Atuagagdliutit - 05.11.1998, Page 13

GRØNLANDSPOSTEN
SISAMANNGORNEQ 5. NOVEMBER • 13
Ullorissat annaasa annersaata
tullia Kalaallit Nunaanneersuuvoq
Atuakkiortoq ullorissallu anaanik ujarlertartoq Vagn F. Buchwald ullorissat anaat,
Kalaallit Nunanni nassaarineqartut oqaluttuarisaanerannik ilisimaarinnilluartuuvoq
KØBENHAVN(CSL) - »Ul-
lorissat anaat alutornartor-
taqarput. Tigummiarsinnaa-
sani pisoqaanerpaapput, tas-
sami nunarsuup qaammatillu
ujaraanit pisoqaanerupput.
Ullorissat anaat silannarmit
oqariartortuupput, nammin-
neerlutik uatsinnut takkut-
tartut. Inummut piitsumut
silaannarsuarmit pajugutitut
takkuttartutut oqaatigineqar-
sinnaapput«.
Danmark-imi ulorissap an-
naanik ujarlertartut siuttuat
Tycho Brahe-millu ilisima-
sassarsiortut aqutsisuinut
ilaasortaq, ilinniarnertuunut
ilinniartitsisoq aamma doctor
scient Vagn F. Buckwald
atuakkiamini »Ullorissat
anaat - Nunarsuup qanga
pileqqaarneranut matuersaa-
tit«-ni taama aallamiivoq.
Atuakkiamini ullorissat a-
naanik ujarlertamermini mi-
sigisartakkani oqaluttuarai,
ilaatigullu Kalaallit Nunaan-
ni 1963-imi ujarlernermini
ullorissap anaa, Agpalilik,
saviminissamik akulik, 20
tonsinik oqimaassusilik Kap
York-ip eqqaani nassaaraa.
Ullorissap anaa taanna Kap
York-imut nakkaasut ilagaat.
Nakkaaffiup 1000 kilomete-
riusup iluani ullorissap anaa-
nik savimissartalinnik 58
tonsinik nassaartortoqarsi-
mavoq, taamaalillunilu Kap
York nunarsuarmi ullorissat
anaasa nakkaaffiattut anner-
sarilissutigisaanik.
Ullorissallu anaat piffissa-
mi kingullermi oqaluuserine-
qartarnerat akulikippoq.
Ukiumi ataasingajammi ili-
simatuut tusagassiorfiillu ul-
lorissamut anaasoritinneqar-
toq, siorna decemberimi
kaperlannerani unnuap taar-
nera qaamasuinnanngortillu-
gu Kujataanut nakkarsorine-
qartoq sammingaatsiarsima-
vaat.
Pisoq, arlalinnit isigin-
naameqartoq, aammalu ilaa-
tigut Nuummi biilit unittar-
fiata videoliarianeqamerati-
gut ilanngunneqartoq, kiisalu
amerikarmiut qaammataasi-
aannit alapernaarsuummit
immiunneqartoq. Ullorissap
anaata ilaanik aallemissamut
soqutiginninneq aallaqqaam-
mullu annertusimavoq, aa-
sarlu Tycho Brahe-mit ilisi-
masassarsiortunik taasat aal-
lartinneqarput, taassuma sin-
nikuinik ujarleriartortinne-
qarlutik.
Ilisimasassarsiortut
Ilisimasassarsiortut ulloris-
sap anaata sinnikuinik nas-
saanngillat. Kisianni angala-
qataatinneqartut pujoralan-
nik katersuingaatsiarput,
taakkulu qallunat nunallu
allat laboratoriaani misissor-
neqarput. Maannamut misis-
sugassanit apummit tigusanit
200-uusunit 19-it misissoq-
qissaameqareerput - kingu-
neqanngitsumik.
IGsianni ullorissat anaat -
oqaluttuarisaaneq eqqarsaa-
tigalugu - takomartaanngillat.
Aamma Kalaallit Nunaanni.
Ukiut ingerlanerini ullorissat
anaanik nassaartoqartarsima-
voq, aammalu nunarsuarmi
ullorissat anaasa annersaat,
saviminissamik akulik, 31
tonsinik oqimaassusilik, Ah-
nighito-mik taagugaq Kalaal-
lit Nunaata avannaanut nak-
kartuusimavoq.
Eqqornerusumik oqaatiga-
lugu Kap York-imi Meteori-
te Islands-imut, taannalu
1897-imi ilisimasassarsiortu-
mit amerikarmiumit Robert
E. Peary-mit ilungersuaffio-
qisumik umiarsuarmut i-
kaanneqarpoq Amerikaliaan-
neqarlunilu. Ukiut marluk
sioqqullugit Peary-p ulloris-
sat anaat allat marluk, Wo-
man (3000 kilo) aamma Dog
(400 kilo), Ahnighito-p a-
vannannguaniittut aasima-
vai.
Peary-p ullorissat anaat pi-
ngasuusut taakku uillamer-
mut pisuumut, Mrs. Morris
K. Jessup-imut 40.000 ko-
ruunilersillugit tunivai. Taas-
sumalu New York-imi The
American Museum of Natu-
ral History-mut tunissutigai,
ullumikkullu suli taakku ka-
tersugaasivimmut takuniar-
neqarluartarput.
Robert E. Peary
Kisianni Robert E. Peary
ullorissat anaanik nassaar-
tuunerameqartarnera akerli-
lerneqarsinnaavoq. Eskimuut
Peary ullorissat anaasa pi-
ngasut sumiinnerinik ajoqer-
suuppaat. Tassami eskimuut
sivikinnerpaamik ukiuni
1000-ini nalunngereersima-
vaat. Ullorissap anaata aseq-
qukuinik savilioraangamik
qarsullu nuussaanik sana-
gaangamik kaaffittut atortar-
simavaat.
Saviminnissarlu imaalial-
laannaq pissarsiassaasiman-
ngilaq. Eskimuut aatsitassa-
mik naleqarluartumik pissar-
siniarlutik kilomterini untri-
tilippasssuarni angalaqqaar-
tariaqartarsimapput, kingor-
nagullu siaruarterlugu. Kuja-
taani Niaqomami qallunaat-
siaat najugaqarfikuanni qar-
sup nuuanik, ullorissap anaa-
nik saviminissartalimmik sa-
naamik nassaartoqarsima-
voq, allaammi Hudson Bugt-
imi - Kap York-imit 2400 ki-
lometerini qimusseqqaarluni
omitassami - ullorissap anaa-
ta, Kap York-imi nassaap
ilaanik nassaartoqarsimallu-
ni. Nassaat, qangarsuaq ator-
tunik paarlaateqatigiittarne-
rup annertussusianik takus-
sutissat.
1800-kkut aallartiinnartulli
Kalaallit Nunaanni savimmi-
nissaqamerannik paasissutis-
sat siulliit europamiunut an-
ngupput. 1818-imi sakkutuut
umiarsuanni naalagaq, John
Ross aallarpoq, USA-p Ca-
nada-llu avannaatigut avam-
mut-kimmut kangerloqar-
nersoq misissoriartorlugu.
Qimusseriarsuup avannarpa-
sinnerusortaani kisarsimatil-
lutik eskimoorpaaluit naa-
pippaat. Pigisanik paarlaas-
suulluni niueqatigiinnermi
umiarsuup sakkuuteqarnermi
naalagaata malugaa, eski-
muut savii mikisunik savim-
minertalersorneqarsimasut.
Isumaqaraluarpoq taakku
tassaasut kikissat imaluunniit
nappartat qissiarineqartut sa-
viminertaat kaattaallugit ik-
kussuussat, kalaallillu oqa-
luttaata Zakæus-ip oqaluttu-
araa eskimuut saviminissaq
qaarsunit angisuunit marlun-
nit, kangisinnerungaatsiartu-
miittumi sissamiittunit - tas-
sa Woman-imit Dog-imillu -
pissarsiarisaraat
Umiarsuulli naalagaanut
John Ross-imut misigisaq
taanna qaangiinnartarialittut
isigineqarpoq. Sikumi imar-
nersaq ersermat angalaqati-
giit ingerlaqqittariaqalerput,
nunamut niullutik saviminis-
saqarfimmik misissuinissa-
mut periarfissarsinatik.
Kalaallit Nunaanni
saviminissaq
1800-kkut sinneranni Kalaal-
lit Nunaanni saviminissaqar-
fik paasisaqarfigineqanngit-
soorpoq. Issittumili ilisima-
sassarsiortoq A. E. Norden-
skiøld isumaqarsimavoq Ka-
laallit Nunaanni saviimissaq
pillugu paasinnilluni, 1871-
imi Qeqertarsuup kimmut
sineriaani ullorissap anaanik
saviminissartalinnik anner-
tuunik nassaarsorigami.
Tamatumali kingoma mi-
sissuinermi paasineqarpoq,
pineqartut tassaasut savimi-
nissamemit, nikkelimik mag-
netkis-imillu, pntlandit-imik
jernsulfid-imillu akoqalaar-
tut. Tassa saviminissaq ullo-
rissap anaanit pisuunngitsoq.
Vagn F. Buchwald atuak-
kiamini oqaluttuarpoq, Qe-
qertarsuarmi saviminissaq
nunarsuarmi kisiartatut im-
mikkooruteqartoq, taamaalil-
lunilu ullorissat anaanit savi-
minissamit qaqutigoornerul-
luni. Kalaallit Nunaanni sa-
viminissaqarfik eqqaassan-
ngikkaani taamaallaat Kas-
sel-imi Hessen-imiittumi,
aamma Irland-imi Antrim-
imi Giant’s Causeway-imiit-
tumi peqarpoq. Kalaallit Nu-
naannittutulli basalt-imik a-
koqartunik.
Inuit sakkutoqaasa misis-
suiffiginerini savimernit a-
torneqartartut assigiinngitsut
pingasuupput:ullorissat a-
naasa saviminissartaat, Qe-
qertarsuarmit saviminissaq
kiisalu savimineq avataanit
pissarsiarineqartartoq, soorlu
nappartat saviminertaat, eq-
qomaveeqqutit saviminertaat
allallu, taakkulu qallunaatsi-
aat arfanniallu paarlaateqati-
giittamerannit pissarsiaasar-
simagunarput.
Saviminissamik akullit
Robert Peary-p Ahnighito-
mik, Woman-imik Dog-imil-
lu »nassaamerata« kingoma,
Kalaallit Nunaanni ullorissat
anaannik saviminissartalin-
nik allanik nassaartoqartarsi-
mavoq. Vagn F. Buchwald-
ip nammineerluni iluatsitsil-
luni Agpalilik, 20 tonsinik
oqimaassusilik nassaarisima-
vaa. 31. juli 1963-imi nas-
saaq taanna Kalaallit Nu-
naanni ullorissat anaanit nas-
saarineqartunit annerup tul-
leraa, taamanilu Buchwald-
ip piniartut marluk, Iggian-
nguaq Ivik aamma Augo Su-
erssaq angalaqatigalugit Sa-
veruluup Agpaliullu qeqer-
taasartaasa akomi ujarlerfi-
gisimavai.
Aasarissemttorpoq, Buch-
wald-ilu pilersaaruteqarpoq
issuatsiaat suli naaffigisi-
manngisaanni ujaraqarfiit
misissuiffiginiarlugit. Ullo-
rissap anaa taartumik qali-
paatilik ujaqqat qaamasut a-
komanniittoq ujaqqanit issu-
atsiaat naaffigisimasaannit
nassaariuminamerussammat.
Buchwald-ip nassaarnini
atuakkiamini imatut allaati-
gaa: »Ullorissap anaa man-
ngertornisimalluni aappalu-
ngusersumik kajortissima-
voq, qummuattaasatullu a-
ngisuutut ilusilinnik iterserti-
tersimalluni, manngertome-
rit katagamerinik imalinnik.
Nuua kisimi ujaqqat gnejs-
illit akornannit puttusima-
voq. Itersaqanngilaq, eski-
muunillu kaattarfigineqarsi-
maneranik ersittoqarani. Si-
ornatigut takuneqarsiman-
ngisaannartoq malunnarpoq,
unnukkullu tammaarsimaar-
fitsinniilluta nassaara oqalut-
tuarigakku angalaqatikka qu-
larpasissorujussuupput«.
1964-imiit 1967-imut atu-
akkiortoq taanna ikittunngu-
anik angalaqateqarluni aa-
sakkut tassunnartarpoq, ullo-
rissap anaata assartomissaa
piareersariartorlugu. Aatsaat
arlaleriarluni misileereerluni
1967-imi augustimi ameri-
karmiunik ikiorteqarluni ul-
lorissap anaa angallammut
nunnittaammut ikaappaa,
tassanngaanniillu sinersor-
taammut M/S Edith Nielsen-
imut ikaallugu.
Saqqummersitaapput
Ullorissap anaata taassuma
ilaa ulumikkut København-
imi Geologisk Museum-imi
saqqummersitaavoq, ilai nu-
narsuaq tamakkerlugu labo-
ratorianut misissugassan-
ngorlugu nassiussuunneqar-
simallutik, imaluunniit paar-
laassinemut atomeqarsimal-
lutik, taamaalilluni Geolo-
gisk Museum-ip ullorissat
anaanik katersugaatai amer-
lingaatsiarlutik, maannalu
Europa-mi pitsaanersaallu-
tik.
Qangarpiaq Kap York ul-
lorissat anaanik nakkaaffi-
gineqarsimanersoq ilisiman-
eqanngilaq. Kisianni ukiut
1000-it sinnerlugit matuma
sioma pisimassaaq, tassami
taamanili aseqqorlukui eski-
muunit atorneqartalersimap-
put, ilimanarporlu ukiut
10.000-it inorlugit matuma
siornatigut pisimassasoq,
nassaat allanngujaassuserisi-
masaat eqqarsaatigalugu.
Eskimuut ukiut 1000-it
sinnerlugit ignerlanerini ul-
Danmark-imi ulorissap
annaanik ujarlertartut
siuttuat Tycho Brahe-millu
ilisimasassarsiortut
aqutsisuinut ilaasortaq,
ilinniarnertuunut ilinniartit-
sisoq aamma doctor scient
Vagn F. Buckwald ullorissat
anaanik ujarlernermik
ilisimasaqarluartuuvoq.
1963-imi Kalaallit Nunaanni
nassaat annersaata tullia
20 tonsiusoq nassaaraa.
Danmarks førende metorit-
forsker og medlem af styre-
gruppen bag Tycho Brahe
Ekspeditionen, docent og
doktor scient Vagn F.
Buchwald har stor erfaring
med jagt på meteoritter.
11963fandt han således
Grønlands næststørste
meteorit på 20 tons.
lorissat anaanik Kap York-
imeersunik soqutiginnissi-
mapput, kisianni ullorissap
anaa ataasiinnaq - Buch-
wald-ip nassaava Agpalilik -
aaqqissuulluakkamik ujarler-
nikkut nassaarineqarpoq. Ul-
lorissat anaanik ujarlertartup
taassuma qularinngilaa, nu-
narujussuarmi tassani allanik
nassaassaqassasoq, aammalu
nutaanik nassaartoqarumaar-
nissaa qularinagu. Imaluun-
niit Kalaallit Nunaanni ullo-
rissat anaat pillugit allaaseri-
samini kapitalimi kingul-
lermi allanneratut: »Kap
York-imut nakkaasut allaas-
sutigaat paasissutissanik nu-
taanik pissarsiffiuarnertik,
aammalu ilisimatusarnikkut
saqqummertoqartuarnertik.
Ukiut nassaarfiusut, tassa
1818,1861,1894,1913,1914,
1928, 1955, 1961, 1963 aam-
ma 1984 takutippaat Kalaallit
Nunaata avannaani arlaannik
pisoqarsimassasoq, aammalu
kisitsisit tulleriiaamerisa
taakku naammassisimanngit-
sutut eqqoriamissaanut pro-
fetiusariaqanngilaq«.
Buchwald amerikarmiunit ikiorneqarluni nassaani 20 tonsiusoq sinersortaammut M/S Edith Nielsen-imut ikaappaa,
taassumalu ullorissap anaa Danmark-iliaappaa.
Med amerikansk hjælp fik Buchwald bugseret sit 20 tons tunge fund afen meteorit til coasteren M/S Edith Nielsen,
som sejlede meteoritten til Danmark.
ASSI NAMMINEQ PIGISAQ/PRIVATFOTO