Atuagagdliutit - 03.06.1992, Blaðsíða 6

Psykotoqip
sakkugillitapraa
oqdoqatiqiimeq
Psykolog Ernst Peilman isumaqarpoq Nunatsinni
Danmarkimilu imminomeq pissusissamisoortoq
Nalinginnaavoq inuit imminor-
nissaminnik eqqarsaateqartut
sakkortuutnik atugaqartarsi-
masut Soorlu alliartornermin-
ni nuanniitsorpassuamik misi-
gisaqartarlutik. Akuttunngit-
sumik kinguaassiuutitigut
atornerlunneqarsimasarput.
Aammali imaassinnaalluni pi-
simasut annertuut soorlu su-
liffimmik annaasaqarsimaneq
pissutaalluni nappaateqartut
psykologinut takkuttartut isu-
maqartarmata inuuneq artor-
nartoqarpallaalersimasoq, oqa-
luttuarpoq psykolog Ernst
Peilman Sana - Dronning Ing-
rids Hospital.
Emst Peilmanip erseqqis-
sarpaa aliasunneq misigissut-
silluunniit sakkortuut nappaa-
taanngimmata. Pissusissami-
soorpoq sakkortuunik misigi-
saqarsimatiUuni sakkortuunik
misigissuseqameq. Taamaat-
tumik psykiatrisk afdelingi-
mut tamanna tunngasuunngi-
laq. Allamik, ataavartumik pe-
qartariaqaraluarpoq ajomarto-
ortut suliarineqamissaannik
neqerooruteqarfiusumik.
Emst Peilman isumaqarpoq
inuiaqatigiit piorsarsimasut
suugaluilluunniit inuttut anin-
gaasatigullu pissamaatit si-
paameqartarsinnaagaluartut
suliffeqarfeqaraanni ajomarto-
omermi akuliussinnaasunik.
Kinguaassiuutitigut
atornertuineg
- Maani Kalaallit Nunaanni ta-
makku sakkortuut oqaluuseri-
nissallugit ileqqorineqanngi-
laq. Kinguaassiuutitigut ator-
nerluineq oqaluuserineqarneq
ajorpoq - tassa angutit amallu.
Oqaluuserineqarneq ajorpoq
artornartulimmik meeraasi-
maneq imerajuttunik angajoq-
qaaqarluni ilaqutariinniluun-
niit persuttaasartoqarfiusumi.
Meeraanermi maqaasisarsi-
masat oqaluuserineqarneq
ajorput. Uaqutariippassuaqar-
poq avissaartuussimasunik,
ilaqutariittut avissimasutut,
ilaqutariit ataataqanngitsut
ataatalluunniit nikerartut.
- Tamaasa ataatsimut eqqar-
saatigalugit inuup kinaassusia-
nut allanngortitsisarput sak-
kortuunngortillugu. Taava ta-
manna sanaqqinneqartarpoq.
Pissutsillu akiorniassallugit
ajomarpallaarsorisat naapin-
neqaraangata taava akuttunn-
gitsumik qinerneqartarpoq,
maani nunami, imminomis-
saq.
Taamaattumik oqaloqati-
giinneq sakkussaavoq pingaar-
nerpaaq psykologit ikiortaria-
linnik katsorsaagaangata,
Emst Peilman oqaluttuarpoq.
Aflatut imminorneg
- Nunavissuami imminomer-
mit allaasumik maani immi-
nortoqartarpoq, tamakkunani-
mi imminornissaq ilinniagar-
tuutut eqqarsaateqamermik
isummersomeqartarmata.
Tassa imaappoq inuuneq naa-
pcrtuukkunnaarluinnaraangat
imminortoqarsinnaasarpoq.
Maanili Kalaallit Nunaanni pis-
sutsit nammassallugit artor-
narsivallaaraangata misigis-
sutsit tunngaviginerullugit qi-
suariarnerusarluni.
- Maani aamma ileqqorine-
qanngilaq nammineq misigis-
sutsit allanut tunngatillugit
atornissaat. Misigissutsitigut
inuunermi pingasunik aggor-
neqarpoq. Siullermik takkut-
tarpoq aliasunneq, taava ka-
manneq tamatumalu kingorna
annilaanganeq kisemgoruttar-
luni. Tassani imminornissa-
mut atugassarititat pilersar-
put.
- Misigissutsit ajoqutaasut
qimannianngikkaanni nukiillu
tassunga attuumassuteqartut,
taava imminut nungusarnissa-
mut nuutsinneqartarput.
- Inunnut imminornissamut
annilaanngassuteqartunut in-
nersuussutigineqarsinnaavoq
misigissutsiminnik oqaluuse-
rinneqqullugit. Misigissutsit
ammaallugit. Akuttunngitsu-
mik naapinneqartarput suliari-
sat misigissutsiminnik am-
maagaangamik taava amerla-
suut qiasarput, amerlaqisut
kamattarlutik, annilaanganerli
peeruttarpoq. Annilaanganer-
lu taama peerukkaangat immi-
norsinnaaneq annikilliartuler-
sarpoq.
Takutitsiniarneg
- Imminornerpassuit aamma
pisarput avalerisanut takutin-
niarlugu aliasuuteqarncq -
misigissutsinik sakkortuunik
ilumioqarneq avalerisanut ilu-
amik akuliunneqarsinnaann-
gitsunik, imalt. soorlu avaleri-
sat ilassiumanngisaannik. Tas-
sa ikiorneqaqqulluni suaameq.
- Imminorneq ilaannikkut
Natigiinmmt inatsit
L Ilisimassavat uagut illit naatsorsuutigigatsigit
2. Takusariaqarpat inuit 4-5 - qaniginerpaasatit - ilinnik pisariaqartitsilluinnarmata.
3. Ilisimassavat nalunnginnatsigu ajunngitsumik pingaaruteqartumillu ilinniittoqartoq ua-
gut atorsinnaasatsinnik.
4. Ilisimassavat inuppalaassutsinik uagut nuannarisatsinnik peqaravit.
5. Ilisimassavat aamma uagut soqutaanngitsutut, naleqanngitsutut, kiserliortutut sapersu-
tullu misigissuseqameq nalunnginnatsigu.
6. Ilisimassavat uatsinnut peqataagavit.
7. Ilisimassavat illit pillutit iliuuseqarumaqigatta.
8. Upperissavat illit nammineq inuunerpit uagullu inuiaqatigiiussutsitta ataannamissaan-
nut apeqqutaalluinnarmat suliniuteqarsinnaanerit.
9. Uagut - illit uangalu - ajomartorsiutit peqatigiilluta aaqqissinnaavagut
Anti-jmteloi)
L Du skal vide, at vi andre regner med dig.
2. Du må indse, at mindst 4-5 mennesker - dine nærmeste - er helt afhængige af dig.
3. Du skal vide, at vi ved, at der er noget godt og værdifuldt i dig, som vi har brug for.
4. Du skal vide, at du har nogle menneskelige egenskaber, som vi holder af.
5. Du skal vide, at vi andre også kender til at føle os betydningsløse, værdiløse, ensomme
og mislykkede.
6. Du skal vide, at du hører sammen med os.
7. Du skal vide, at vi vil gøre meget for dig.
8. Du skal tro, at dit eget liv og vort samfunds beståen er meget afhængig af din indsats.
9. Vi - du og jeg - kan løse problemerne i fællesskab.
Psykolog Ernst Peilman: - Maani Kalaallit Nunaanni imminorneq nunavinnit allaaneru-
voq, tamakkunani ilinniarluarsimasutut isummanit isummersorneqartarlutik. Maani nu-
nami misigissutsitigoornerusumik qisuariarnerusarpoq.
Psykolog Ernst Peilman: - Heri Grønland ser man en anden type selvmord end i kontinen-
tet, hvor det ofte er inspireret af intellektuelle overvejelser. Her i landet er det mere en
følelsesmæssig reaktion. (Foto: Knud Josefsen)
isiginnaartitsinertut pisima-
suusarpoq, piviusumik isigin-
naartitsineq, soorlu avalerisa-
nut- takutitsinertut napparsi-
masup qanoq kiserliortiginera-
nik misigissutsinillu ulikkaar-
tigineranik takutitsisumik.
Napparsimasup oqaasertassa-
qartinngikkaangagu taava
iliuuseqarnissaannaq kisern-
goruttarpoq. Pissangartuliaq
oqaasertaqanngitsoq.
- Tamanna piffissami sivi-
suumi pileriartortinneqartar-
poq. Imminorneq aamma tu-
nillaassinnaavoq - soorlu nual-
lunnertut. Imminomeq takus-
saatinniarneqaleraangat nalin-
ginnaasumillu pisimasuune-
rarlugu eqqartorneqaleraangat
taava inuppassuit tamatuma
atornissaanut ilaaqqunnialer-
sarput.
Pissusissamisoortutut isi-
gineqarpa?
- Danmarkimi Kalaallit
Nunaannilu imminorneq
pissusissamisoortuuvoq.
Kulturikkut ileqqorisap pi-
vaa imminorneq pissusissa-
misoortunngortillugu. Vi-
kingit nalaanni Danmarki-
mi angutit anguteqatimin-
nit atomerlunneqarsinnaa-
sarput. Angummut pisin-
naasoq kanngunarnerpaaq
tassa anguteqammit ator-
nerlunneqarsimaneq.
Kanngunassuseq atulikkani
qaangerniarsinnaavaa im-
minornikkut imaluunniit
inuiaqatigiit inuufiigisani
qimassinnaallugit. Maanimi
Kalaallit Nunaanni oqaaseq
naluneqanngilaq »qivin-
neq« qanoq isumaqartoq -
imaluunniit imminorneq.
Ogalogatigiinneg
- Uagut katuullit muslimil-
luunniit nunagisaanisulli uppe-
risarsiornikkut ileqqorissaar-
nermik peqanngilagut immi-
nornissamut inerteqquteqar-
tumik. Uagut upperisarsior-
nerput femisiuvoq saattua-
rannguaq, inuunermi malerua-
gassanik ikittuinnarnik ima-
qartoq inuillu ikittuaraannaat
malitaannik. Oqaluffik ileqqo-
rissaarnermik pilersuisutut
suliffeqarfiujunnaarpoq. Anne-
rusumik isumaannakkut pisar-
poq festialaarnerni, soorlu kui-
sitsinemi, apersortitsinerni,
katinnerni ilisinernilu taa-
maallaat saqqummersarlutik.
- Inuit imminomiarsimasut
imminornissaminnilluunniit
eqqarsaateqartut ikiorniassa-
gaanni pingaamerpaamik
ikiuutaavoq oqaloqatigiinneq.
Tamatumani siunertarineqar-
poq nukik mattusimasoq ani-
sinniassallugu. Napparsima-
soq ilinniartillugu misigissut-
siminik avalerisaminut akuliu-
titsiniarnissaanik. Misigissut-
sit akuliutinnerisigut immi-
norsinnaaneq annikillilerne-
qartarpoq. Misigissutsinut at-
tuumassuteqartumik inum-
mut allamut attuumassuteqa-
lernikkut imminornissaaga-
luup pinngitsoortinneqamis-
saanut qulakkeerutissat an-
nerpaat ilagaat.
Ogaatsit
Ajornalaanngila dansk psy-
kologiulluni kalaallit nap-
parsimasut ikiorniassallu-
git?
- Jo, misilittariaqarporli.
Nalinginnaasutummi inun-
nut psykologitut ilisimasat
kulturikkut nuunneqarsin-
naapput. Inuit Danmarki-
miippata, Australiamiippa-
ta maaniippataluunniit taa-
va tamatta assigiimmik
pinngortitaavugut. Assi-
giinnik misigissutsinut aq-
quteqarpugut, misigissutsi-
nut attuumasut assigiim-
mik qisuariarfigisarpavut.
Nunarsuaq tamakkerlugu
taamaappoq.
- Amerlaqisut qallunaatut
oqaluttarput. Taamaann-
gippat oqalutseqarpugut
uangalu nammineq sapinn-
gisannik kalaallit oqaasii
ilinniarniarpakka. Isuma-
qarpungalu sakkussaq pin-
gaarnerpaaq tassaasoq
oqaatsit. Isumaqarpungalu
oqalutsit aqqutigalugit tera-
peertoqarsinnaasoq (sulia-
rinnittoqarsinnaasoq), min-
nerunngitsumik kalaallit
inuusuttorpassuit qallunaa-
tut paasisarmata.
Napparsimasunut ajor-
nartorsiutaanngila avatan-
giisit atugarisimasat uterli-
geqqinnissaat?
- Jo, taamaattumik aam-
ma takuneqartarpoq nap-
parsimasut, periarfissaqa-
raangamik, allamut nuut-
tartut, najugarisimasartik
qimallugu. Taamaaliortar-
put allanit sunniinissat piu-
mallugit. Terapeernermi
aamma inuit inuunermut
nutaamut atuligassaannut
piareersarneqartarput. Ava-
tangiisit qanoq ittut najus-
sallugit navianartuunersut
taamalu imminornissamut
qanoq iliorluni qaangerniar-
neqarsinnaasanersut.
Ajornanoornertnut
piareersimaneg
- Ajornartoornermut piareer-
simanissap pilersinneqarnis-
saa assut nakkutiginiarsaraar-
put. Nuummi najugalinnut nu-
nalu tamakkerlugu. Soorlu as-
sersuutigalugu Narsami ukiut
1990/91-it nikinneranni pisi-
masoq. Inuit arfineq marluk
toqutaasimapput.
- Ajornartoornermut piare-
ersimanissamik peqannginneq
pissutigerpiarlugu inunnut to-
qutaasut ilaqutaannut nukissa-
mik tunniussisoqarsinnaasi-
manngilaq, inuppassuit annaa-
neqarlutik. Taakkununga ila-
qutaasut ilaat arlallit kingusin-
nerusukkut imminorsimap-
put. Tamarmik inuusuttunn-
guullutik. Arlallit eqqarsar-
taatsimikkut ajoqutissarsisi-
mapput taamaattumillu maan-
nakkorpiaq suliarineqarlutik.
Nakkutiginianngikkaanni im-
minorsinnaapput.
- Ajornartoornermut piare-
ersimaffeqaraanni aningaasa-
mernit sulisullu ikitsut atorlu-
git taava ilaqutaasut imminor-
sinnaanerannut navianartor-
siorneq annikillilemeqarsin-
naavoq.
- Ajornartoornermut piare-
ersimaneq tassaaginnarpoq
inuit arlalialuit qinerlugit suli-
sutut inuttullu ajomartoomer-
mi ikiuisinnaanermik pigin-
naaneqartut Sulisussaqarpoq.
- Sanap Nuup kommunia at-
taveqarfigisimavaa uagut ne-
qerooruteqarluta ajomartoor-
nermi piareersimasussatut
siunnersuisinnaanissamut.
Neqeroorut politikerit ki-
simik aalajangersinnaasaat.