Atuagagdliutit

Árgangur
Tölublað

Atuagagdliutit - 05.11.1998, Blaðsíða 13

Atuagagdliutit - 05.11.1998, Blaðsíða 13
GRØNLANDSPOSTEN SISAMANNGORNEQ 5. NOVEMBER • 13 Ullorissat annaasa annersaata tullia Kalaallit Nunaanneersuuvoq Atuakkiortoq ullorissallu anaanik ujarlertartoq Vagn F. Buchwald ullorissat anaat, Kalaallit Nunanni nassaarineqartut oqaluttuarisaanerannik ilisimaarinnilluartuuvoq KØBENHAVN(CSL) - »Ul- lorissat anaat alutornartor- taqarput. Tigummiarsinnaa- sani pisoqaanerpaapput, tas- sami nunarsuup qaammatillu ujaraanit pisoqaanerupput. Ullorissat anaat silannarmit oqariartortuupput, nammin- neerlutik uatsinnut takkut- tartut. Inummut piitsumut silaannarsuarmit pajugutitut takkuttartutut oqaatigineqar- sinnaapput«. Danmark-imi ulorissap an- naanik ujarlertartut siuttuat Tycho Brahe-millu ilisima- sassarsiortut aqutsisuinut ilaasortaq, ilinniarnertuunut ilinniartitsisoq aamma doctor scient Vagn F. Buckwald atuakkiamini »Ullorissat anaat - Nunarsuup qanga pileqqaarneranut matuersaa- tit«-ni taama aallamiivoq. Atuakkiamini ullorissat a- naanik ujarlertamermini mi- sigisartakkani oqaluttuarai, ilaatigullu Kalaallit Nunaan- ni 1963-imi ujarlernermini ullorissap anaa, Agpalilik, saviminissamik akulik, 20 tonsinik oqimaassusilik Kap York-ip eqqaani nassaaraa. Ullorissap anaa taanna Kap York-imut nakkaasut ilagaat. Nakkaaffiup 1000 kilomete- riusup iluani ullorissap anaa- nik savimissartalinnik 58 tonsinik nassaartortoqarsi- mavoq, taamaalillunilu Kap York nunarsuarmi ullorissat anaasa nakkaaffiattut anner- sarilissutigisaanik. Ullorissallu anaat piffissa- mi kingullermi oqaluuserine- qartarnerat akulikippoq. Ukiumi ataasingajammi ili- simatuut tusagassiorfiillu ul- lorissamut anaasoritinneqar- toq, siorna decemberimi kaperlannerani unnuap taar- nera qaamasuinnanngortillu- gu Kujataanut nakkarsorine- qartoq sammingaatsiarsima- vaat. Pisoq, arlalinnit isigin- naameqartoq, aammalu ilaa- tigut Nuummi biilit unittar- fiata videoliarianeqamerati- gut ilanngunneqartoq, kiisalu amerikarmiut qaammataasi- aannit alapernaarsuummit immiunneqartoq. Ullorissap anaata ilaanik aallemissamut soqutiginninneq aallaqqaam- mullu annertusimavoq, aa- sarlu Tycho Brahe-mit ilisi- masassarsiortunik taasat aal- lartinneqarput, taassuma sin- nikuinik ujarleriartortinne- qarlutik. Ilisimasassarsiortut Ilisimasassarsiortut ulloris- sap anaata sinnikuinik nas- saanngillat. Kisianni angala- qataatinneqartut pujoralan- nik katersuingaatsiarput, taakkulu qallunat nunallu allat laboratoriaani misissor- neqarput. Maannamut misis- sugassanit apummit tigusanit 200-uusunit 19-it misissoq- qissaameqareerput - kingu- neqanngitsumik. IGsianni ullorissat anaat - oqaluttuarisaaneq eqqarsaa- tigalugu - takomartaanngillat. Aamma Kalaallit Nunaanni. Ukiut ingerlanerini ullorissat anaanik nassaartoqartarsima- voq, aammalu nunarsuarmi ullorissat anaasa annersaat, saviminissamik akulik, 31 tonsinik oqimaassusilik, Ah- nighito-mik taagugaq Kalaal- lit Nunaata avannaanut nak- kartuusimavoq. Eqqornerusumik oqaatiga- lugu Kap York-imi Meteori- te Islands-imut, taannalu 1897-imi ilisimasassarsiortu- mit amerikarmiumit Robert E. Peary-mit ilungersuaffio- qisumik umiarsuarmut i- kaanneqarpoq Amerikaliaan- neqarlunilu. Ukiut marluk sioqqullugit Peary-p ulloris- sat anaat allat marluk, Wo- man (3000 kilo) aamma Dog (400 kilo), Ahnighito-p a- vannannguaniittut aasima- vai. Peary-p ullorissat anaat pi- ngasuusut taakku uillamer- mut pisuumut, Mrs. Morris K. Jessup-imut 40.000 ko- ruunilersillugit tunivai. Taas- sumalu New York-imi The American Museum of Natu- ral History-mut tunissutigai, ullumikkullu suli taakku ka- tersugaasivimmut takuniar- neqarluartarput. Robert E. Peary Kisianni Robert E. Peary ullorissat anaanik nassaar- tuunerameqartarnera akerli- lerneqarsinnaavoq. Eskimuut Peary ullorissat anaasa pi- ngasut sumiinnerinik ajoqer- suuppaat. Tassami eskimuut sivikinnerpaamik ukiuni 1000-ini nalunngereersima- vaat. Ullorissap anaata aseq- qukuinik savilioraangamik qarsullu nuussaanik sana- gaangamik kaaffittut atortar- simavaat. Saviminnissarlu imaalial- laannaq pissarsiassaasiman- ngilaq. Eskimuut aatsitassa- mik naleqarluartumik pissar- siniarlutik kilomterini untri- tilippasssuarni angalaqqaar- tariaqartarsimapput, kingor- nagullu siaruarterlugu. Kuja- taani Niaqomami qallunaat- siaat najugaqarfikuanni qar- sup nuuanik, ullorissap anaa- nik saviminissartalimmik sa- naamik nassaartoqarsima- voq, allaammi Hudson Bugt- imi - Kap York-imit 2400 ki- lometerini qimusseqqaarluni omitassami - ullorissap anaa- ta, Kap York-imi nassaap ilaanik nassaartoqarsimallu- ni. Nassaat, qangarsuaq ator- tunik paarlaateqatigiittarne- rup annertussusianik takus- sutissat. 1800-kkut aallartiinnartulli Kalaallit Nunaanni savimmi- nissaqamerannik paasissutis- sat siulliit europamiunut an- ngupput. 1818-imi sakkutuut umiarsuanni naalagaq, John Ross aallarpoq, USA-p Ca- nada-llu avannaatigut avam- mut-kimmut kangerloqar- nersoq misissoriartorlugu. Qimusseriarsuup avannarpa- sinnerusortaani kisarsimatil- lutik eskimoorpaaluit naa- pippaat. Pigisanik paarlaas- suulluni niueqatigiinnermi umiarsuup sakkuuteqarnermi naalagaata malugaa, eski- muut savii mikisunik savim- minertalersorneqarsimasut. Isumaqaraluarpoq taakku tassaasut kikissat imaluunniit nappartat qissiarineqartut sa- viminertaat kaattaallugit ik- kussuussat, kalaallillu oqa- luttaata Zakæus-ip oqaluttu- araa eskimuut saviminissaq qaarsunit angisuunit marlun- nit, kangisinnerungaatsiartu- miittumi sissamiittunit - tas- sa Woman-imit Dog-imillu - pissarsiarisaraat Umiarsuulli naalagaanut John Ross-imut misigisaq taanna qaangiinnartarialittut isigineqarpoq. Sikumi imar- nersaq ersermat angalaqati- giit ingerlaqqittariaqalerput, nunamut niullutik saviminis- saqarfimmik misissuinissa- mut periarfissarsinatik. Kalaallit Nunaanni saviminissaq 1800-kkut sinneranni Kalaal- lit Nunaanni saviminissaqar- fik paasisaqarfigineqanngit- soorpoq. Issittumili ilisima- sassarsiortoq A. E. Norden- skiøld isumaqarsimavoq Ka- laallit Nunaanni saviimissaq pillugu paasinnilluni, 1871- imi Qeqertarsuup kimmut sineriaani ullorissap anaanik saviminissartalinnik anner- tuunik nassaarsorigami. Tamatumali kingoma mi- sissuinermi paasineqarpoq, pineqartut tassaasut savimi- nissamemit, nikkelimik mag- netkis-imillu, pntlandit-imik jernsulfid-imillu akoqalaar- tut. Tassa saviminissaq ullo- rissap anaanit pisuunngitsoq. Vagn F. Buchwald atuak- kiamini oqaluttuarpoq, Qe- qertarsuarmi saviminissaq nunarsuarmi kisiartatut im- mikkooruteqartoq, taamaalil- lunilu ullorissat anaanit savi- minissamit qaqutigoornerul- luni. Kalaallit Nunaanni sa- viminissaqarfik eqqaassan- ngikkaani taamaallaat Kas- sel-imi Hessen-imiittumi, aamma Irland-imi Antrim- imi Giant’s Causeway-imiit- tumi peqarpoq. Kalaallit Nu- naannittutulli basalt-imik a- koqartunik. Inuit sakkutoqaasa misis- suiffiginerini savimernit a- torneqartartut assigiinngitsut pingasuupput:ullorissat a- naasa saviminissartaat, Qe- qertarsuarmit saviminissaq kiisalu savimineq avataanit pissarsiarineqartartoq, soorlu nappartat saviminertaat, eq- qomaveeqqutit saviminertaat allallu, taakkulu qallunaatsi- aat arfanniallu paarlaateqati- giittamerannit pissarsiaasar- simagunarput. Saviminissamik akullit Robert Peary-p Ahnighito- mik, Woman-imik Dog-imil- lu »nassaamerata« kingoma, Kalaallit Nunaanni ullorissat anaannik saviminissartalin- nik allanik nassaartoqartarsi- mavoq. Vagn F. Buchwald- ip nammineerluni iluatsitsil- luni Agpalilik, 20 tonsinik oqimaassusilik nassaarisima- vaa. 31. juli 1963-imi nas- saaq taanna Kalaallit Nu- naanni ullorissat anaanit nas- saarineqartunit annerup tul- leraa, taamanilu Buchwald- ip piniartut marluk, Iggian- nguaq Ivik aamma Augo Su- erssaq angalaqatigalugit Sa- veruluup Agpaliullu qeqer- taasartaasa akomi ujarlerfi- gisimavai. Aasarissemttorpoq, Buch- wald-ilu pilersaaruteqarpoq issuatsiaat suli naaffigisi- manngisaanni ujaraqarfiit misissuiffiginiarlugit. Ullo- rissap anaa taartumik qali- paatilik ujaqqat qaamasut a- komanniittoq ujaqqanit issu- atsiaat naaffigisimasaannit nassaariuminamerussammat. Buchwald-ip nassaarnini atuakkiamini imatut allaati- gaa: »Ullorissap anaa man- ngertornisimalluni aappalu- ngusersumik kajortissima- voq, qummuattaasatullu a- ngisuutut ilusilinnik iterserti- tersimalluni, manngertome- rit katagamerinik imalinnik. Nuua kisimi ujaqqat gnejs- illit akornannit puttusima- voq. Itersaqanngilaq, eski- muunillu kaattarfigineqarsi- maneranik ersittoqarani. Si- ornatigut takuneqarsiman- ngisaannartoq malunnarpoq, unnukkullu tammaarsimaar- fitsinniilluta nassaara oqalut- tuarigakku angalaqatikka qu- larpasissorujussuupput«. 1964-imiit 1967-imut atu- akkiortoq taanna ikittunngu- anik angalaqateqarluni aa- sakkut tassunnartarpoq, ullo- rissap anaata assartomissaa piareersariartorlugu. Aatsaat arlaleriarluni misileereerluni 1967-imi augustimi ameri- karmiunik ikiorteqarluni ul- lorissap anaa angallammut nunnittaammut ikaappaa, tassanngaanniillu sinersor- taammut M/S Edith Nielsen- imut ikaallugu. Saqqummersitaapput Ullorissap anaata taassuma ilaa ulumikkut København- imi Geologisk Museum-imi saqqummersitaavoq, ilai nu- narsuaq tamakkerlugu labo- ratorianut misissugassan- ngorlugu nassiussuunneqar- simallutik, imaluunniit paar- laassinemut atomeqarsimal- lutik, taamaalilluni Geolo- gisk Museum-ip ullorissat anaanik katersugaatai amer- lingaatsiarlutik, maannalu Europa-mi pitsaanersaallu- tik. Qangarpiaq Kap York ul- lorissat anaanik nakkaaffi- gineqarsimanersoq ilisiman- eqanngilaq. Kisianni ukiut 1000-it sinnerlugit matuma sioma pisimassaaq, tassami taamanili aseqqorlukui eski- muunit atorneqartalersimap- put, ilimanarporlu ukiut 10.000-it inorlugit matuma siornatigut pisimassasoq, nassaat allanngujaassuserisi- masaat eqqarsaatigalugu. Eskimuut ukiut 1000-it sinnerlugit ignerlanerini ul- Danmark-imi ulorissap annaanik ujarlertartut siuttuat Tycho Brahe-millu ilisimasassarsiortut aqutsisuinut ilaasortaq, ilinniarnertuunut ilinniartit- sisoq aamma doctor scient Vagn F. Buckwald ullorissat anaanik ujarlernermik ilisimasaqarluartuuvoq. 1963-imi Kalaallit Nunaanni nassaat annersaata tullia 20 tonsiusoq nassaaraa. Danmarks førende metorit- forsker og medlem af styre- gruppen bag Tycho Brahe Ekspeditionen, docent og doktor scient Vagn F. Buchwald har stor erfaring med jagt på meteoritter. 11963fandt han således Grønlands næststørste meteorit på 20 tons. lorissat anaanik Kap York- imeersunik soqutiginnissi- mapput, kisianni ullorissap anaa ataasiinnaq - Buch- wald-ip nassaava Agpalilik - aaqqissuulluakkamik ujarler- nikkut nassaarineqarpoq. Ul- lorissat anaanik ujarlertartup taassuma qularinngilaa, nu- narujussuarmi tassani allanik nassaassaqassasoq, aammalu nutaanik nassaartoqarumaar- nissaa qularinagu. Imaluun- niit Kalaallit Nunaanni ullo- rissat anaat pillugit allaaseri- samini kapitalimi kingul- lermi allanneratut: »Kap York-imut nakkaasut allaas- sutigaat paasissutissanik nu- taanik pissarsiffiuarnertik, aammalu ilisimatusarnikkut saqqummertoqartuarnertik. Ukiut nassaarfiusut, tassa 1818,1861,1894,1913,1914, 1928, 1955, 1961, 1963 aam- ma 1984 takutippaat Kalaallit Nunaata avannaani arlaannik pisoqarsimassasoq, aammalu kisitsisit tulleriiaamerisa taakku naammassisimanngit- sutut eqqoriamissaanut pro- fetiusariaqanngilaq«. Buchwald amerikarmiunit ikiorneqarluni nassaani 20 tonsiusoq sinersortaammut M/S Edith Nielsen-imut ikaappaa, taassumalu ullorissap anaa Danmark-iliaappaa. Med amerikansk hjælp fik Buchwald bugseret sit 20 tons tunge fund afen meteorit til coasteren M/S Edith Nielsen, som sejlede meteoritten til Danmark. ASSI NAMMINEQ PIGISAQ/PRIVATFOTO

x

Atuagagdliutit

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Atuagagdliutit
https://timarit.is/publication/314

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.