Atuagagdliutit - 09.05.1968, Blaðsíða 16

Sioux-indianer it:
sorssugtartut sunik
tamanik anaissaKartut!
indiånitOKauvunga aliasumik erinarssortoK, aliasugkamame. ilaKutåka
nunagalo igdlersorniardlugit iliortarångama Kåsugtumilc nujuartamik
Kajagssussisinåungitsumik taigulerarånga. angutip naKortussup periausé
påsinagitdlo akuerssånglkångavkit eniasungnerartarånga. nunaKatika su-
julerssomialeruvkit pisinauniagaussaraunga. inuiaKatika inuiait inger-
dlautsimingne OKalugtuarissauneråne Kånglnagaussaraut, issigingnågag-
ssiane filmilianilo igdlautigissagssåinartut nivtarsdunenararaut.
Finn Lyngemit
Amerika avangnardleK mikissungi-
laK, nunavigssuvordle. inuitdlo sila-
miut OKalugtuarissaunerata sujornati-
gutdle inuvigisimassai avdlanit sordlo
nunavigssuarme Europamisut åssigi-
ngitsigisimåput. taigutait „indiånerit“
erKungilaK; OKauserdlo tåuna isuma-
KalersitsivoK nunap inuvé tamarmik
åssigigtut, nagguvenatigingnutdle av-
gorsimassut, taiméitordle amerdlaner-
pagssuartigut issikumikut åssigissute-
KaKigamik inuiagtut atautsitut issigi-
nerussariaKartut. taimåitordle inuiait
atausiungitdlat. åssigingitsorujugssu-
put KaKortumigdlo amigdlit tikinerata
nalånisutdle månamut inuiåuput åssi-
gingitsut OKautsimikut ilåtigutdlo kul-
turimikut åssigingitsorujugssuit aut-
dlainiartutut katerssilugtututdlo kul-
turilingnit inuiagtutdlo sujuarsima-
ssorssuartut ineriartordluarsimassu-
tutdlo taissariaKartut, sordlo Natchez-
indianerinik tainenartartut nålagauv-
feKatigit kujatdlit nunagissåine nuna-
Karsimassut irokeseritdlo nunavigssup
kangiatungåne najuganarsimassut.
nagguveKatigigparujugssuit åssigi-
ngitsut KaKortumik amigdlip nunasi-
artornermine KerdlerniartariaKarsi-
mavai, nunatårssuaK nunasivfiginiar-
dlugo misigssugarileramiugdle. isuma-
Karnarpordlo nunarssuarme nagguve-
Katigingnik åssigingitsorparujugssu-
arnik uvdlOK måna tikitdlugo nåpitag-
ssaKartuartoK, OKåtårdlugulo OKauseK
„indiåneK" uvdlumikut påsiniåsagåine
påsissariaKardlune sule ama avdlanik
navssågssaKartuartoK. tåukuinåungit-
dlåme Cooperip nukagpiarKanut atua-
gagssångordlugit atuagkiarissartagai-
ne ilisimalersimassavut nagguveKati-
gitorKat mohikanerit, huronerit, sort-
fødderit siouxitdlo, avdlarpagssuar-
nigdle sujumugagssaKartuarpoK sordlo
måkuninga: apackit, navojut oglalat,
michacit, haidat, abénaquet, hunkpa-
pat, kwakiutlit avdlarpagssuitdlo.
kulturiat nungukiartorpoK
uvdluvtine indiånerit inuiait nungu-
kiartortungitdlat? aperKut tamåna a-
pentutigisavdlugo tugdluartuvoK, tai-
måitordle akisavdlugo ajornakusor-
tuvdlune. måna KularnångilaK, kisit-
sisitigut amerdliartornerat Kangarnit
mingnerugunångilaK. uvdlumikut U.
S. A-mitut indiånerit V2 milliunit a-
ngungajagsimavait, tamatumane ta-
kuneKarsinauvoK ukiut hundredit ma-
tuma sujornagornit agfamik migssi-
nginik amerdleriarsimassut. kisitsisit-
dlume atordlugit nungukiartungitdlat.
kulturikutdle? tåssalo tåuna aperitu-
tauvoK akiuminaitsoK. KularnångilaK
kulturitoncatik piginarsinåungikait,
imailitsiåinardlugule kulture inger-
dlautsime pérneKarsinåungilaK tama-
nutdle nåmaginartumik nungukiar-
tuåginarsinauvoK, tåssa imailisagune,
tamanut nåmaginartumik misingnå-
ngitsumigdlo kulture iluatingnaute-
KartoK pingåruteKartordlo arritsumik
kulturimut avdlamut akuliukiartusag-
pat inungnut erKussivigineKartunut
ajunårutaussumik kinguneKångitsu-
mik.
U. S. A.-me Canadamilo tamatumi-
nga påsissutigssarpagssuaKarpugut in-
diånerit kulturiånik inugtutdlo inune-
rånik sujungnaersitsivdluinarsimassu-
nik, taimatutdlo åma ingmikorniat
nagguveKatigit akornåne atåssuteKa-
Katigingnikut pikorissutsikutdlo er-
Karsautigivdluagkamik KaKortumik a-
migdlit inoKatigingneranut akuliuki-
artuårsimanermik.
Sioux
åssiglngisitårtut tamåko Kanordlo
kåtukiartuårsimanere misigssordluå-
saguvtigik, erKornerpåusaoK narssa-
rujugssuarne indiånerit Kanga pingår-
torssusimagaluartut Siouxit misigssu-
ivfigiguvtigik. indiånerit nagguveKati-
git ilagait, avdlanitdlo tamanit KaKor-
tumik amigdlip erKarsartausiane su-
niuteKarnerpausimassut indiånerit ta-
marmik pingårnerssåitut, hestertar-
tutut, ugsigpårssuarniartartut sor-
ssugtartututdlo, angutit KingarKortut,
tingmissat mei-Kuinik kussanaKissunik
pinersausersugkanik atissagdlit nuna-
siartortut kitånltut ersigissarujugssue.
Sioux indiånerit nagguveKatigiu-
ngitdlat. inuiåuputdle nagguveKati-
gingnit ardlaligpagssuarnit OKautsimi-
kut, inuniarnermikut sorssugtarner-
mikutdlo iligigtartunit pissut, pingår-
tumigdlo iligigtardlutik KaKortumik
amilingnut sorssungnialerångamik.
autdlarKautåne Sioux indiånerit nar-
ssarujugssuarne ivigalingmiusimångi-
kaluarput, orpigpagssuarmiunerusi-
mavdlutigdle, piniarnermik aulisar-
nermigdlo inussutexardlutik Ameri-
kap avangnardliup Kerxata migssåni-
simavdlutik, narssarujugssuit ivigag-
dlit kangiåne. ukiut 16 åma 17 hun-
dredit ingerdlaneråne inuniarnerat
avdlångorujugssuarsimavoK: kangi-
mingnit tatineKalerput Europamit nu-
nasiartortorpagssuarnit kimut narssa-
rujugssuit ivigagdlit tungånut, KaKor-
tumik amigdlip inuvfigisinaussamisut
taimanikut erKarsautigisinausimångi-
sånut. tåssalo tamåne indiåneK ingmi-
nut napatiniartariaKalersimavoK. ta-
månalo Siouxit ajugauvfigivdluarsi-
mavåt. taimanikut narssarujugssuar-
ne ivigalingne tamåkunane ugsigpår-
ssuit nungutugssåungitsutut oxautigi-
nexarsinaussut umassuput, nexåt ma-
mardluartoK umassordlo sunut tama-
nut atusavdlugo akunagtorfeKångit-
sok, taimåitordle ama piniåsavdlugo
ajornakusortussarsimassoK. avdlauv-
dluinartumigdle pisimassoKalerpoK:
indiåneK hestiuteKalerpoK autdlaisi-
tårdlunilo, KaKortumik amigdlit tiki-
nerata sujornatigut ilisimaneKångit-
dluinartugaluit pigssarsiarai. kinguå-
ritdlo Kavsigsunguit ingerdlaneråne
danskit iligingnut såkutujoKatau-
ssut anånap uvdlua ukiut 38 matuma
sujornagut Danmarkime atulersipåt.
anånap uvdluanik pilersitsissoK ar-*
nauvoK amerikamiussoK Londonime
anånaminit ungaseKissume najuga-
Kartitdlune arnaminik agsut erKai-
mangnigtumit. tåussuma entarsauti-
gilersimavå åma inusugtut avdlat
ingmisut misigisimånginersut. isu-
mersimavoK inusugtut anånartik anå-
namigdlo ingmingnut suniuteKarnera
puigulertorpatdlårtaråt. tamåna tu-
nga vigalugo anånaminutdlo Kujaniar-
nine erssersiniardlugo 1913-ime anå-
nap uvdlua pilersipå, uvdlordlo tåuna
inuiaKatigingnit tamalånit kingorna
nagdliussineKartalerpoK.
anånavdle uvdlua Danmarkime u-
nauginångilaK arnat inunermingne
pivdluautigissamingnik anånångorsi-
massut nukagtitaussarfiat. ukiut 26 i-
ngerdlaneråne danskit arnartaisa pe-
Katigigfine kåtuvfiup sujunersuissar-
tue anånap uvdlua pivdlugo komite-
mit kajumigsåmeKarnertik nåpertor-
dlugo — autdlamerneKamerminit
rigsdagsbetjent Chr. Svenningsenini-
mit sujuligtaissoKarsimassumit — a-
nånap uvdluata migssåne Danmark
tamåkerdlugo aningaussanik kater-
ssuiniartarsimåput arnat nårtussut a-
nånatdlo mikissunik méragdlit akig-
Indianerne er ikke så blodtørstige i dag,
som vi forestillede os dem for hundrede
år siden.
Siouxit kulture ingmikut itOK piniar-
nermut tungassoK tamanit nagdlersi-
maneKångitsoK pilersikiartorsimavåt,
hesterdlutigdlo narssarujugssuit naju-
garissatik igdluanit igdluanut nåla-
gauvfigilersimavdlugit, piniapilungit-
dluinardlunilo årKigssutdluagaoKissu-
migdle umassorniarferujugssuit pini-
arf igissalersimavdlugit.
ajugauneK kingugdleK
Amerikap avangnardliup indiåne-
risa KaKortumik amigdlip tikiunerata
kingornatigut OKalugtuagssartait ang-
nertoKaut, sorssungnernik ajugaunig-
ssamik isumavdluamartoKångitsut a-
jorssartitaunerujugssuarnigdlo OKa-
lugtuartaKartut. Siouxitdlo OKalugtu-
agssartait åma avdlåussuteKångitdlat.
1860-it ingerdlaneråne nunavigssuaK
naplnardlugo Atlantikorssuarmit Ma-
neragssuarmut Kimugtuitsut avKussuat
namagsineKarpoK. taimatut suliaKar-
nikut Siouxit nunagissåt inimisårfigi-
nångilåt, ajornerussordle månauvoK,
ugsigpårssuit nunguneKarnigssåt isu-
makulungnarsivoK KaKortumik amig-
dlit isumaKångitsumik piniapilungne-
ratigut, taimailivdlunilo indiånerit i-
ssakinerussut ikiorniardlugit. inug-
taussut pigigsåleraluaKissut sule ino-
KarpoK — åmétaoK anånanik kisiml-
tunik — atugagssatut nautsorssutigi-
neKartunit ajomerussunik atugaKar-
tariaKartunik. agdlåme ilait igdler-
sorneKarsinaussumit ajornerussumik
inussutut OKautigissariaKartarput. i-
nugtaussut ilait taimatut atugaKartut
erninermik nalåne erKartussissuseri-
ssunit nakorsanitdlo kisalo aningau-
ssanik ikiorneKartariaKartarput anå-
nanik ikiuissarfik avKutigalugo. anå-
nanik ikiuissarfiup ukiorpagssuarne
sulisimanera najorKutaralugo nalu-
ngilarput tåussuma ilaKutaringne a-
jutordluinarnigssaraluit pingitsorti-
tarsimagai.
anånap uvdluata nalåne aningau-
ssanik katerssinerme sordlo 1967-ime
160.000 kr-nik pigssarsiviussume anå-
nanik ikiorsissarfik atugagssineKar-
poK nukigtorsernerne, ingmikut pi-
ssagssanik arnanutdlo nårtussunut,
amerdlanertigut Kasusimassunut, atu-
gagssanik pisissameme.
aningaussanik katerssuineK ilåtigut
ikiukumassut atermingnik agdlagtui-
sineKarnerisigut ilåtigut aningaussa-
nik nagsitsivigssaK agdlagkerissarfi-
kortineKarsinaussoK (giro) iluaKutiga-
lugo ingerdlåneKarpoK. gironummere
tåssauvoK 3432.
uvdlumikut indiånerit ukiut untritigd I it
matuma sujornatut sorssugkumatorssO-
ngitdlat.
nuniarnermingne napåssutituåinik ar-
sårneKarput. tamånalo ilaginåinarne-
KarsinåungilaK.
1865-ime amerikamiut ingmingnut
sorssunerata inernerata kinguningua-
gut nunagssarsiortut indiånerit kug-
ssup Mississipip kitåta erKåne naju-
gaxartut akornåne pissartut akulikit-
dligalugtuinarput. pissutsit isumat-
sangnarsigalugtuinarput tamånalo er-
KigsivitdliorneK nunap inuisa sukang-
nersumik perKussuteKarfigineKarne-
rånik aulajaitsumik Kinigagssinermik
kinguneKarpoK, tamatumalo åma ki-
ngunerå Oberstløjtnant Custerip 1876-
ime Siouxit høvdinginut „nerssussup
anguteralaup igsiassup" „hestivdlo ka-
magsimassup" „nuissavdlo augpalug-
tup“ tusåmassaoKissut, ajorssartitauv-
dluinarnerånik kinguneKartumik sor-
ssugfigingningnerånik. sorssungnerne
naitsune såkortoKissune ardlalingne
South Dakotap kitikåniane pisimassu-
ne såkutut hesterdlutik sorssugtartut
såkulersordluarsimaKissutdlo Siouxit
sorssugtartue ersigissaoKissut sujung-
naersitdluinarpait, ajugaunigssartik
neriutigalugo akiukiartorsimassut tu-
sintiligpåluvdlutik katerssusimassut.
tamåna tåssauvoK indiånerit KaKortu-
nik amilingnut akiunerisa angnerssfit
— åmalo naggaterdlersåt. tamånalo
nålagauvfeKatigit nålagkersuissuisa
Washingtonimitut sungitsunguatut i-
ssigissaraluat angnertorssuångorpoK,
isumaKardlutigdlume amerikamiut så-
kutue Kalipagsimassunit nujuartau-
ssunitdlo augpalugtumik amilingnit
ajorssartineKåsagpata tamåna nåma-
ginarneKarsinåungitsoK. såkututdlo
kinguleriåginavigsut autdlartitarpait
Siouxit ajorssartitdluinarKuvdlugit,
tamånalume kisa naggatågut iluagti-
poK agdlauserissagssåungitsumik to-
Bison-oksen. Den var jægerfolket af-
hængig af.
GARVNING
Alle slags skind garves
Halvorsen’s Pelsberederi
Ingerslevsgade 12-14
København V - Danmark
god KAFFE
gennem
generationer
ukiorparn-
jugssoarne
kavfimik
pitsaussui-
narmik
niorKuteKar-
tarsimavugut!
sapåt 12. maj kingumut
anånap uvdlorissugssauvå
16
ugsigpårssuaK piniarnerinarmik inger-
dlatagdlit isumavdIQtåt.