Tíminn - 28.09.1974, Blaðsíða 7

Laugardagur 28. september 1974.
TÍMINN
7
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur í
Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300—18306. Skrifstof-
ur i Aöalstræti 7, simi 26500 — afgreiösluslmi 12323 — aug-
lýsingasfmi 19523.
Verö i lausasöiu kr. 35.00.
Áskriftargjald kr. 600.00 á mánuöi.
Blaöaprent h.f.
Tillitssemi dn
ofrausnar
Margir hafa orðið fyrir þeirri reynslu að opin-
berir aðilar hafa hafizt handa um stór-
framkvæmdir, sem geta haft hinar örlagarikustu
afleiðingar fyrir verðgildi eigna þeirra, atvinnu-
rekstur þeirra og búsetu, án þess að innt væri að
einu orði við þá, áður en af stað var farið. Af
þessu hafa sprottið stórdeilur, sem jafnvel hafa
staðið árum saman, og endað á þann veg, að
miklu fé hefur verið kastað á glæ er aldrei hefði
til komið, ef ráð hefði verið i tima tekið.
En til þess er reynslan að læra af henni, og
væntanlega kunna menn fótum sinum betur for-
ráð framvegis, þar sem svipað stendur á. Aftur á
móti eru þess mörg og nýleg dæmi, að þessu likt
sé að farið, þegar einstaklingar eiga i hlut, einn
og einn. Einn góðan veðurdag eru vinnuvélar
komnar heim að húsvegg til þess að gera nýjan
veg eða götu, og þá fyrst uppgötvast, að ósamið
er við þann, sem á húsið, er vikja skal. Á sama
hátt virðist það enn geta gerzt, að farið sé inn á
lóðir og lendur manna vegna einhverra fram-
kvæmda, án þess að sjálfsagðir samningar hafi á
undan farið.
Á svona málum er lika önnur hlið. Sú, að goldið
sé óheyrilegt verð fyrir landskika, sem af sjálfu
sér er nauðalitils virði, og eigandinn hefur alls
engu til kostað að gera verðmæta. Tilviljun hefur
valdið þvi, að þessar lendur hafa færzt inn á
svæði, sem opinberir aðilar girnast til sinna
þarfa, og þá eru matsmenn kallaðir á vettvang,
og launaðir á þann veg, að þeir fá hundraðshluta
af matsupphæðinni i þóknun fyrir ómak sitt.
Það getur oltið á þvi einu, hvorum megin smá-
lækjar svona landskikar eru, hvort þeir fara i
rokverð eða ekki. Séu þeir réttu megin við lækinn,
fær eigandinn milljónir eða milljónatugi i vasa
sinn, nánast af tilviljun einni og án verðskuldunar
af sinni hálfu.
Þarna er skammt öfganna á milli: Annars
vegar virðingarleysi fyrir eignum annarra og
tillitsleysi og litilsvirðing i þeirra garð — hins
vegar meiri fjáraustur úr sjóðum almennings en
nokkurri átt nær. Hér virðist betur við eiga að
fara bil beggja, þannig að þess sé gætt að leita
fyrirfram eðlilegra samninga við þá, er eiga
eignir, er verða að vikja vegna almannafram-
kvæmda, en verðlagi á þvi, sem kaupa verður, sé
haldið innan einhverra marka, svo að holt og
berangrar, sem engu hefur verið kostað upp á,
komizt ekki snögglega i meira verð en dýrustu
höfuðból landsins.
Það er sitthvað tillitslaust kerfi, sem fer eins og
jarðýta yfir allt, án þess að spyrja kóng né prest,
eða sú yfirgengilega verðþensla, sem metur
arðlausan mel eða mosaþembu, sem aldrei hefur
verið að hlúð eða eyrisvirði kostað upp á til stór-
kostlegrar eignar i skjóli samfélagsþróunar, er
eigandi melsins eða mosabreiðunnar hefur ekki
meira lagt til en hinir, sem borga verða brúsann.
Verðmætisaukning af þessu tagi ætti að vera
sameign okkar allra, að minnsta kosti þegar hún
fer upp yfir ákveðin mörk, enda ekki til orðin
nema fyrir tilstuðlan samfélagsins.
-JH.
William Johnstone, The Scotsman:
Sovézkur her vekur
ugg í Júgóslavíu
Leiðtogar ríkjanna hafa ræðst við hvað eftir
annað að undanförnu
Tltó marskálkur
ÞÆR uggvænlegu fréttir
bárust um miðjan september,
að fjölmennur sovézkur her
væri saman kominn skammt
frá landamærum Júgóslaviu.
Alexander Dubcek i Tékkó-
slóvakiu fékk að kenna á þvi
1968 aö slikar fréttir geta veriö
undanfari alvarlegra tiðinda.
Pólski flokksforinginn
Edward Gierek átti við að
striöa óspektir og verkföll i
ársbyrjun 1971, en honum
lánaðist þó furðulega að
sleppa við afskipti hersins.
Allir aðilar að Varsjár-
bandalaginu viðurkenna, að
sovézkum hersveitum sé
dreift á hentuga staði hvar-
vetna um Austur-Evrópu
nema við Rúmeniu. Meðan
leiðtogarnir i Kreml aðhyllast
heimsveldastefnu, er þessum
hersveitum ætlað að minna á,
að þessi hluti álfunnar á að
lúta stjórn kommúnista, með
valdi ef ekki vill betur til.
Sá nagandi grunur, að þetta
kunni einnig að eiga við um
Júgóslaviu einn góðan veður-
dag, hefir legið á lands-
mönnum eins og mara siöan
að i odda skarst við Stalin árið
1948. Málið er enn alvarlegra
vegna þess, að dagar Titó
kunna þá og þá að vera taldir,
þar sem hann er á áttugasta
og þriðja ári.
ÝMISLEGT óvenjulegt
hefir verið á seyði bæði I
Belgrad og Moskvu undan-
gengnar vikur. Sá orðrómur
hefir borizt frá Moskvu, að
leiðtogar Sovétrikjanna vilji
bæta sambúðina við
Júgóslava, og kunni að ganga
bæði gott og illt til.
Leonid Brezjneff mun hafa
lagt á þetta mikla áherzlu,
þegar Edvard Kardelj, einn
nánasti samstarfsmaður
Titós, kom til Moskvu um
miðjan september. Viku siðar
kom Viktor Kulikov hers-
höfðingi, og varavarnarmála-
ráðherra Sovétrikjanna, i
„opinbera vináttuheimsókn”
til Júglálaviu, og þá mun
einnig hafa verið slegið á
þessa sömu strengi.
Hvorug þessara heimsókna
hefði getað komið til greina
fyrir fáeinum árum.
Júgóslavar fordæmdu innrás
Sovétmanna i Tékkóslóvakiu
1968 alveg afdráttarlaust og
létu mikið yfir efldum vörnum
landsins i varúðarskyni.
Belgradbúar, sem eru stoltir
af efnalegum framförum
landsins og sinum óháða
sósialisma, og eru algerlega
frjálsir ferða sinna og mega
lesa hvaða bækur, sem þeir
vilja, skelfdust atburðina I
Prag áriö 1968.
EKKI er liðið heilt ár síðan
að Titó forseti afneitaði öllum
bollaleggingum um, að Júgó-
slavar ætluðu að láta draga
sig i dilk Sovétmanna aö nýju.
Hann lét þá „hreinsa til” i
þeim tilgangi að treysta tök
kommúnistaflokksins, en
sagði meðal annars að hreins-
uninni lokinni:
„Júgóslavar hafa ekki
viðurkennt nein ákveöin og
afmörkuð áhrifasvæði, hvorki
1948 né siöar”.
Kardelj hefir löngum stutt
Titó dyggilega, fyrst sem
óbreyttur fylgismaður og
siðar við skipulagsstörf á
stjórnmálasviðinu. Þegar
hann getur dvalið tiu daga i
Moskvu, rætt af „vinsemd”
við rússneska leiðtoga og
verið þeim sammála i mikil-
vægum atriðum, hlýtur
eitthvað óvænt að vera á
seyöi.
Þess ber að minnast, að
Rússar fordæmdu Kardelj
eftir ágreininginn 1948, og
hann hefir átt drjúgan þátt i að
móta hina sjálfstæðu stefnu
Júgóslava undangengin ár, en
hún hefir hvað eftir annað gert
rússneskum leiðtogum ærið
gramt i geði.
FYRIR skömmu gerðust
aðrir atburðir, sem ekki komu
siður á óvart en viðræður
sovézkra og júgóslavneskra
leiðtoga að undanförnu.
Tekinn var höndum hópur
sovétsinna — „stalinista og
endurskoðunarsinna,” eins og
Titó komst sjálfur að orði, —
og komu sumir þeirra fyrir
rétt einmitt i þann mund, sem
Kardelj var að stiga út úr flug-
vélinni, sem flutti hann heim
frá Moskvu.
I þessum hópi voru rúmlega
30 menn. Þeir höfðu haldið
eins konar flokksfund undir
forustu kjörins leiðtoga og
bárust reglulega „rit erlendis
frá”.
Titó réöst opinberlega gegn
þessum samtökum, áður en
tveir sólarhringar voru liðnir
frá þvi að Kardelj kom heim
frá Moskvu, og var siður en
svo myrkur i máli:.
„Að minu áliti þarf að taka
svo hart á þessum mönnum,
að það geti orðið til viðvörunar
og komi i veg fyrir, aö aðrir
geri slikt hið sama, jafnvel þó
að þeir hefðu tilhneigingu til.
Við verðum að herða bar-
áttuna gegn öllum slikum
öflum, hvar og hvenær sem
þau fyrirfinnast.”
FULLVIST má heita, að
allviða i Júgóslaviu sé að finna
„Moskvumenn,” sem reyni að
koma sinum skoðunum á
framfæri. Mjög er sennilegt,
að þeim hafi tekizt að koma ár
sinni fyrir borð innan forustu
bæði flokks og hers, og þetta
viðurkenna margir Júgó-
siavar. Titó er afar öflugt
einingartákn meðan hans
nýtur við, og enginn einn
maður er sjálfsagður arftaki
hans. Meðan svo hagar til
getur hlutur „Moskvumanna”
naumast orðið mikill.
Hitt er öllum ljóst, hvort
heldur er i Júgóslaviu,
Atlantshafsbandalagsrikj-
unum eða Varsjárbandalags-
rikjunum, að tendraöur
verður kveikjuþráður
iskyggilega nærri púðurtunnu
á Balkanskaga, þegar Titó
fellur frá.
Geti fréttirnar um fjöl-
mennan her Sovétmanna rétt
viö landamæri Júgóslaviu
orðið til þess að gera forustu-
mönnum Vesturveldanna ljós-
ara en áður, hve viökvæmt og
varhugavert ástandið er
þarna, þá hafa þær orðið til
góðs, — jafnvel þó að þessar
hersveitir hafi aðeins verið við
venjubundnar æfingar, eins og
sennilegast er, og hverfi heim
að þeim loknum.