Tíminn - 17.07.1973, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 17. júli 1973
TÍMINN
9
tJtgefandi: Framsóknarflokkurinn
Frainkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusími 12323 — aug-
lýsingasimi 19523. Askriftagjald 300 kr. á mánuði innan lands,
i lausasölu 18 kr. eintakið.
Blaðaprent h.f
-
Verðbólguvandinn
I viðtali við Timann á tveggja ára afmæli
rikisstjórnarinnar sagði Ólafur Jóhannesson,
forsætisráðherra, að auk landhelgismálsins
yrði aðalviðfangsefni rikisstjórnarinnar á
næstunni að koma efnahagsmálum þjóðar-
innar i það horf, að uppbygging atvinnuveg-
anna og umbætur i félagsmálum gætu haldið
áfram.
Forsætisráðherra minnti á, að fyrir dyrum
stæði nú gerð nýrra kjarasamninga og endur-
skoðun visitölukerfisins. Þau mál væru að
visu i höndum aðilja vinnumarkaðarins, en hjá
þvi gæti ekki farið.að rikisvaldið blandaðist þar
inn i samningsgerð.
Forsætisráðherra lagði áherzlu á, að verð-
trygging á laun yrði að halda áfram, en hins
vegar væri eðlilegt, að óbeinir skattar yrðu
teknir út úr kaupgreiðsluvisitölunni. Yrðu þeir
teknir út úr visitölunni myndi skapast m.a.
svigrúm til að gera æskilegar breytingar og
lækkanir á beinum sköttum einstaklinga. Sagði
ráðherrann, að fullur vilji væri til þess innan
rikisstjórnarinnar að gera slikar breytingar,
en alger forsenda þess, að slikar breytingar
yrði unnt að gera, væri að samkomulag yrði
um að breyta áhrifum og stöðu óbeinna skatta
i visitölukerfinu. Slikt samkomulag væri lika
forsenda þess, að unnt væri að afla verulegs
fjár til dýrtiðarráðstafana, sem miðuðu vð þvi
að halda verðbólgunni i skefjum, halda hækkun
framfærslukostnaðar i lágmarki og visitölunni
niðri.
Forsætisráðherra kvaðst gera sér vonir um,
að það væri almennur skilningur og viður-
kenning á þvi meðal launþega, að rikisstjórnin
hefði reynt af fremsta megni að vernda og
bæta kjör launþega á þeim tveimur árum, sem
hún hefði setið að völdum. Oft hefði þó blásið
stift á móti þessari viðleitni og mætti þar nefna
óviðráðanleg verðbólguöfl, svo sem stórfelldar
hækkanir á innflutningsvörum á heimsmark-
aði til viðbótar við óhagstæðar gengisbreyting-
ar erlendis og einnig náttúruhamfarirnar i
Vestmannaeyjum, sem yllu þjóðarbúinu miklu
tjóni og útgjöldum.
Ólafur Jóhannesson sagði, að hann héldfað
gengishækkun krónunnar i april hefði sannað
launþegum, að rikisstjórnin ætlaði að nota
hvert tækifæri sem gæfist til að bæta og vernda
kjör fólksins og hamla gegn verðbólgunni, en
nú hefði tekizt að vinna upp þá gengislækkun
gagnvart Bandarikjadollar, sem varð i
desember. Út hafa verið gefin bráðabirgðalög,
sem veita svigrúm til að hækka gengi islenzku
krónunnar um að 9% gagnvart dollar og sagði
forsætisráðherra, að þessi heimild yrði notuð
eftir, þvi sem kostur yrði. Taldi ráðherrann, að
það hefði verið sögulegur atburður i stjórn
efnahagsmála á íslandi þegar gengi krónunnar
var hækkað i aprilmánuði, þvi að það hefði þá
ekki gerzt i hálfa öld.
Þeir kjarasamningar, sem gerðir verða i
haust, ráða miklu um þróun efnahagsmála og
afkomu þjóðarinnar næstu árin. Verður að
vona að aðiljar vinnumarkaðarins liti
raunsæjum augum á þær staðreyndir, sem nú
blasa við og geri samninga er stuðli að vörn
gegn verðbólgu.
Forustugrein úr The Economist:
Beita Arabar olíunni
sem vopni á ísrael?
Þeir vilja binda olíusölu til Bandaríkjamanna því
skilyrði, að þeir hverfi frá stuðningi við ísrael
ARABISKIR olfuseljendur
gætu reynt aö nota oliuna til
þess að knýja fram stefnu-
breytingu i stjórnmálum með
þvi að hætta, eða hóta að
hætta, að afgreiða oliu til
þeirra, sem styddu ísraels-
menn, og er þá fyrst og fremst
átt við Bandarlkjamenn. En
myndi þessi tilraun heppnast?
Búið er að brjóta heilann um
þetta i 25 ár, en aldrei þó
meira en eftir ósigur Araba i
júni 1967, þegar Israelsmenn
lögðu undis sig vænar spildur
af Egyptalandi, Jórdaniu og
Sýrlandi. Þegar Arabar bera
sundrungu sina og vanmátt
saman viðstyrk Israelsmanna
verða umráð oliulinda, sem
Vesturlandamenn þurfa nauð-
synlega á að halda, þeim á-
lika mikils virði og kjarnorku
sprengja. Helztu arabisku
oliuseljendurnir hafa til
skamms tima haldið fram, að
beiting þessa vopns yrði þeim
til ills eins.
Þessi skoðun virðist vera að
breytast. Breytingin kom
mjög skyndilega og frá ólik-
legasta stað, eða Saudi Ara-
biu. Aðstaða Saudi Arabiu er
alveg sérstök, bæði vegna
þess, hve mikla oliu er þar að
hafa nú og i framtiðinni, og
eins vegna tengslanna við
Bandarlkjamenn. Arabisk
oliusöluriki gætu efalaust gert
vestrænum viðskiptarikjum
erfitt fyrir án aðstoðar Saudi
Arabiu, og mörg þeirra væru
sjálfsagt til I tuskið, en án
hennar geta þau ekki knúið
Bandarikjamenn til að binda
aðstoð sina við Israel
skilyrðum.
SUMIR Arabar vilja ganga
enn lengra svo að nærri stapp-
ar þeirri kenningu ís-
raelsmanna, að Arabar ætli
að bjóða vestrænum rikjum að
velja milli ísraels og oliunn-
ar. Stjórnir nálega engra
Arabarikja stefna að afnámi
Israelsrikis — sem þær telja
að visu æskilegt en ekki fram-
kvæmanlegt, en þær vilja, að
landamærum ísraels verði
aftur breytt i það horf, sem
gilti fram i júni 1967 eða þvi
sem næst. Þetta telja Arabar
ekki aðeins æskilegt heldur
einnig framkvæmanlegt, ef
Isralesmenn hættu að geta
treyst á skilyrðislausan
hernaðarefnahags- og stjórn-
málastuðning Bandarikja-
manna. Arabar vilja fá
Bandarikjamenn til að snúa
baki við Israel og hugsanlegt
er, að þörf Bandarikjamanna
fyrir oliu frá Arabarikjunum
yrði nægilega mikil til þess að
það tækist.
Feisal konungur i Saudi
Arabiu var eindregið þeirrar
skoðunar þar til fyrir fáeinum
mánuðum, að oliusala og
stjórnmál ættu enga samleið.
Arabiskir leiðtogar hafa
haldið fjölmarga fundi til þess
að ræða stjórnmálanot af oli-
unni. Nokkurt samkomulag
hefir orðið um hugsanieg not,
en heldur ekki meira, þar sem
Feisal konungur hefir ekki
dregiö dul á þá skoðun sina, að
bæði væri árangurslaust og
hættulegt að reyna þá aðferð,
og aðrir oliuseljendur við
Persaflóa hafa látið sér vel
lika að samsinna honum, enda
hefðu þeir ekki getað náð
árangri nema njóta forustu
hans. Feisal hélt meira að
segja fram þar til um siðast
liðin áramót, aö Arabar ættu
að haga oliuvinnslu sinni i
samræmi við vaxandi þörf
Bandarikjamanna.
AFSTAÐA Saudi Arabiu
breyttist svo allt i einu i aprfl i
vor. Þá lýsti Yamani oliu-
málaráðherra yfir, að af-
greiðsla á oliu tii Banda-
rikjamanna ylti á af-
stöðu þeirra til deilu Israels
og Arabarikjanna. I kjölfarið
fylgdu fleiri slikar yfir-
lýsingar, og engin þeirra hefði
verið gefin án samþykkis
Feisals konungs. Egyptar
urðu i senn undrandi og himin-
lifandi. Forustumenn Israels
sýndu I fyrsta sinni nokkurn
ugg. Þeir snéru sér þvi til
Bandarikjamanna og voru
fullvissaðir um, að stuðningi
við þá yrði i engu breytt.
Sú gæti raunið orðið ,
einkum ef leiðtogar Saudi
Arabiu hafa ofmetið oliuþörf
Bandarikjamanna, og breiða
svo yir stefnubreytingu sina
með nytsamlegum stjórn-
málaskilyrðum. Stjórn-
málaskilyrði gætu orðið nyt-
söm á tvennan hátt. Ádráttur
Feisals konungs um stjórn-
málaáhrif á oliusöluna gæti
bjargað Sadat forseta Egypta-
lands og forðað honum frá þvi
að lenda i styrjöld að nýju.
Þetta gæti einnig orðið Feisal
sjálfum að liði i baráttunni við
óánægjuöflin i landinu, forðað
frá stjórnarbyltingu eða
byltingartilraun hershöfð-
ingja, og einnig komið i veg
fyrir skemmdarverk skæru-
liða á oliuvinnslustöðvunum.
EKKI ber þó að láta þenna
hugsanlega stjórnmálahag
útiloka þann möguleika, að
Feisal konungur hafi skipt um
skoðun um beitingu oliusöl-
unnar i þágu sameiginlegs
málstaðar Araba. Hinn aldni
konungur gæti hafa gert það
andspænis uppivöðslu ungra
manna eins og Khadafi off-
ursta I Libyu. Ef svo er má allt
eins við þvi búast, að önnur
oliuriki við Persaflóa lúti for-
ustu hans, sem efalaust yrði
með gát.
Arangurinn gæti orðið
allmikill ef — eða öllu heldur
þegar — annað af tvennu
gerist, fjórða styrjöldin
skellur á milli Israels og
Arabarikjanna eða meirihátt-
ar uppreisn verður gerð i
Saudi Arabiu, Kuwait og
öðrum furstadæmum við
Persaflóa. Margir tsra-
elsmenn og flestir Arabar
eru þeirrar skoðunar, að
styrjöld skelli á að nýju.
Það þarf ekki að verða
siðasta styrjöldin milli þeirra,
enda þótt tsraelsmenn miði
hernaðarstefnu sina við að
þjarma svo að Egyptum i
næstu lotu, að þeir gangi að
þeim friðarskilmálum, sem
Israelsmenn fara fram á. Ef
til þess kæmi og Arabarikin
stöðvuðu ekki oliusölu til
Bandarikjanna ættu þau á
hættu að skæruliðar ynnu
skemmdarverk á vinnslu-
stöðvunum.
STOÐVUN oliusölu gæti
staðið lengi eftir að friður væri
saminn. Afstaða Feisals
ræður miklu þar um, svo
fremi að hann verði á lifi og
búi I Riyadh. Arabar hættu
oliusölu til Bandarikjanna,
Bretlands og Vestur-Þýzka-
lands eftir sex daga striðið.
I lok júnimánaðar
var Saudi Arabia farin að
reyna að rjúfa banniö og haföi
lánazt það i ágústlok. Leiðtog-
ar Saudi Arabiu héldu fram,
með fulltingi Kuwait og Libyu,
að sölubannið skaðaði selj-
endur en ekki kaupendur.
Leiðtogar íraks börðust,
ásamt Sýrlendingum og Alsir-
mönnum, fyrir algerðu banni i
þrjá mánuði og oliusölu til
vinaþjóða einungis að þeim
tima liðnum, en þeir urðu að
láta i minni pokann.
Komi til styrjaldar að nýju á
næsta áratug sleppa oliu-
kaupendur varla jafn vel og
þeir gerðu 1967. Þörfin er
orðin brýnni en hún þá var,
oliusölurikin hafa myndaö
gilda sjóði, og þar á ofan óttast
Arabar — meira að segja i
fjarlægð — að Israel stefni að
stækkun, en þessa ótta gætti
ekki að ráði árið 1967. Þessi
ótti hlýtur að leiða til þess, að
Arabarikin, sem ekki taka
þátt i styrjöldinni, revna að
hafa áhrif á stefnu Banda-
rikjamanna og Israelsmanna
með þeim ráðum, sem tiltæk
eru.
VERÐA byltingar? Stjórnir
hinna ihaldssömu rikja við
Persaflóa virðast standa
föstum fótum, en ekki er unnt
að útiloka byltingu róttækra i
einhverju þeirra. Arangurs-
lausar byltingartilraunir hafa
verið gerðar i Saudi Arabiu.
en sú næsta eða næst-næsta
gæti heppnazt. Þess getur
varla verið langt að biða. að
Feisal konungur falli frá og
margur kann að biða með
óþreyju átakanna um. hver
við taki. Óstaðfestar fregnir
segja ókyrrð i flughernum.
sem hefir verið þjálfaður
erlendis. Kuwait stendur
föstum fótum, þó að furðulegt
megi teljast, en leiðtogar
Iraks fylgjast vel með og eru
reiðubúnir að koma á vett-
vang, ef óánægðir menn i
furstadæminu óska eftir.
Ef ráða má af reynslunni
þyrfti bylting róttækra i oliu-
söluriki ekki að leiða til um-
fangsmikils sölubanns.
Khadafi offursti hefir kreist
eins mikið fé út úr oliu-
félögunum og hann getur. og
slær eign sinni efalaust á þau
með timanum, en hefir ekki
enn reynt að beita oliuitökum
sinum sem stjórnmálavopni á
Bandarikjamenn og
Israelsmenn. Satt er að visu.
að hann er eini arabiski leið-
toginn, sem hefir notfært sér
oliuna i hreinum stjórnmála-
tilgangi. I desember 1971 þjóð-
nýtti hann helming BP i oliu-
lindurium i Sarir i
hefndarskyni fyrir að Bretar
„liöu” Iran að leggja undir sig
tvær eyjar i Persaflóa. Hann
þjóðnýtti hinn helming lind-
anna i júni i sumar. en hann
var i eigu bandariska
fyrirtækisins Bunker Hunt.
Khadafi gaf þá skýringu, aö
hann væri að refsa Banda-
rikjamönnum. Erfitt er aö
svara þeirri spurningu, hvort
hann sé reiðubúinn að láta
riða fleiri og þyngri högg.
MARGIR eru þeirrar
skoðunar, bæði Arabar og aör-
ir, að Bandarikjamenn biði
ekki eftir þvi að komast að
raun um. hvort byltingar-
stjórnir viðhafi jafn mikla.
stjórnmálavarfærni i oliusöl-
unni og fyrirrennarar þeirra
geröu. Fulbright öldunga-
deildarþingmaur lét i ljós ótta
sinn um. að Bandarikjamenn
„eða staðgenglar þeirra i
stjórnmálum” kynnu aö gripa
til vopna til þess að vernda
oliuhagsmuni sina i löndunum
fyrir botni Miðjarðarhafsins.
Arabar höfðu löngu áöur velt
fyrir sér möguleikanum á
Framhald á bls. 19
— TK