þeirra er alls ekki andstæður
evrópskri einingu.
ÞETTA ber þó ekki að taka
svo, að þarna séu að verki hóf-
samir menn, enda eru
breytingarnar, sem hin nýju
öfl krefjast, vissulega róttæk-
ar. Meðal þeirra má nefna
kröfur um, að mjög hár
hundraðshluti arðs renni til
félagslegra þarfa, annað hvort
með þjóðnýtingu eða öðrum
hætti, og áætlanamenn rikis-
ins eða opinberar stofnanir
beri ábyrgð á skynsamlgri
fjáfestingu og breyttum
neyzluvenjum, en ekki hluta-
félagafurstar eða bókarar
þeirra. Hið opinbera vald hlyti
tvimælalaust að drottna yfir
framtaki einstaklingsins i
þess háttar „blönduðu” efna-
hagskerfi, sem þarna er
áformað.
Kröfur hinna nýju umbóta-
manna á öðrum sviðum snúast
til dæmis um jafnrétti milli
starfsmanna við erfiðisvinnu
og önnur likamlega léttari
störf, svo og „aðild verka-
manna”. Þetta gæti bundið
endi á hefðbundið áhrifavald
og stefnumótun leiðtoga bæði
einkafjármagns og opinberra
stjórnvalda. Þá er einnig um
að ræða harða gagnrýni á
hefðbundna iðntækni, einkum
hið sálarlausa endurtekning-
arhjakk i stórum verksmiðj-
um. Enn er eindregið krafizt
aukinnar félagslegrar þjón-
ustu, mikilla endurbóta og
nýrra reglna i umhverfismál-
um og hækkaðra launa hinna
lægst launuðu. Allt mun þetta
— ásamt þvi, sem áður var
talið — draga nokkuð úr hag-
vaxtarmöguleikum i Evrópu,
en ljóst er orðið, að hag-
vöxturinn er ekki framar okk-
ar eini, sanni guð.
HVERT stefna svo þess
háttar breytingar, sem hér
hefir verið drepið á? Forustu-
menn til vinstri eins og Fran-
cois Mitterrand halda ein-
dregið fram, að árangurinn
verði hamingjusamara sam-
félag en áður. Hinir svartsýnu
óttast hins vegar, að af-
leiðingarnar gætu komið fram
i siendurteknum kreppum og
öngþveiti. Ástandið verður
nokkuð torráðnara fyrir þá
sök, að öflugir kommúnista-
flokkar i sumum löndum
Evrópu hafa snúizt til „frjáls-
lyndis” og kynnu að geta rugl-
að upphafsmenn umbótanna i
stefnunni að settu marki.
Hinu verður ekki með
nokkru móti andmælt, að hin
nýja stefna veldur verulegri
ögrun og á almennu fylgi að
fagna. Kanna ætti i alvöru og
einlægni hugmyndir hinna
nýju vinstrimanna, en ekki er
enn til i Evrópu neinn opinber
stjórnmálavettvangur, sem
getur tekið andstæðar skoðan-
ir til sameiginlegrar athugun-
ar. Vinstrisinnar meðal
menntamanna gera sér fulla
grein fyrir þörfinni á slikri
rökkönnun, enda eru þeim
ijósar margar eðlisgrónar
mótsagnir i kenningum hinnar
nýju hugmyndafræði, sem lof-
ar til dæmis i senn aukinni vel-
sæld og minni vinnu. Ekki er
auðvelt að sjá, hvernig koma á
fram slikum gjörbreytingum,
án þess að þær valdi alvarleg-
um truflunum og efnahags-
kreppum. Ekki er heldur ljóst,
hvernig á að samræma slika
nýja vinstristefnu og einingu
rikja.
EF hin nýja vinstristefna
yrði að veruleika hlyti hún að
bjóða birginn „miðleitarlög-
málinu”, sem Jean-Jacques
Servan-Schreiber ber fyrir
brjósti, en hann trúir þvi statt
og stöðugt, að nútima lýð-
ræðissamfélag hljóti fyrr eða
siðar að lenda undir stjórn
mið- og hægri-flokka eða mið-
og vinstri-flokka.
Þetta kann að vera meira
eða minna satt, að þvi er Vest-
ur-Evrópu varðar, eins og nú
standa sakir. Miðflokkar eru
hins vegar ekkert annað en
árangur samræmingar að
loknum átökum milli hægri og
vinstri. Áður en langt um liður
kann Vestur-Evrópa að verða
vettvangur nýrra rökdeilna,
sem eru gjörólikar öllu, þvi,
sem við þekkjum úr fortiðinni.