Atuagagdliutit - 08.03.1993, Síða 5

NR. 28 1993
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
5
NUNATSINNIKISSAATIGINEQANNGITSUT
LANDSDOMMER HANS CHR. RAFFN-
SØEp Kalaallit Nunaanni eqqartuussisaaseq
pillugu inatsit 1951imeersup aamma pinerlut-
tulerinermi inatsit 1953imeersup Kalaallit
Nunaanni oqallisigineqamissaat kinguller-
mik AGmi ujartorpaa. Landsdommerilu ilu-
moorpoq: Kalaallit inuiaat iluanni periaatsit
aalajangiilluinnartut pillugit inuit oqallinnis-
saannik pilersitsisariaqarpugut - tassani ilaa-
tigut uagutsinnut eqqarsaatigaluta ilaatigullu
Danmarkimi kalaallit pissusaat pingaarutillit
pillugit oqallinnerup allamut saakkiartornera
aaqqiiffiginiarlugu.
Immaqa inuit ilaannut politiinut eqqartuus-
sivinnullu tunngasunik oqallinnissaq sakkor-
tuumik piuminaaffiusinnaavoq: »Uagut aku-
liukkusunngilagut«. Immaqami tamanna paa-
sinarsinnaavoq, kisiannili taamatut isummer-
neq pitsaasuunngilaq. Tamatumami inerneri-
sinnaavaa marlunngormat martsip aappaani
KNRip aallakaatitaata »Herstedvesterimi ka-
laallit« unitsiinnameqarluni akineqannginne-
ra. Tamannalu Kalaallit Nunaata iluaqutigina-
vianngilaa.
DANMARKIMI INOQARPOQ Kalaallit Nu-
naata ajomartorsiutaannik aaqqiiniartussatut
imminnut isigisunik - aammami namminer-
sornerulernitta eqqunneqameranit ukiut 14it
qaangiutereeraluartut. Qallunaat ajortumik
isumaqanngikkaluarlutik akuliuttut ilagaat
Tine Bryld, taannalu ataatsimik siunnerfe-
qarpoq: Herstedvesterimi kalaallit 16it. Suli-
armi taanna paasinarluinnarpoq, tassami
inuit taakku nunaminnit kusanaqisumit sar-
farsiataartunillu ilulialimmit peerneqameri
ajorluinnarpoq, Danmarkimilu teqeqqut ar-
laannut inunnik eqqaaviusumut katersuutiin-
nameqarlutik. Ilumoorpa?
Tine Bryld arlalinnik isummerfigineqar-
sinnaavoq, kisiannili immikkut soqutigisami-
nik saqqummersitsiniaraangami pikkorisso-
rujussuuvoq. Kalaallit atuakkanik naqiterisit-
sisarfiat, Atuakkiorfik kalaallit atuakkiaannik
naqitassanngorlugit tunniunneqartunik iti-
gartitsigajunnini pillugu ilisimaneqarluartuu-
sup, ukiarmi Tine Bryld Herstedvesteri pil-
lugu aamma paarnaarussivimmi tusaamasaa-
nersaq, Abeli Narsami inunnik arfineq marlo-
raartoq pillugu atuakkiaminik saqqummersit-
simmat, atuakkiai nutsemeqarasuartinne-
qarput saqqummersipallanneqarlutillu.
AALLAKAATITASSIAMI »Herstedvesteri-
mi kalaallit« paarnaarussanit 16iusunit talli-
mat inuunermik ingerlasimanerinik nammin-
neerlutik oqaluttuartinneqarput. Isiginnaa-
gassiaq qallunaanut takusassanngorlugu sa-
naajuvoq, imaali taakkununnga tusamerpal-
laarsimanavianngillat. Minnerunngitsumillu
tusamerpallaarsimanavianngilaq aallakaati-
tassiap aallartinnerani paarnaarussat taakku
»Kalaallit Nunaanni kissaatigineqanngitsu-
tut« taaneqarmata. Tamannalu sakkortoqaaq.
Jens Laurits Petersen, Knud Eliassen, Abel
Lennert, Niels Fontain Jakob Lindenhannilu
eqqatuusseriaatsimi akiniaarusunnermik pi-
gisaqartumi misigittaatsumilu pisuussute-
qanngikkaluarlutik pilliutigineqarsimanerlu-
tik? Nunaqarfiup iffiortuata unnerluutigine-
qartumik illersuisinneqamera inuit piginnaa-
titaaffiinut unioqqutitsinerunerluni? Inuit pif-
fissami aalajangersimanngitsumi isertitsi-
vimmiitinneqamissaannik eqqartuussisar-
neq inuppalaamerunerluni? Inuit inuiaqati-
giinnut pissutsinut naleqqutinngikkaangata
nunaannit 4.000 kilometerimik ungasissusi-
limmut aammalu ilaquttaminnit, oqaatsimin-
nit ilami aamma kulturiminnit qimagutitinne-
qartamerat assuarnartuunnginnerluni?
AALLAKAATITASSIAMI »Herstedvesteri-
mi kalaallit« apeqqutit akineqanngitsut aam-
malu qallunaat kalaallillu akunnerminni aker-
leriinnerannik ersersitsiniamerit ersarilluin-
narpoq. Paarnaarussivimmi nakkutilliisut
qallunaat nerinnaqisut Kalaallit Nunaanneer-
sukkuluit akiannut ingitsinneqarsimasut aal-
lakaatitassiami takuarput. Kisiannili paamaa-
russivimmi nakkutilliisut kalaallit paamaa-
russanik kalaallinik sullitaqartut takutinne-
qanngillat. Aammattaaq siunnersuisartoq ka-
laaleq, kalaallinik taakkuninnga 16inik
ikiuunnissaminuinnaq atorfeqartinneqartoq
takunngilarput.
Ersarilluartorlu ataaseq aamma tassaavoq
Kalaallit Nunaanni eqqartuussisamerup aki-
neqarani saassunneqamera. Forsvarsadvo-
kat Thorkild Høyer oqaluttuartinneqarpoq
Kalaallit Nunaanni eqqartuusseriaaseq ator-
sinnaanngitsoq, aammalu eqqartuussassa-
mut ikiuuttussatut najuuttartut, eqqartuus-
seqataasartut kommuninilu eqqartuussisut
inatsisilerinermik ilinniarsimanngitsut politi-
it unnerluussutaannik malinniinnarpallaara-
juttartut. Thorkild Høyerip oqameratut pinn-
gitsuugaluartunik pineqaatissiisoqartartoq,
aallakaatitassiamilu kalaallit Herstedvesteri-
mi paarnaarussat pinngitsuugaluarlutik pine-
qaatissinneqartunut ilaatinneqartutut saq-
qummersinneqarput. Oqaatigineqanngilarli
Kalaallit Nunaanni eqqartuusseriaaseq silar-
suarmi pitsaanerpaammat, tassami eqqar-
tuunneqartup oqaasii inuiaqatigiinni kultur-
ikkut arlaannut atanera inatsisilerituutut
naammassisimanermit pingaamerutinneqar-
tarmata.
Ersersinneqartullu pingajoraat paamaa-
russat tallimat pinerluutigisimasaasa sakku-
kinnerusumik saqqummersinneqameri. Aal-
lakaatitassiami oqaluttuusup kalaallit piner-
luttulerinermut inatsisaanni paragrafit assi-
giinngitsut innersuussutigai. Qallunaanit
paasissaanngillat, tamatumalu kingunerisaa-
nik inuit eqqunngitsumik pineqarsimassasut
isumaqartoqalersinnaavoq, - tassanili eqqar-
saatigineqanngilaq inuit taakku Kalaallit Nu-
naanni ajornerpaanik pinerluuteqarsimane-
rat.
Suliarilluagaaqaaq, piviusuusaartitsinerillu
sunniuteqarlutik.
INUIT SJÆLLANDIP sineriaanut inissiin-
nameqarsimasut inuuneri misissuataalaari-
artigit. Jens Laurits Petersenip meeraanera
oqitsuinnaasimanngilaq, anaanaminullu atas-
suteqarsimanera paasiuminaatsorujussuu-
voq. Inuusuttunnguulluni ajortuliortalereer-
simavoq, kommunimilu eqqartuussivimmi
eqqartuunneqaraangami kingunitsianngua
eqqartuunneqaqqittaraaq. Pineqaatissinne-
qartunut inissiisarfik emgerluni ilisimallua-
lerpaa, inissiisarfiullu ammaannartuunera
atomerlullugu qimaasarnermigut nutaanik
pinerluuteqaqqittarsimavoq.
Naggataagulli inissiisarfik nakkaannarpoq:
- Aqussinnaanngilarput. Jens Lyberth inissii-
sarfimmut ammaannartumut naleqqutinngi-
laq. Pineqaatissiissutaasinnaasut pisariaqar-
titagut piginngilagut, piffissamilu aalajanger-
simasumi inissiisarfimmi matoqqasumiitin-
neqartariaqarpoq.
Akissullu takkuttoq unaavoq: Jens Laurit-
senip Herstedvesterimut paamaarunneqar-
nissaanut pinerluutigisai sakkukippallaaqaat.
Inissiisarfimmit qimaaqqinnermini ikinn-
gutini pingasut Nuummi Blok Pmi inissiat
ilaanni toquppai. Aatsaalli taamaalioreerami
Herstedvesterimut inissinneqarnissaminut
ajortuliai naammalersimallutik.
Jens Lauritsenip ajortuliomermi kingoma
ukiut qulit qaangiummata TV-2mut oqaluttu-
araa pingasoraamerminut nammineq pisuu-
nani. Meeraanermini artomartumik inuusi-
mavoq, ajortuliomermilu nalaani aalakoorsi-
mavoq, Blok Pmilu inissiamukartillutik ma-
juartarfinni paasimapput, atisai aatsersimap-
put, kammalaataasalu qinngasaarsimavaat
annersarlugulu, taamaammallu toqunneqara-
mik nammineq pisuullutik. Oqaluttuamermi-
ni peqqissimerpasinngilaq.
Jens Lauritsenip toqutsinnginnermini
ajortuliarpassuani pineqaatissinneqarnerpas-
suanilu oqaluttuarinngilai, imaluunniit kam-
malaatimi timaasa toqungasut igaffimmiinne-
risa nalaanni amamik inissiamiittumik nalu-
naaquttap akunnerpassuini pinngitsaalisaqat-
taarsimanini oqaluttuarinagu. Aammalu Her-
stedvesterimit qimaasarnini imaluunniit kin-
gullermik qimaagami Christianiami kalaale-
qatiminit unatarneqamini oqaluttuarinngilai,
taamanilu kalaaleqatiminit atisaqanngitsoq
annersagaasimaqisorlu politiinut tunniunne-
qarsimavoq, kalaaleqataasalu tunussimavaat.
PAARNAARUSSAT ALLAT sisamat aamma
taamaapajaarput. Abel Lennert Sisimiuni ar-
naatiminik ukiukitsumik toqutsisimanini pil-
lugu pineqaatissinneqarsimavoq, taassumalu
oqaluttuarissallugu puigorpaa siornatigut
taamaapajaartumik toqutsisimalluni. Knud
Eliassen Ilulissani sakkortuumik kingune-
qartumik savimmik kapuisuimanini pillugu
pineqaatissinneqarsimavoq, taassumalu oqa-
luttuarissallugu puigorpaa siomatigut arlale-
riarluni aammattaaq savilersornermik peq-
quteqartunik pineqaatissinneqartarsimalluni.
Jakob Lindenhann niviarsiaqqanik marlus-
sunnik pinngitsaaliisarsimanini pillugu pine-
qaatissinneqarsimavoq, taassumattaaq pui-
gorpaa oqaluttuarissallugu meeqqanik kingu-
aassiutitigut arlaleriarluni atomerluisarsima-
nini Herstedvesterimut inissinneqamermi-
nut peqqutaasoq. Kisiannili Niels Fontain al-
larluinnaavoq, taannami Herstedvesterimi
ukiuni 17ini paamaarussaasimavoq, Maniit-
sumi inunnik pingasunik imaanut ajatsilluni
ipisitsisimanera pillugu pineqaatissinneqar-
simalluni. Herstedvesterimi paamaarussaa-
nermini aserorluinnarsimasutut isikkoqar-
poq, kisiannili ajunngitsumik siunertaqarluni
taamaaliorsimaneranut uppernarsaatitut
»Ude & Hjemme«mi ilanngussaasimasoq nu-
taanngilinikoq TV-2p aallakaatitassiamini
saqqummersimmagu uppernarpasinngilaq.
(Paarnaarussat tallimat taakku fjemsynikkut
saqqummersinneqaramik aqqi taagomeqar-
put, taamaammallu aqqi ilanngullugit allan-
nissaat uagut toqqarsimavarput).
HERSTEDVESTERIMI PAARNAARUS-
SAT 16it tassaanngillat inuiaqatigiiusugut
akiniaarusunnitsinni misigittaannitsinnilu
akunnitsinniinnissaat kissaatiginnginnatsigu
Kalaallit Nunaannit Danmarkimut nassiun-
neqarsimasut. Taakku 16iullutik Hersted-
vesterimiitinneqarput ajortuliaat ima ajorti-
gimmata inuiaqatigiit kalaallit ullumikkut im-
minnut illersomiarlutik iliuuseqamissamin-
nut periarfissaqanngimmata. Tassani inuia-
qatigiit soqutigisaat inuillu ataasiakkaat pi-
ginnaatitaaffii oqimaalutarneqarput. Inuiaqa-
tigiimmi inunnut naleqqutinngeqisumik pis-
susilersortunut illersuutissaqarsinnaasaria-
qarput. Taamaanngippammi toqqissisimasin-
naaneq atorsinnaajunnaassaaq, nammineer-
niarpallaalernermik sanngiillinermillu taar-
serneqassalluni.
Eqqumiitsualu unaavoq oqallinneq Kalaal-
lit Nunaanni matoqqasumik inissiisarfilior-
nissamut tapersersuinermik akerliunermil-
luunniit oqallinnerunngimmat. Oqallinnermi-
li pineqarput aningaasaqamikkut politikkik-
kullu avatangiisitsinnik tapersersuineq aker-
liunerluunniit. Sanap tamikkut nappaatilin-
nut immikkoortortaanut atasumik matoqqa-
sumik inissiisarfiliortoqassappat sananeqar-
nera 60 millioner koruuninik akeqartussaa-
voq ukiumullu ingerlannissaa 20 millioner
koruuninik akeqartussaalluni. Ullumikkut
aningaasat taakku pigaagut, pigisimagutsigil-
lu siunertamut immikkut illuinnartumut taa-
maattumut atussallugit piareersimavugut?
NAALAGAAFFIUP aningaasanik puussia-
mik tuniinnavissinnaassagaatigut 60 million-
er koruuninillu nalilimmik matoqqasumik
isertitsisarfiliuinnarsinnaasoq isumaqarsi-
magutta kukkunerussaaq. Massakkorpiaq
matoqqasumik isertitsisarfiliussagutta anin-
gaasat kontonit allanit pissarsiarineqartus-
saapput. Tassa ullumikkut ataatsimoortumik
tapiissutaasartunut politikki taamaappoq.
HERSTEDVESTERIMI paarnaarussat im-
miniiginnarlugit pissutsit pitsanngomissaat
utaqqiinnassavarput? Naamik, uatsinnut an-
ingaasassaritinneqartut atomeqamissaannut
tulleriiaarinissaq pillugu Kalaallit Nunaanni
inuit oqalliseqataalersittariaqarpagut. Ataat-
simoorluta aningaasaatigut qanoq atomeqas-
sappat? Nalomissutigineqanngilarmi Her-
stedvesterimut aallartitaasameq ajoqutaa-
soq. Kiisalu Kalaallit Nunaanni Namminer-
sornerullutik Oqartussat taama nutaraatigi-
tillugit pissutsit taamaattut nuannerpallaann-
gillat. Ukiut tamaasa kalaallit napparsimasut
untritilippassuit amerlanertigut inuuneran-
nut ulorianartorsiortitsisunik nappaatillit
Rigshospitalimut aallartinneqartariaqartar-
put. Ukiut tamaasa tamimikkut nappaatillit
»Andersvænge«mut Vordingborgimiittumut
imaluunniit Nykøbing Sjællandimut aallartin-
neqartariaqartarput. Ukiut tamaasa inuppas-
suit Kofoed Skolemi Christianiamiluunniit
inuunissaminnut ussemartorsiulertarput.
Ukiut tamaasa inuusuttorpassuit qallunaat
ilinniarfiini ilinniamissaminnut innersuunne-
qartarput.
Inuit taakku aamma toqutsinikuunngikka-
luarlutik »pillagaasutut aallartinneqartar-
put«. Oqariartaaseq taanna arlalinnit atoru-
maneqamavianngikkaluarpoq, kisiannili
Herstedvesterimi paarnaarussat pineqale-
raangata oqariartaaseq taanna sakkortooru-
jussuarmik sunniuteqartarpoq.
...Nalisagaavoq.